“اشپیگل آنلاین” روز چهارشنبه ۱۶ آبان (۷ نوامبر) به نقل از خبرگزاری آلمان و روزنامه یاد شده اعلام کرد که میزان کمک‌های مالی به احزاب حاضر در انتخابات آمریکا در قیاس با سال ۲۰۱۴ حدود ۳۵ درصد افزایش یافته و به پنج میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسیده است که اکثرا هم به حزب جمهوری خواه داده شده است! این گونه رویکرد از سوی بخشی از سرمایه گذاران بنام اروپا به چه معناست؟ آیا به معنی حفظ منافعشان در بازارهای آمریکا با حمایت از ترامپ است که فعلا تداوم سیاست هایش در آمریکا را پیش بینی می کنند؟ یا فراتر از این نوع ملاحظات لحظه ای و به معنی یک گرایش پایدار و اشتراک منافع واقعی بین بخشی از کلان سرمایه داران این سوی اتلانتیک با بخشی در آن سواست؟ آیا این سرمایه داری هم چون ترامپ دشمن طبیعت و عاشق سوخت های فسیلی و بکارگیری میلیون ها نفر در عرصه های نظامی و نفتی و … است… آیا آن ها نیز مثل او با زنان و نژادهای غیرسفید و مهاجران و پناهندگان دشمنی و ستیز دارند؟ بی شک پاسخ علمی و دقیق به آن و مختصات این گرایش و نیز دامنه شمول آن در اروپا نیاز به پژوهش ها و اطلاعات جامع تری دارد. اما آن چیزی که  محرز است و می توان گفت آن است که ترامپیسم پدیده ای فقط امریکائی نیست و امری است جهانی و لاجرم دارای مابازاء در میان سرمایه داران در کشورها و نقاط مختلف جهان . در اصل مساله اصلی نحوه انکشاف سرمایه داری در شرایط کنونی بحران و از خلال منازعات آن است. در حقیقت سرمایه داری یکدست شده و دارای اقتصاد-سیاسی واحد دوره جهانی سازی اکنون دارد در مسیردردناک چندقطبی شدن هم به لحاظ استحکام منافع وحوزه نفود و هم نحوه صورت بندی سیاسی و اقتصادی خود و البته چگونگی تلاش برای کسب موقعیت برتر و «هژمونیک» برکل مجموعه است.

گرچه پیروزی دموکرات ها برکنگره، یکدستی قدرت توسط جمهوری خواهان و ترامپ را بهم زده است، اما نه برخلاف روال تناوب قدرت در انتخابات میان دوره ای آمریکا توسط حزب های رقیب بوده است، و نه چندان با قوت (بخصوص که در عرصه سنا حتی برموقعیت اش اندکی هم افزوده است). در حقیقت ترامپ با تکیه بردو شعاربهبودرشداقتصادی و ایجاداشتغال علیرغم آن که در واقعیت همراه با افزایش شکاف های طبقاتی هم بوده است ( اما به دلیل همان افزایش اشتغال در بخش های صنعتی ومعدنی )، و نیز با کوبیدن بر طبل پناهنده ستیزی ( و هیاهو حول گسیل پانزده هزارنیروی نظامی برای مقابله با کاروان پناهندگان)، که در این گفتمان به معنی ایجادشغل و امنیت برای آمریکائی ها تعبییر و تفسیر می شود، توانست تاحدزیادی با بسیج حامیان خود از تبدیل شدن انتخابات به رفراندومی علیه خود و حزب حامی اش جلوگیری کند. حزب دموکرات هم در مقابل با تکیه بر دوشعاربیمه ها و مطالبات اجتماعی و حقوق اقلیت ها از یکسو و سیاست های یک جانبه گرائی که موجب اختلال در مناسبات دو سوی اقیانوس اطلس شده است از سوی دیگر، پای فشرد که که البته نتایج خود را داشت. بویژه از دست آوردهای این انتخابات شرکت و حضورفعال زنان و دگرجنس گراها و اقلیت های نژادی و مذهبی و… و راه یابی آن ها به سطوح گوناگون نهادهای محلی و ایالتی و سراسری بوده است  که در نوع خود بی سابقه بوده و موجب ایجادتنوعات تازه ای در ساختارسیاسی و قدرت شده است. بطوری که فقط سهم زنان انتخابات شده به تعدادبی سابقه نزدک به ۸۰ نفررسیده است که نزدیک به ۷۰ نفرآن ها نیز نامزدحزب  دموکرات بوده اند. در حقیقت حزب دموکرات برای رقابت با حریفی نیرومند و آژیتاتورقابلی چون ترامپ ناگزیر شده است که روی این جنبش ها و گرایش ها تکیه کند.  بی تردید چنین روندی برای جنبش ها می توانند هم تهدید باشند و هم فرصت، گرچه همواره خطرچربش وجه تهدید برجسته تراست: تهدید در صورتی است که گفتمان حزبی که دنبال کننده منافع وال استریت و کلان سرمایه داران است بتواند آن ها را به مثابه سیاهی لشکر اهداف خود بکارگیرد، و فرصت اگر که جنبش ها و نمایندگان و سخنگویان آن ها، ضمن بهره گیری از این نوع ابزارهای میانجی در شرایطی که این گونه تشکل های وابسته به سرمایه داری بحران زده بدرجاتی ناگزیر از تن دادن به آن شده اند، تسلیم گفتمان و سیاست های کلان آن ها نشوند. طبعا در این رابطه فشار از بیرون توسط جنبش و افکارعمومی به این نمایندگان برای پیگیری وعده های انتخاباتی بی تأثیر نخواهد بود. چرا که در غیاب آن جذب و منحل شدن در سیاست های سیستم گریزناپذیرخواهد بود. نباید فراموش کرد که از موضع و منظرحزب دموکرات نمی توان با ترامپیسم به مبارزه قاطع پرداخت.

