عملیات « سرچشمه صلح» به ارتش سوریه امکان داد تا بخشی از شمال شرقی سوریه زیر کنترل خویش در آورد.ترکیه بدین ترتیب به تجربه کنفدراتیسم دمکراتیک روژوا پایان داد. توافق انجام پذیرفته در سوچی با روسیه در ۲۲ اکتبر نفوذ ترکیه را به منطقه مرزی محدود می کند.وضعیتی که به رژیم سوریه امکان می دهد که مجددا مناطق تحت کنترل نیروهای کرد را در اختیار گیرد.

روز۹ اکتبر ، ارتش ترکیه با حمایت شبه نظامیان متحد سوری، وارد بسیاری از نقاط شمال شرقی سوریه شد. این منطقه کردستان ، که از سال ۲۰۱۳ از لحاظ سیاسی خودمختار است و عموماً با نام روژاوا («غرب» به زبان کردی) یا کردستان سوری یا سیستم دموکراتیک فدرال شمال سوریه شناخته می شود ، تا آن زمان تحت کنترل حزب اتحادیه دمکرات (PYD) ، شاخه سوری حزب خلق کردستان (پ ک ک) بود(۱) . عملیات «سرچشمه صلح»، که با بمباران های شدیدی که غیرنظامیان را نیزهدف گرفت آغاز گشت، به سرعت منجر به تصرف چندین شهر مرزی از جمله «تل ابیاد» شد. با پیشروی نزدیک به سی کیلومتر در خاک سوریه و کنترل بخش بزرگی از بزرگراه M-4 ، مسیر اصلی ارتباطات در منطقه ، آنکارا به یکی از اولین اهداف دیرباز خود دست یافت: در هم شکستن تداوم ارضی نهاد دموکراتیک فدرال روژاوا. طبق این توافق، یگان های حفاظت مردم (YPG) ، جناح مسلح PYD ، در فاصله سی کیلومتری ازمرز سوریه و ترکیه قرار خواهند گرفت و نیز آنکارا کنترل منطقه بین تل ابیاد و راس العین را در اختیار خواد داشت.

سرسختی بازیگران درگیری سوریه یکی از کلیدهای درک حمله ترکیه و پیامدهای آن است. این حمله کاملا طبق استراتژی بلند مدت و دیرینه آنکارا است و هدف آن از بین بردن هرگونه پایگاه پشتیبان پ ک ک و در عین حال، تقویت نفوذ سیاسی و اقتصادی ترکیه فراتر از مرزهای جنوبی خود است. از طرف دیگر، رئیس جمهور سوریه ، بشار اسد ، در عین اعتراض به حمله و محکومیت نقض حاکمیت بر قلمرو خود، از این موقعیت استفاده کرد تا مناطقی را که قبلاً تحت کنترل حزب اتحادیه دمکرات (PYD) بود از آن خود کند. و اما روسیه قصد دارد نقش داور مطلق درگیری را ایفا کند. تأیید های مکرر آقای دونالد ترامپ برای رها کردن ایالات متحده ازقید تعهداتش نسبت به سوریه، راه را برای تحقق جاه طالبی روسیه باز کرد. بدین شکل، عقب نشینی ایالات متحده چراغ سبزی بود بر عملیات روز ۶ اکتبر. پس از مکالمه تلفنی با همتای ترک خود رجب طیب اردوغان ، مستاجر کاخ سفید از عزیمت سربازان خود از سوریه خبر داد. سه روز بعد ، آنکارا حمله تهاجمی خود را آغاز کرد.

نابود کردن تجربه روژاوا

این تهاجم نیروهای کرد را مجبور کرد از ارتش سوریه برای محافظت از شهرهایی که هنوز در اختیار داشتند ، کمک بطلبند. در چندین مکان ، از جمله در شهر کوبانی ، که محل درگیری های شدیدی در سال ۲۰۱۵ بین کردها و سازمان دولت اسلامی (داعش) بود ، یگان های حفاظت از مردم (YPG) ، بازوی مسلح PYD و متحدان عرب آنها در نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) عقب نشینی کردند تا سربازان آقای اسد وارد شوند. این حمله موجی از خشم غرب را به دلیل رفتار ایالات متحده در رها کردن متحدان خود در مبارزه با داعش برانگیخت؛ اما این واکنش فراتر از خشم نرفت . شرکای اروپایی واشنگتن شاهد خروج ایالات متحده بوده و و فرانسه نیز تصمیم گرفت به امنیت سربازان حاضر خود در روژاوا بیاندیشد. اقای ترامپ با تکذیب اینکه تصمیم او باعث حمله ترکیه شده است، با تکثر پیام های های متناقض اش و تهدید های توخالی آقای اردوغان به اقدامات تلافی جویانه، تنها به تحریم و مجازات هایی کمینه و محدود ، به این سردرگمی هر چه بیشتر دامن می زند. روز ۱۷ اکتبر ، معاون رئیس جمهور ایالات متحده، مایک پنس، نیز تلاشی برای انعقاد آتش بس شکننده ای بین ارتش ترکیه و نیروهای کرد.

