مقاله وارده: مفهوم عذاب در قرآن

سه شنبه - ۱۳۹۸/۱۱/۰۸

با رشد به صفات بینهایت خداوند

مفهوم عذاب نه تنها یکی از مفاهیم کلیدی در قرآن و مجموعه ی روش نازل شده هستی که برای هدایت و رشد انسانها در آسمانها و زمین یعنی جن و انس نازل شده میباشد، بلکه عذاب در همه ی ادیان طرح گردیده و سبب بسیاری تعابیر و برداشتهای متفاوت و متضاد گردیده است ، همان طور که در بسیاری دیگر از مفاهیم و اصول بیان شده ی ادیان این تفاوتها و بعضا تضادها در برداشتها را می یابیم.

این تعابیر و برداشتها بنا به نفوذ فلسفه یونان در تورات و انجیل و برداشتهای مسلمانان از قرآن مبتنی بر فلسفه و روش قدرت ، باعث سوء تعبیر و خرافات بسیاری شده است .

– ابتدا به خلاصه ای از معانی عذاب از مفردات و قاموس ودیگر کتب لغات قرآنی میپردازم و بعد از خود قرآن و از ابتدای سوره بقره شروع میکنیم:

عذب: ماءٌ عَذْبٌ‏: آبى پاک و خنک.

در آیه گفت: (هذا عَذْبٌ فُراتٌ‏- 53/ فرقان).

أَعْذَبَ‏ القومُ: آبشخور و آبشان شیرین و پاکیزه شد.

گفته شده: اصلش از- عَذْب‏- (شیرینى و گوارائى) است پس‏ عَذَّبْتُهُ‏- گوارایى و شیرینى حیاتش را از او دور کردم که بر وزن- مرّضته و قذّیته: (بیمارش کردم و در چشمش خاشاک ریختم).

عَذَّبْتُهُ‏- به معنى اخیر مثل عبارت:

کدّرت عیشه و زلّقت حیاته- است یعنى زندگیش را تار و حیاتش را بى ثبات و لغزان نمودم

راغب در اصل آن چند قول نقل کرده از جمله گفته‏اند: اصل آن از عذب است عذّبته یعنى گوارائى زندگى را از او بردم مثل مرّضته و قذّرته که بمعنى مرضش را و قذارتش را از بین بردم است.

اصل آن بمعنى منع است ، و عذاب را از آن جهت عذاب گویند که از راحتى و آسایش منع میکند و آنرا از بین میبرد در صحاح و قاموس و اقرب الموارد منع را از جمله معانى عذب شمرده است

– برای شروع بحث از قرآن از ایات ابتدایی سوره بقره شروع میکنیم که در رابطه با عذاب صحبت فرموده است ،

تا توسط خود قرآن ببینیم که عذاب چیست ؟ و چه چیزی را عذاب میداند ؟

– در ابتدای سوره بقره :

الف – ابتدا پنج آیه مربوط به هدایت و روش آن توسط سیستم طراحی شده در هستی آورده شده است :

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ

الم (1)

ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ (2)

ذلک: براى اشاره بدور مکانى و زمانى و مقامى است. : اسم اشاره براى دور است. مثناى آن (ذانِّکَ) در حال رفع و (ذینِّکَ) در حال نصب و جرّ است.

کتب :این لفظ در اصل بمعنى جمع است «کتبت القربه» یعنى مشک را دوختم که عبارت اخرى جمع کردن دو چرم بوسیله دوختن است و بتعبیر راغب «ضمّ ادیم الى ادیم بالخیاطه».

کتب‏: الکَتْبُ‏: دوختن و ضمیمه کردن چرمى به چرمى دیگر با خیاطى و دوزش مى‏گویند:

کَتَبْتُ‏ السّقاءَ: مشک را دوختم.

در متعارف نوشتن را کتابت گویند زیرا که حروف بعضى با بعضى جمع میشوند، گاهى بکلام کتاب گفته شود که حروف در تلفّظ بهم منضم و با هم جمع میشوند و لذا بکلام خدا با آنکه نوشته نشده بود کتاب اطلاق شده است (راغب).

وَ ما مِنْ دَابَّهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ یَطِیرُ بِجَناحَیْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُکُمْ ما فَرَّطْنا فِی الْکِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ انعام: 38.

در اینجا مراد از کتاب، کتاب خلقت و تکوین است: ما در تکوین و خلقت عالم ابدا کوتاهى نکرده‏ایم و آنچه براى هر موجود و هر جنبنده لازم بود از نظر دور نداشته و بوى عنایت کرده‏ایم.

وَ لا رَطْبٍ وَ لا یابِسٍ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ انعام: 59.