ارزیابی سیاستمداران آلمان و برخی کشورهای اروپائی از نتیجه این انتخابات علیرغم آنکه آن رابه معنی ناهموارترشدن جاده پیشروی ترامپ ارزبای می کنند اما نه آن چنان که بتواند موجب تغییرسیاست های کلان ترامپ و استراتژی اول آمریکای او بگردد. روسیه هم طبعا از زاویه آن که  به دلیل حساسیت دموکرات ها به افشاء رابطه بین ترامپ و روسیه و تشدیدفشار به روسیه چندان راضی بنظر نمی رسند. چین مثل همیشه پراگماتیست و محتاطانه برخورد می کند و منتظر است که به بییند از دعوای بین کنگره و رئیس جمهوری چه چیزی می تواند عاید او بشود. در موردبحران ایران و بر سیاست تحریم ها نیز بنظر نمی رسد که اصطکاک جدی بین دو حزب در موردآن بوجود بیاید بویژه که از دیرباز حمایت حزب دموکرات از اسرائیل جزو سیاست های ثابت آن بوده است. با این همه دموکرات ها در مجموع، هم خواهان نوعی همکاری آمریکا با اروپا حول بحران هسته ای ایران هستند و هم مخالف چیدن همه تخم مرغ های سیاست منطقه ای در سبدعربستان-بویژه پس از رسوائی جهانی  قتل جمال خاشقجی- آن گونه که سیاست تاکنونی ترامپ بوده است. حفظ برجام ضمن مذاکره و حفظ فشار برای مقابله با موشک ها و مداخلات منطقه ای ایران سیاست شناخته شده این حزب بوده است. خلاصه آن که تعمیق روندچندقطبی شدن دردناک جهان ولو با تغییراتی اندک و محتملی در شتاب آن، هم چنان ادامه خواهد یافت و آن چه که لیبرال های آمریکا و اروپا آن را «برآمدپوپولیسم» می نامند هم چنان به صعود و دست اندازی های خود از یکسو و لاجرم شکل دادن به  قطب بندی های اقتصادی-سیاسی-نظامی و ایجاد و تحکیم نهادها و مکانیزم های جدید و متناظربا آن و از جمله تقویت گرایش به خروج از سیطره دلار به عنوان مهم ترین ارزجهان و اهرم نفوذاقتصادی آمریکا ( و یا دست یابی به توان نظامی مستقل و بیرون از سیطره آمریکا توسط اروپا ) که دولت ترامپ با تکیه به آن و نفوذآمریکا در نهادهای بین اللملی به باج خواهی از جهان و قدرت های دیگر و تحمیل امیال خود پرداخته است، به نوعی به معنای بازتولیدمناسبات جدید و باز تقسیم ثروت و حوزه های نفوذجهانی، ادامه خواهد یافت. اکنون جهان منتظر است تا به بیند مناسبات جدیدکاخ سفید و کنگره با اکثریت دموکرات ها چگونه و مشخصا با کدام چالش های جدیدی مواجه خواهد شد.  خلاصه آن که سرمایه داری جهانی شده تاکنونی بدلیل آن که موتورمحرکه و پیش برنده آن خود از درون شکاف برداشته و تقسیم شده است،  قادر به تداوم مسیرتاکنونی نبوده و دستخوش شکاف های تازه و البته چه بسا دردناکی شده است که ما اکنون درملتقای تصادم و کشاکش آن ها در ایجادنظمی نوین بسرمی بریم.

