١٩ مارس، ارتش ترکیه شهر سوری عفرین، که از سال ٢٠١٢ تحت کنترل نیروهای عرب- کرد «یگان های مدافع خلق» (YPG) بود را تصرف کرد. این پیروزی تبلیغات جنگجویانه آنکارا که تهدید می کند عملیات خود را به شرق رودخانه فرات بسط دهد، را تقویت می کند. آقای رجب طیب اردوغان، که در تدارک انتخاب مجدد خود درسال ٢٠١٩ است، با اتحاد با راست افراطی، شرکای غربی خود را به چالش می طلبد.

مجلس ملی بزرگ ترکیه در ١٣ مارس گذشته یک تجدیدنظر در قانون انتخابات را تصویب کرد. نشست شبانه مجلس شاهد نزاعی شدید بین نمایندگان ملی گرای افراطی متحد حزب حاکم عدالت و توسعه (AKP) رییس جمهوری و نمایندگان حزب جمهوری خواه خلق (CHP)، یکی از تشکل های اصلی اپوزیسیون بود. در فضایی سیاسی مملو از سرکوب های سیاسی به دستاویز کودتای نافرجام ١۵ ژوییه ٢٠١۶ ، تدوین این متن ٢۶ ماده ای گواه این است که رییس جمهوری قاطعانه مصمم است قدرت خود را افزایش دهد و برای انتخابات آینده هیچ چیز را به عهده قضا و قدر نگذارد.

قرار است ٣ نوامبر ٢٠١٩ انتخابات مجلس قانونگذاری و ریاست جمهوری برگزار شود. این نخستین انتخابات پس از اصلاح قانون اساسی در ماه آوریل ٢٠١٧ است و پایان رژیمی پارلمانی . آقای اردوغان از شکست نسبی خود در این همه پرسی قانون اساسی تجربه آموخته است: «آری» به نفع گذر از نظام پارلمانی به ریاستی تنها ۴.۵١ درصد رای کسب کرد و این بسیار دور از انتظار او بود. در شهرهای بزرگ اکثریت آراء به نفع «نه» بود. از این رو، او انتظار دارد در انتخابات آینده با اکثریتی مهم تر انتخاب شود تا مشروعیت و اعتبار لازم برای برگزاری شکوفای جشن یکصدمین سال جمهوری ترکیه در سال ٢٠٢٣ را به دست آورد. برای دستیابی به این بلندپروازی او درعین حال از کنترل روند انتخابات و نیز تقویت اتحاد بی سابقه بین حزب اسلامی- محافظه کار عدالت وتوسعه خود (AKP) و یک تشکل ملی گرای افراطی یعنی «حزب اقدام ملی» (MHP) استفاده می کند. این حزب که ضد کرد و ضد اروپایی است، در سال ٢٠١٧ از همه پرسی اصلاح قانون اساسی حمایت کرده بود.

در جستجوی یک مخزن رای

با تصویب قانون جدید انتخابات، معتبر شناختن رای هایی که فاقد مهر رسمی باشد میسر می شود. تاکنون برای جلوگیری از تقلب وجود این مهر روی برگ رای الزامی بود. در آوریل ٢٠١٧، نزدیک به ۵.١ میلیون برگ رای بدون مهر، به رغم مخالفت شدید اپوزیسیون، توسط شورای عالی انتخابات معتبر شناخته شد. به علاوه، اپوزیسیون بی وقفه گوشزد می کند که این تعداد درست با تفاوت آرای موافقان و مخالفان نظام ریاستی برابری می کند. به نظر «حزب جمهوری خواه خلق» (CHP) و ٨ تشکل متحد با آن، این کار «راه را برای تقلب می گشاید و تهدیدی جدی برای برگزاری انتخاباتی آزاد و منظم است» (١).