وَ ما یَعْزُبُ عَنْ رَبِّکَ مِنْ مِثْقالِ ذَرَّهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا فِی السَّماءِ وَ لا أَصْغَرَ مِنْ ذلِکَ وَ لا أَکْبَرَ إِلَّا فِی کِتابٍ مُبِینٍ یونس: 61.

امام صادق علیه السّلام: «ان اللّه کتب کتابا فیه ما کان و ما یکون …».

میفرماید آن مجموعه ی هستی که کسی در آن شک ندارد هدایت است برای متقین ،

در مجمع گفته: هدایت در لغت بمعنى ارشاد و دلالت بر شى‏ء است.

بقول راغب آن دلالت و راهنمائى از روى لطف است و در باره فَاهْدُوهُمْ إِلى‏ صِراطِ الْجَحِیمِ و غیر آن گوید:بر سبیل تحکّم است.

یعنی هدایت خداوند بر مبنای عدم زور و مهربانانه است ،

و زور مبنای رفتن به چاه و عدم رشد و تکامل است.

وقى‏: وِقَایَهً و وِقَاءً حفظ شى‏ء است از آنچه اذیّت و ضرر میرساند (راغب) حفظ کردن

متقین: جمع فاعل اتقاء است، یعنى وقایه گرفتن، وقایه وسیله نگهدارى و مانع در میان است مانند سپر و لباس زمستانى.

آن کتاب ، آن مجموعه که بدگمانی و سلب اطمینان وشک در آن نیست و هیچ کس در آن شک نمیکند ، هدایت است برای کسانی که حفظ کننده روح خداوندی درونِ خود هستند ،

و آن کتابی نیست ، جز کتاب هستی که قرآن مجید است ،و مجموعه ی نازل شده آن و یا تنزیل الکتاب آن ، به پیامبر ما نازل گردیده است ، که در آن شکی نیست و

هدایت کننده ی با مهربانی ، و با عدم زورِ کسانی است که، روح خداوندیِ در درونِ انسان ( که خود کتاب نازل شده ی هستی است ، و درون ما) را حفظ میکند . هدی للمتقین

این هستی را طوری طراحی کرده اند که اصول توحیدی در همه ی آن حک شده و خود را بروز میدهد ، “بل هو قرآن مجید فی لوح محفوظ” ،

{در سوره یونس میفرماید این کتاب قرآن تصدیق میکند آنچه را در سینه انسانها است و تصدیقی است بر کتاب لاریب فیه از پرورش دهنده ی عالمیان در اینجا به طور مشخص این قرآن را تصدیق کننده ی روح انسان و کتاب هستی میداند.

در قرآن ما با سه قرآن روبرو هستیم، که در سوره ی یونس به روشنی توضیح داده شده است:

1- قرآن نازل شده به حضرت محمد که مجموعه ی ساده شده و قابل فهم برای همه ی انسانها با هر درجه ی درک بر اساس روح و تفکر هر انسان است. ( وَ ما کانَ هذَا الْقرآن أَنْ یُفْتَرى‏ مِنْ دُونِ اللَّهِ)

2- کتاب درون سینه و بین دو دست انسان که روح خدایی انسان است، لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ

وَ أَنْزَلْنا إِلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَیْنَ یَدَیْهِ مِنَ الْکِتابِ وَ مُهَیْمِناً عَلَیْهِ فَاحْکُمْ بَیْنَهُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَهُمْ عَمَّا جاءَکَ مِنَ الْحَقِّ لِکُلٍّ جَعَلْنا مِنْکُمْ شِرْعَهً وَ مِنْهاجاً وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَکُمْ أُمَّهً واحِدَهً وَ لکِنْ لِیَبْلُوَکُمْ فِی ما آتاکُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیْراتِ إِلَى اللَّهِ مَرْجِعُکُمْ جَمِیعاً فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ فِیهِ تَخْتَلِفُونَ (48)سوره مائده.

(وَ لکِنْ تَصْدِیقَ الَّذِی بَیْنَ یَدَیْهِ)

3- کتاب لاریب فیه: که کتاب (مجموعه ی ) هستی است و قرآن مجید نیز هست والله من ورائهم محیط بل هو قرآن مجید فی لوح محفوظ 20-22 سوره بروج

( وَ تَفْصِیلَ الْکِتابِ لا رَیْبَ فِیهِ مِنْ رَبِّ الْعالَمِینَ)}

– خوب متقین چه کسانی هستند ؟ خود قرآن در آیه ی بعدی توضیح میدهد:

الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ وَ یُقِیمُونَ الصَّلاهَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ (3)