از سال ۲۰۱۵ ، آنکارا به طور دائم با پروژه خودمختاری کردها مخالفت ورزیده بود. احتمال تحقق این پروژه را همکاری نظامی کرد های سوری و غربی رقم می زد. مقامات ترکیه با برجسته کردن نزدیکی سیاسی PYD و پ.ک.ک، سازمانی که توسط ایالات متحده و اتحادیه اروپا تروریست شناخته شده است، ادعای مبارزه علیه تروریسم می کنند و با کردستان سوری که به یک پایگاه پشتیبانی فعالان پ.ک.ک و از همه مهمتر ، پایه و اساس تشکیل یک کردستان آتی در برگیرنده کردها ی ترکیه و سوری گردد، مخالفت می ورزند. و اما انگیزه ی پنهان این مخالفت عبارت از آن است که آنکارا نمی خواهد تجربه مشخص و کاملاً رسانه ای شده کنفدرالیسم دموکراتیک برابری خواهانه در روژاوا به بهبود وجهه بین المللی پ.ک.ک و شاخه سوری آن ، که در اواسط دهه ۱۹۹۰ از مارکسیسم – لنینیسم به کمونالیسم لیبرتر * و اکولوژی آزادیخواهانه و اجتماعی روی آورد، منجر شود(۲).

برای محافظت در برابر حملات احتمالی کردها ، آقای اردوغان، همانطور که در ۲۴ سپتامبر در مجمع عمومی سازمان بین الملل توضیح داد، در صدد ایجاد منطقه ای حایل به طول چهارصد کیلومتر و عرض سی کیلومتر در شمال سوریه است،. این فکری جدید نیست. در اکتبر سال ۱۹۹۸ ، پس از سه سال تنش دیپلماتیک و درگیری های پراکنده بین ارتشهای دو کشور ، ترکیه تقبل توافقنامه آدانا را از سوریه به دست آورد ، که متضمن مقدمات بسته شدن اردوگاههای آموزشی پ.ک.ک در شمال کشور و نیز حق مداخله نظامی ترکیه در منطقه شش کیلومتری در طول مرز خود بود(۳).درسوچی ، آقای اردوغان و پوتین توافق آدانا را مجددا فعال کردند، امری که در عمل به ترکیه حق دخالت در روژاوا را می دهد

اخیراً ، در ۷ اوت ، واشنگتن و آنکارا در مورد ایجاد «منطقه امنیتی» در روژاوا به توافق رسیدند؛ توافقی که هرچند بسیار مبهم، اما می بایست اعلام خطری برای مقامات کرد باشد. با این حال کردها متقاعد شده بودند که این متن نیز،همچو سایر اعلام مواضع آقای ترامپ، بی اثر خواهد بود ،همچون اعلام خروج نیرو های آمریکایی دردسامبر ۲۰۱۸ از سوریه که در راستای وعده انتخاباتی اش در خارج کردن آمریکا از «جنگهای بی پایان» بود.

از سه سال پیش، ترکیه با حملات پیاپی، سعی در تضعیف پروژه کردها در روژاوا داشت که از پاره پاره کردن قلمرو شان ، نهایتا به اشغال طولانی مدت سرزمین های سوری می انجامید. در تابستان ۲۰۱۶ ، ارتش ترکیه با عملیات «سپر فرات» ، که علیه هر دو YPGو OEI انجام شد،کنترل جارابلوس را در غرب کوبانه به دست گرفت ؛ و در ژانویه ۲۰۱۸، کل کانتون عفرین را که یکی از سه ستون ارضی فدراسیون روژاوا است ، در پایان عملیات «شاخه زیتون» اشغال کرد. با عملیان «سرچشمه ی صلح»، آنکارا ممکن است نتواند کاملا به منطقه حایل خود دست یابد ، اما حد اقل می تواند پروژه استقلال کرد را در شمال شرقی سوریه ، در نطفه خفه کند.

دولت ترکیه اعلام کرده است که در این راهروهمچنین دو میلیون آواره سوری را از۶,۳ میلیون نفری که اکنون در خاک ترکیه زندگی می کنند، جای خواهد داد. اظهارات مقامات در مورد هزینه گزاف این پناهندگان برای کشور تنش های شدیدی در جمعیت محلی ایجاد کرده است. بنابراین، انتقال پیشنهادی می تواند تأثیر مثبتی در زمینه سیاسی پرتنش داخلی برخاسته از مشکلات اقتصادی بزرگ ، داشته باشد. البته به استثنای حزب دموکراتیک خلق (HDP ، چپ طرفدار کرد) که از مداخله نظامی انتقاد کرده است ، همه نیروهای سیاسی خارج از قدرت در یک جنبش ملی گرایانه قوی به حمایت ازآقای اردوغان برخواسته اند. اما این اتحاد مقدس دوام نخواهد داشت و رئیس جمهور ترکیه پس از آن که حزبش، حزب عدالت و توسعه (AKP)، شهرداری های استانبول و آنکارا را در انتخابات بهار گذشته از دست داد، باید تن به سازش دهد.