آقای اردوغان برای آن که جلوی ریزش بخشی از آرای انتخاباتی خود را بگیرد، ناگزیر از یافتن راه حل هایی است. با آن که بدنه سنتی حزب عدالت و توسعه به او وفادار است، اعضاء و هواداران جنبش «خدمت» آقای فتح الله گولن به خاطر سرکوبی که متحمل می شوند و نیز رسوایی های متعدد و مکرر رییس جمهوری و اطرافیانش، از او سلب اطمینان کرده اند. ریزش رای ها در میان کردهای محافظه کاری که پیشتر به حزب عدالت و توسعه رای می دادند نیز دیده می شود.

به نظر آقای اردوغان، مخزن رای نزد ملی گرایان افراطی است. روز ٢١ فوریه ٢٠١٨ اودر کاخ ریاست جمهوری با آقای دولت باهچلی، نماینده مجلس و رییس «حزب اقدام ملی» (MHP) پیمان اتحاد بست. پس از چندین هفته گفتگو، دو طرف توافق کردند که در انتخابات سال ٢٠١٩ با یکدیگر متحد باشند، [با قانون جدید انتخابات] این نوع دسته بندی انتخاباتی دیگر ممنوع نیست. آقای اردوغان که در تعارف و مجامله چندان ممسک نیست، از «موضع وطن پرستانه» حزب اقدام ملی در جریان کودتای نافرجام ژوییه ٢٠١۶ تمجید کرد و درباره اصل و مبنای پیمان خود «وقتی پای کشور درمیان است، جزییات دیگر اهمیت ندارد» لاف زد. آقای باهچلی هم به نوبه خود متعهد شد که حزبش در انتخابات ریاست جمهوری از نامزدی آقای اردوغان پشتیبانی کند. این حمایت شاید موجب فراموش کردن این نکته شود که این شخصیت دانشگاهی که به گروه های راست افراطی «کانون ایده آلیست ها» («گرگ های خاکستری») وابستگی داشته، سال ها رقیب سرسخت حزب عدالت و توسعه بوده و از آن انتقادهایی خیلی شدید، گاه همراه با توهین، می کرده است.

اصلاح قانون انتخابات، که راه را بر اتحاد دوحزب عدالت و توسعه و اقدام ملی می گشاید، راه چاره ای برای بقای حزب اقدام ملی است زیرا حزبی که عضو یک اتحاد است، حتی اگر مجموع آرایش کمتر از ١٠ درصد لازم برای کسب کرسی در مجلس باشد می تواند نمایندگان خود را به مجلس بفرستد. این درحالی است که بنابر نتیجه اکثر نظرسنجی ها، احتمال کمی وجود دارد که این تشکل سیاسی بتواند در سال ٢٠١٩ این مقدار رای کسب کند. اتحاد با حزب عدالت و توسعه به این حزب امکان می دهد که صرفنظر از تعداد رای هایش در مجلس حضور یابد. این امر موجب خشم اپوزیسیون شده است. خانم مرال دانش بشتاش، نماینده حزب دموکراتیک خلق ها (HDP)، یک تشکل پیشرو نزدیک به کردها که به شدت از بازداشت و سرکوب ها آسیب دیده، می گوید: «این تغییر قانون انتخابات سبب استقرار فاشیسم در کشور ما می شود». آقای صلاح الدین دمیرتاش، حریف غدر آقای اردوغان از ماه نوامبر ٢٠١۶ به اتهام مظنون بودن به داشتن ارتباط با «حزب کارگران کرد ترکیه» (PKK) در زندان است و ممکن است به این اتهام به ١۴٢ سال زندان محکوم شود (٢). او در ژانویه گذشته اعلام کرد که درسال ٢٠١٩ در انتخابات نامزد نخواهد شد.