تاثیرات مهم انشقاق سرمایه بر جنبش های مطالباتی و ضدسرمایه داری

البته جهان فقط محصول کنشگری یک جانبه سرمایه داری و روندهای برآمده از آن نیست. بلکه کنش گری جنبش ها و مبارزات بسیارمتنوع اجتماعی سیاسی و اقتصادی مردمان جهان نیز تاریخا بر چگونگی سیراین روندها نقش مهمی داشته و دارند. با این همه این تاثیرگذاری ها در دوره های مختلف و به دلایل گوناگون و از جمله  بدلیل تاثیرمتقابل قدرت های حاکم و روندهای ناشی از آن یکسان نبوده و دستخوش نوسانات و افت و خیزبوده اند.

رابطه جنبش ها با این بحران و رونداجتناب ناپذیرچندپارچه و چندقطبی شدن سرمایه داری به موازات رونددرهم تنیدگی آن ها و با منظومه ها و حوزه نفوذهای گوناگونی که مراکزقطب ها در حال شکل دادن آن ها هستند، البته موضوع بسیارمهم دیگری است و همراه با این پرسش بسیارمهم که آیا در چنین دنیای پیچیده و چندوجهی که جهان کنونی سرمایه داری دارد بخود می گیرد ( در قیاس با فرایندیک پارچه سازی جهانی سازی تا کنونی سرمایه)، آیا جنبش ها خواهند توانست به بطورمستقل در برابر این سرمایه های چندگونه جهانی- این غول های تازه نفس- برآمدکنند و یا فشار و پی آمدهای منفی منازعات درونی سرمایه داری که با نوعی گرایش های پوپولیستی-اقتدارگرا- و ملی خواهی کاذب هم همراه است و خواهد بود، صفوف آن ها را تضعیف کرده و چه بسا با کشاندنشان به زیرپرچم «سرمایه داری اقتدارگرا و مسلح به پوپولیسم» حتی در غرب (مشابه ترامپ آمریکا و برزیل ) و بخشا هم به سمت سرمایه داری نئولییرال ( مشابه  حزب دموکرات آمریکا ) کشانده شوند؟

آن چه که بطورتلگرافی می توان گفت آنست که این شقاق جهان سرمایه داری، بی گمان بر جنبش های مستقل ضدسرمایه  داری از هرنوع آن و فرایند تقویت و تاثیرگذاری آن در مقیاس جهانی تاثیرمخرب خواهد گذاشت و متاسفانه تا کنون هم کم تاثیرنگذاشته است. مقابله با بلعیده شدن جنبش ها به درون سیاه چاله های سیستم نیاز به فعالیت ها و مبارزات وسیع تر و هوشمندانه تری دارد. با این همه ضرورت حیاتی قوت گرفتن جنبش های مستقل ضدسرمایه داری و تاثیرگذار بر روندهای مخرب آن و تحمیل خواست های خود به سرمایه داری در حال چندشقه شدن و نظم نوینی که با آرایش خود به جهان می دهند، و کندکردن و نهایتا جلوگیری از حرکت شتابان جهان به سوی ویرانی و بن بست هم چنان وجود دارد و چه بسا بتوان از تهدیدها فرصت آفرید و با خنثی کردن فشارهای ناشی از نظم مبتنی بر چندشقه شدن سرمایه داری بر روی گسترش و استقلال جنبش ها و ممانعت از بلعیدن آن ها در درون خود، فرصت های تازه ای بیافریند. سرمایه داری ذاتا خوش خیم و بدخیم وجود خارجی ندارد. پوست اندازی آن در هر شکل و شمایلی که باشد، تا جائی که به رشدذاتی آن مربوط باشد و تا جائی که توسط جنبش ها و فشارهای بیرون ازخود مشروط نگردد، جز بازتولیدخود در اشکال ارتجاعی تر و اپسگرایانه تر نخواهد بود. سیررشدسرمایه داری تا آن جا که به پویش خودش مشروط شده شده است و با قیدو بندهای بیرون از خودش مقید نشده است در همان راستا بوده است. رشدآن با انسان خواری و طبیعیت خوارگی آن ملازمه جدانشدنی دارد. آن چه هم  که امروزه ما شاهد فرایندآن هستیم چیزی جزبحران بازتولید آن در شکل و گونه دیگر و البته ارتجاعی تری نیست. در نهایت همه چیز به میزان بلوغ انسان و به درجه و میزان کنشگری او برای تنظیم شرایط نوین زندگی و زیستی حاکم بر خود و جهان بر می گردد.

تقی روزبه          ۰۷.۱۱. ۲۰۱۸

*- کمک چندمیلیاردلاری شرکت های آلمانی به ترامپ در انتخابات آمریکا

https://www.dw.com/fa-ir/world/a-46193150?maca=per-rss-per-all_volltext-5613-xml-mrss