پروژه راهرو مستقل از وسعت آن، مرز جدیدی برای منافع اقتصادی ترکیه ترسیم می کند. آقای اردوغان قصد دارد تا ساختن دهکده های مآمن پناهندگان را در این منطقه (همانطور که قبلاً در عرفین نیز رخ داد) به کارفرمایان ترک طرفداران حزب عدالت و توسعه بسپارد زیرا که باخت های انتخاباتی حرب اسلامی محافظه کار، از تعداد پیمان های کاری آنان در شهر هایی که از دست داده اند، بسیار کاسته است. بدین ترتیب روژاوا نه تنها از آن این شرکتها خواهد شد، بلکه استمراری جغرافیایی برای استان هاتای ، که از قدیم متعلق به سوریه بوده و ازسال ۱۹۳۹ به ترکیه متصل شده است، می شود. رژیم دمشق هنوز ادعای این سرزمین ها را دارد که شامل شهر آنتیوک نیز هست و به گواه نقشه های رسمی همواره بخشی از خاک سوریه بوده است.

به نظر می رسد رئیس جمهور ترکیه اطمینان دارد که همتای آمریکایی اش مانع برنامه های وی در سوریه نخواهد شد. نه نامه های تحریک آمیز(۴) ، نه تهدیدهای تحریم های شدید تر ، و نه بحث های مکرر در واشنگتن در مورد کنار زدن ترکیه از سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، هیچکدام مانعی بر اقدامات اردوغان نشده است.(۵) خطر انتقال پنجاه کلاهک هسته ای مستقر در پایگاه آنکارلیک به خارج از ترکیه- نیز که به معنای پایان عضویت این کشور در ناتو است، -او را نگران نمی کند زیرا وی ترجیح می دهد مرتبا از حق کشورش در مورد داشتن سلاح اتمی عقب نشینی کند.( ۶) از آقای اردوغان دعوت شده است تا روز ۱۳ نوامبر آینده در کاخ سفید حضور یابد و بدین ترتیب، او در این فاصله امکان زیادی برای پیشبرد پیاده های خود در صفحه شطرنج سوری خواهد داشت.

بازسازی جمعیتی

در مقابل ، او می داند که بیش از هر زمان دیگری می تواند روی باید آقای ولادیمیر پوتین حساب کند، زیرا که روسیه نه تنها به هیچ وجه حمله ترکیه را محکوم نکرده، بلکه فعالانه از صدور هرگونه قطعنامه ای توسط شورای امنیت سازمان ملل متحد در این راستا، جلوگیری کرده است. توضیح این همکاری روسیه در چارچوب هدف اصلی اش در بحران سوریه قابل درک است. برای مسکو ، اولویت تقویت رژیم آقای اسد، از طریق اخذ کنترل مجدد قلمرو از دست رفته از تابستان سال ۲۰۱۱ به بعد است. این همان نقشه مسکو در مورد یافتن راه حلی سیاسی به بحران سوری است، که از تکرار و گوشزد آن به ایران و ترکیه طی کنفرانس آستانه دریغ نکرده است. قبل از حمله ترکیه ، دمشق تنها ۶۰٪ از سرزمین را در اختیار داشت. تسلط بر بخشی از روژوا ، این نسبت را به۷۰ تا ۷۵٪ افزایش می دهد. تاکنون ، مذاکرات با پ.ب.ک ، تحت رهبری مسکو ، بر سر مسئله استقلال کردستان سوری بوده است، موردی که از یک طرف آقای اسد علاقه ای به بحث اش را نداشته و کرد ها هم با دلگرمی به حمایت ایالات تن به هیچ گونه سازشی نمی دادند.

حمله ترکیه، کرد ها را محبور به بازبینی و عقب نشینی از برخی از اهداف خود کرده؛ چنانچه کنترل بخشی از سرزمینهایشان را در برخی مناطق به ارتش سوریه سپردند و بدین طریق این حملات به سوریه امکان بازیابی برخی از مناطق از دست رفته خود را داد.