نشانه گیری به سوی «ناتو»

اما، اپوزیسیون از این نیز بیم دارد که سرعتی که در تصویب اصلاح قانون انتخابات به کار برده شد نشانه قصد برگزاری انتخابات زودرس باشد. برای انجام این کار لازم است که مجلس وضعیت اضطراری که از تابستان سال ٢٠١۶ هرسه ماه یک بار تمدید می شود (آخرین بار در ماه ژانویه) را تعلیق کند. نمایندگان حزب های دموکراتیک خلق ها (HDP) و جمهوری خواه خلق (CHP) به این بدگمانند که رییس جمهوری بخواهد از ضرورت کنونی اتحاد ملی بهره گیری کند. این ضرورت هم در نتیجه کودتای نافرجام و هم به خاطر مداخله ارتش علیه نیروهای عرب- کرد «یگان های مدافع خلق» (YPG)، شاخه نظامی «حزب اتحاد دموکراتیک» (PYD) است که یک تشکل سوری مشهور به نزدیکی با «حزب کارگران کرد ترکیه» (PKK) مستقر در شمال سوریه است. در نیمه ماه مارس، اردوغان داشتن قصد برگزاری انتخابات زودرس را تکذیب کرد اما این تکذیب نه اپوزیسیون و نه حتی مطبوعات هوادار حزب عدالت و توسعه را متقاعد نکرد. یک روزنامه نگار روزنامه ملیت می گوید: «اگر امکان پیروزی وجود داشته باشد، رییس جمهوری انتخابات زودرس برگزار می کند. چیزی که بیش از همه اورا نگران می کند، این است که رای دهندگانش به مقدار زیاد از او روگردان شوند».

آیا راهنمای عمل آقای اردوغان تنها محاسبات انتخاباتی است، یا بین باورهای او و حزب اقدام ملی یک همگرایی وجود دارد؟ به طور تاریخی در این جنبش ملی گرای افراطی عناصر مذهبی وجود داشته است. در سال های پایانی دهه ١٩٧٠، بنیانگذار آن آلپ ارسلان تورکش تاکید می کرد که ملی گرایی «سیاست حزب اوست» درحالی که اسلام «روح آن است». این امر مانع از انشعاب درحزب در سال های دهه ١٩٩٠ نشد و بسیاری از هوادارانی که از وجود گرایش های لاییک درحزب انتقاد می کردند از آن جدا شدند. برخی از آنان به تشکل های مختلف اسلامی- ملی گرا مانند «حزب اتحاد بزرگ» (BBP) که نزدیک به حزب عدالت و توسعه بود پیوستند. یک بازرگان اهل استانبول و نماینده پیشین حزب عدالت و توسعه، که از بیم انتقامجویی می خواهد ناشناس بماند، تاکید می کند که: «گفتمان ضد اروپایی حزب اقدام ملی خیلی با ایده های رییس جمهوری فاصله ندارد و امروز هردو حزب درمورد ضرورت ازپادرآوردن کردها توافق دارند. اردوغان همواره گرایش های ملی گرایانه داشته، اگرچه ایده وجود امت (جامعه مومنان) که قایل به مرز نیست را نیز رد نمی کند. امروز همه هدف سخنان او این است که ملی گرایان را متقاعد کند که از او حمایت کنند. به علاوه، حزب اقدام ملی برای بستن پیمان انتخاباتی هیچ گونه امتیاز سیاسی نداده بلکه عکس این موضوع انجام شده است».

بجاست که اقدامات اخیر رییس حزب عدالت و توسعه درمورد این اتحاد تجزیه و تحلیل شود. عملیات نظامی «شاخه زیتون» که در ٢٠ ژانویه گذشته در شمال سوریه آغاز شد، به اردوغان امکان می دهد که یکه تاز عرصه ملی گرایی شود. نخستین هدف های او «تروریست های» «یگان های مدافع خلق» (YPG) ونیز «متحدان مزدور از غرب آمده آنها» هستند که اشاره به چندصد تن داوطلبان پیکارگری دارد که برای جنگ با «سازمان حکومت اسلامی»(داعش) با برخورداری از پشتیبانی هوایی ائتلاف بین المللی آمده اند. در ١١ مارس آقای اردوغان تا جایی پیش رفت که آشکارا از «سازمان پیمان اتلانتیک شمالی» (ناتو)، که کشورش از سال ١٩۵٢ عضو آن است انتقاد کرد. او در یک سخنرانی دربرابر هوادارانش در بولو در شرق استانبول گفت: «هی، ناتو! با آنچه که در سوریه می گذرد، شما کی به ما (…) می پیوندید؟ شما در سومالی، افغانستان و بالکان ما را فراخواندید و ما حضور یافتیم. اکنون که ما در مرزهایمان به طور مداوم مورد آزار گروه های تروریستی هستیم، شما کجا هستید؟».

آقای اردوغان از سال ٢٠١٠ خواستار کمک «ناتو» علیه پایگاه های «حزب کارگران کرد ترکیه» (PKK) در شمال عراق شده بود. او به خوبی می داند که به این درخواست ها توجهی نمی شود زیرا بسیاری از اعضای «ناتو» به ویژه ایالات متحده و فرانسه از «نیروهای دموکراتیک سوریه» (FDS) – زیر سلطه «یگان های مدافع خلق» (YPG) – با حملات هوایی، تجهیزات پیشرفته ونیروهای ویژه حمایت می کنند. اردوغان با مطرح کردن این درخواست کمک می خواهد که با رگ خواب ملی گرایی ترک ها بازی کند. در کشوری که یک داستان توطئه محور درباره جنگ با ایالات متحده در ردیف پرفروش ترین کتاب ها قرار می گیرد (٣)، بهره گیری از احساسات ضد آمریکایی سودآوری فراوان دارد. کورتولوش تیاز، عضو تحریریه نشریه «آکشام»نزدیک به دولت در ١٣ مارس ٢٠١٨ می نویسد: «ناتو وایالات متحده پشت سر هر سازمانی هستند که حاکمیت وتمامیت ارضی آن را تهدید کند. زمان آن است که روابط خود با ناتو وواشنگتن را زیر سئوال ببریم». تغییر در روابط با متحدان گسستی عمده خواهد بود. در دوران جنگ سرد، ارتش ترکیه «نخستین خط دفاع» دربرابر اتحاد جماهیر شوروی بود. نقشی کلیدی که رهبران ترکیه هیچ فرصتی را برای یادآوری آن به رهبران اروپا وآمریکا ازدست نمی دهند. رییس جمهوری غالبا روی «حق ناشناسی» غرب تکیه می کند. زمانی که مطبوعات آمریکایی اعلام کردند که واشنگتن، نگران از تنش هایی که با ترکیه دارد، تدریجا از شمار بمب افکن های راهبردی مستقر در پایگاه «اینجرلیک» (۴) می کاهد، (خبری که پنتاگون آن را تکذیب کرد)، آقای مولود چاوش اوغلو، وزیر امور خارجه به سرعت یادآوری کرد که این تاسیسات «پیش از هرچیز در مالکیت ترکیه و نه ناتو» است (۵).

«حزب اقدام ملی» (MHP) با تظاهر به فراموش کردن این که سازمان شبه نظامی «گرگ های خاکستری» که در دهه های ١٩٧٠ و١٩٨٠ روابط تنگاتنگی با سازمان «سیا» و شبکه های مخفی ضد کمونیست «عقب بایستید» سازمان یافته توسط «ناتو» داشته، از گفتمان دولت علیه اروپا و ایالات متحده حمایت می کند. این حزب همچنین از وعده های مکرر رییس جمهوری درباره بررسی موضوع ازسرگیری مجازات اعدام تمجید می کند. اما، نمایندگان حزب درمورد امکان نزدیکی با مسکوو تهران با حزم و احتیاط بیشتری رفتار می کنند. به نظر آقای باهچلی ایران «کشوری است که از مشکلات ترکیه در منطقه بهره می برد» و چشم انداز یک «پیمان عدم تعرض» با روسیه، که در ١١ مارس ٢٠١٨ نشریه نزدیک به دولت «صباح» آن را مطرح کرد «چندان برایش خوشایند نیست». درهردو مورد «حزب اقدام ملی» به یک سیاست ترک – میانه در روابط بین المللی پایبند است. واقعیتی که آقای اردوغان باید درنظر داشته باشد.