هرچند توافق سوچی حضور نیروهای ترکیه را در مناطق مرزی باز شناخته، اما مسکو باید آنکارا را متقاعد کند تا تمام یا بخشی از سرزمین های سوری در اشغال ارتش ترکیه را بازگرداند. البته بازی به این آسانی ها خاتمه نخواهد داشت؛ زیرا که در واقع ، ترکیه قصد دارد نه تنها نفوذ اقتصادی ، بلکه سیاسی اش را نیز در این منطقه حفظ کند. شبه نظامیان متحد شان ، مانند ارتش ملی سوریه (ANS ، ارتش آزاد سابق سوریه) و احرار الشرقیه ([مردان] آزاد شرق) که برخی از اعضای آنها متهم به سوء استفاده از کردها در روزهای اول عملیات «سرچشمه صلح» (۷) بودند، هنوز هم خواستار سقوط رژیم آقای اسد اند. از سوی دیگر ، مقامات دمشق نسبت به اسکان پناهجویانی که از گذشته با آنها برخوردی خصمانه داشتند و می توانند به استخدام گروه های جدید شورشی در آیند ، نظر منفی دارند؛ اما این نظر به دلیل عرب زبان بودن این جمعیت تعدیل خواهد یافت. به دلیل کرد نبودن این جمعیت ، اسکان آنها در روژاوا ، می تواند به کم رنگ شدن حضور کردها بیانجامد. به عبارت دیگر ، این کمک ترک ها به بازسازی جمعیتی کردها، به دمشق اهرمی دیگر برای پایان دادن به هرگونه احتمال استقلال کرد ها ارائه می کند.

توافق روسیه و ترکیه در مورد روژوا راه را برای یک یورش روس-سوری به استان ادلب نیز می گشاید ، یعنی جایی که نفوذ آنکارا با گروه های شورشی که کنترل آن را در اختیار دارند، پر اهمیت است. از جمله این گروه ها هیئت تحریر الشام (جبهه النصره سابق) و اتحاد طرفدار ترکیه یعنی جبهه آزادی می باشند. ترکیه که کنترل راهرو مرزی را بدست آورده است می تواند چراغ سبزی برای بازپس گیری استان ادلت به رژیم سوریه و متحد روسی آن بدهد.

به طوری متناقض ، مسکو قصد دارد از تهاجم ترکیه برای تقویت گفتگوی مستقیم بین آنکارا و دمشق استفاده کند. این امر در واقع اعطای مشروعیت به اسد است، آن هم در شرایطی که کشورهای غربی هنوز تسلیم اسد نشده ودر فکر کشیدن وی به دادگاه بین المللی برای جنایات جنگی هستند. تاکنون اردوغان از گفتگو با همتای سوری خود امتناع کرده است ، اما چنین بر می آید که از جانب ترکیه تمایلی برای برگزاری چنین جلسه ای وجود دارد.( ۸) در عین حال ، عملیات «سرچشمه صلح» می تواند ادغام دوباره سوریه را دراتحادیه عرب تسریع کند، زیرا که اعضای آن “تجاوز ترکیه” را محکوم کرده اند(۹). آقای پوتین طی سفر رسمی به عربستان سعودی و امارات متحده عربی در اواسط ماه اکتبر ، از هر دو کشور خواست تا بازگشت سوریه را به اتحادیه عرب تسهیل کرده و از نظر مالی در بازسازی سوریه سهیم شوند.

* کمونالیسم لیبرتر یا مونیپالیسم لیبرترسازماندهی جامعه براساس نظریه اکولوژی اجتماعی ماری پوکچین است

پانوشت ها

١- مقاله «آرمانشهری در قلب هرج و مرج سوریه» لوموند دیپلماتیک سپتامبر ٢٠١٧ https://ir.mondediplo.com/article28…

٢- Lire Benjamin Fernandez, « Murray Bookchin, écologie ou barbarie », Le Monde diplomatique, juillet 2016.

٣- Cf. Michel Gilquin, « Retour sur la crise turcosyrienne d’octobre 1998. Une victoire des militaires turcs», Cahiers d’études sur la Méditerranée orientale et le monde turco-iranien, no 33, Paris, janvier juin 2002.

۴- « “Ne faites pas l’idiot !” : l’incroyable lettre de Trump à Erdogan», Le Figaro, Paris, 16 octobre 2019.

۵- مقاله « ترکیه، متحد دمدمی مزاج، دشمن خیره سر» لوموند دیپلماتیک اکتبر ٢٠١٩ https://ir.mondediplo.com/article32…

۶- « Erdogan says it’s unacceptable that Turkey can’t have nuclear weapons », Reuters, 4 septembre 2019.

٧- Fatma Ben Hamad, « Enquête : des images établissent les exactions d’une milice proturque en Syrie », Les Observateurs, 21 octobre 2019, https://observers.france24.com

٨- «Turquie : Erdogan sous pression pour renouer avec le voisin syrien », RFI, 28 septembre 2019.

٩- Al-Hayat, Beyrouth, 12 octobre 2019.

منبع: لوموند دیپلماتیک فارسی نوامبر 2019 برگردان : عاطفه اولیایی