با این حال، این راهبرد خطرناک است. در درجه اول زیرا بخشی از جنبش اسلامی به چرخش ملی گرای اردوغان به دیده بدگمانی می نگرد. آقای تمل کاراملا اوغلو، رییس «حزب سعادت» (SP)تشکل سیاسی اسلامی ای که از سال ٢٠٠٢ زیرسایه حزب عدالت و توسعه کار می کند، از دخالت نظامی ترکیه در شمال سوریه حمایت می کند اما با نظر مسلمانان محافظه کار که چندان به حزب اقدام ملی خوشبین نیستند و آن را افراطی و ضد مذهب می دانند موافق نیست. به علاوه، هیچ دلیلی وجود ندارد که این حزب واقعا مخزن رای هایی باشد که آقای اردوغان در جستجوی آن است. شماری از هواداران آن به «حزب خوب» (IP) که در اکتبر ٢٠١٧ توسط خانم مرال اکشنر، از شخصیت های حزب اقدام ملی که منتقد اتحاد با حزب عدالت و توسعه بود، تاسیس شده پیوسته اند. او که خود را ملی گرا و لاییک می خواند، درسال های ٢٠٠٩- ٢٠٠٨ وزیر کشور و در سال های ١٩٩٧- ١٩٩۶ وزیر دفاع بوده و بلندپروازی خود برای رسیدن به مقام ریاست جمهوری را پنهان نمی کند. سخنان خیلی انتقادی او درباره دولت موجب حمایت بخشی از راست گراترین رای دهندگان حزب جمهوری خواه خلق (CHP) و نیز هواداران پیشین حزب عدالت و توسعه شده است. به ویژه آن که او با ابراز «معتقدات مذهبی» خود در سخنرانی هایش به این حمایت ها دامن می زند. در فوریه گذشته، یک نظرسنجی انستیتو «گزیجی» با پیش بینی پیروزی او دربرابر آقای اردوغان در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری آینده، سروصدای زیادی به پا کرد (۶).

هیچکس از نیات رییس جمهوری ترکیه پس از انتخاب مجددش خبر ندارد جز آنکه او سرسختانه می خواهد که کشورش در ردیف یکی از ١٠ کشور ازنظر اقتصدی قدرتمند دنیا درآید. هدفی که به نظر او موجب می شود که «مرد بیمار [اروپا] فراموش شود و جهش ترکیه به اثبات برسد» – تاکید بر جهش اشاره ای به دوران انحطاط امپراطوری عثمانی در نیمه قرن نوزدهم است. نماد این بلندپروازی کارهای بزرگی است که دولت در دست اجرا دارد: فرودگاه جدید استانبول، که در پاییز آینده افتتاح می شود، ظرفیت ١۵٠ میلیون مسافر را خواهد داشت که یک رکورد جهانی است. «رییس»، چنان که طرفدارانش او را می خوانند، آیا اگر تجدید انتخاب شود برنامه ای سنتی تر درپیش خواهد گرفت و چنان که حزب های دموکراتیک خلق ها (HDP) و جمهوری خواه خلق (CHP) یا حزب خوب (IP) بدگمانند به اسلامی کردن نهادهای جمهوری دست خواهد زد؟ در این صورت متحدان امروز تبدیل به مخالفان و در نتیجه هدف حملاتش می شوند. آیا او گشاده روترین رهبر ترکیه در گفتگو با کردها، پیش از آن که با خشونت با آنها رودررو شود نبوده است؟

١- Hürriyet, Istanbul, 14 mars 2018.

٢- مقاله « مردی که خود را یک سلطان می پندارد» ، لوموند دیپلماتیک ، ژوئیه ٢٠١۶ https://ir.mondediplo.com/article25…

٣- Orkun Uçar et Burak Turna, Metal Firtina (« tempête de métal »), Timas Yayınları, Istanbul, 2005.

۴- Gordon Lubold, Felicia Schwartz et Nancy A. Youssef, « US pares back use of Turkish base amid strains with Ankara », The Wall Street Journal, New York, 11 mars 2018.

۵- Hürriyet, 12 mars 2018. ۶- Ahvalnews.com, 25 février 2018.
———

منبع : لوموند دیپلماتیک فارسی /آ|وریل 2018
برگردان : شهباز نخعی