غیب: الغَیْب‏: مصدرى است یعنى پنهان شدن خورشید و غیر آن وقتى که از چشم پوشیده شود

معناى اوّلى قیام را در قاموس و غیره برخاستن ضدّ نشستن گفته‏اند عزم و اراده وقوع امر مشغول شدن بکارى (اقامَه): را بر پا کردن و نیز ادامه شى‏ء گفته‏اند در قاموس گفته: «اقام الشّى‏ء اقامه: ادامه و اقام فلانا راغب آنرا ادامه میداند و «یُقِیمُونَ الصَّلاهَ» را «یدیمون فعلها و یحافظون علیها» گفته است (قائِمَه) نیز بمعنى ثبوت و دوام آید قیام مثل قوام بمعنى ما یقوم به الشى‏ء است

صلوه: به معنی وصل شدن، رسیدن و یکی شدن است.

ملازمت. دخول، سوختن، چشیدن عذاب آتش نیز گفته ‏اند. ملازمت و دخول بآیات قرآن مناسب است

«أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَهٌ …» بقره: 157

نفق:خروج یا تمام شدن انفاق اخراج مال است ، مال خویش را از مالکیت خارج کردن .

انفاق را از انجا انفاق گویند که شخص مال را بدان از دستش خارج میکند و فانی میشود انفاق یعنی خرج مال در راه خدا ،

نفق نقبی است درزیر زمین که درب دیگری برای خروج دارد ،نفق تونل در جاده ها و رفتن در ان و راه تونل دار

رزق عطائى است که از آن منتفع میشوند خواه طعام باشد یا علم و یا غیر آن.

– پس بر مبنای آیات ابتدایی سوره بقره متقین کسانی هستند که :

1)

اینجا نمیفرماید الذین یومنون بالله، ومیفرماید الذین یومنون بالغیب ، چون الله را هر کسی چیزی در ذهن خود میداند که اکثرا از روابط شرک و طبقاتی و غیر توحیدیِ خود گرفته است ، پس کتاب هستی قرآن مجیدی است که ،به همراه کتاب نازل شده ،و کتاب درون سینه ی انسانها ، انسانها را به سوی توحید و روش حرکت به سوی آن هدایت میکند. اصل توحید

– و متقین کسانی هستند که:

2)دوم ، قیام میکنند و برانگیخته میشوند برای دانستن و آگاهی و کشف خورشید پنهان (غیب) ، توسط اتصال و وصل شدن به هستی و همه چیز ، اصل بعثت و برانگیختگی دائمی

– و متقین کسانی هستند که :

3)سوم ، برای این وصل شدن فاصله های بین خود و دیگران را با انفاق یعنی پر کردن چاله ها و فواصل بین انسانها و همه موجودات ، پر میکنند . اصل عدالت

آن کسانی را که ایمان دارند به اینکه پنهان و غیب وجود دارد و اینکه نمیدانیم و آنچه نمیدانیم بیشتر از دانسته ها است ،

ایمان دارند به ندانستن ، و نه به دانستن ،

چرا نفرموده است آن کسانی که ایمان دارند به الله، چرا نفرموده یومنون بالله ؟ و فرموده است بالغیب؟

چون وقتی حتی در مورد خداوند ایمان داشته باشی که میشناسی دیگر تکامل شناخت و معرفت متوقف شده و به درک و شناخت متکامل و به روز و به سوی بینهایت نمیرسی ،

خداوند بینهایت است ، پس شناخت ، در بینهایت ممکن است ، هر احساس شناخت به توقف وعدم شناخت و پرستش غیر او هر چند متکامل میانجامد ،

و برای درک غیب و ایمانِ به آن ، باید وصل شد ،

به همه چیز و برای شناخت و حرکت نیز، و برای روشنایی و حرکت باید به همه چیز وصل شد، با همه چیز یکی شد، تا شناخت ، اول باید نمیدانم و نیازِ شناخت را درک کرد، و سپس با نزدیک شدن و یکی شدن ، به شناخت رسید ، و هدایت شد ، و حرکت و رشد کرد.

این مجموعه ی هستی کسانی که مطلقها را ازذهن خود بیرون کنند را هدایت میکند ، با وصل شدن و ایجاد برابری تا بتوانند از غیب و نادانستن به سوی نور و دانستن بروند .

برای یکی شدن و شناختن و حرکت و تکامل باید فواصل را برداشت فواصل فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و انفاق یعنی وسیله و ابزار این یکی شدن ، چگونه میتوان یکی شد ؟

ابزار آن ایجاد زمینه ی رشدِ برای همه ، با دادن و ایجاد زمینه برابراقتصادی و اجتماعی و سیاسی و فرهنگی برای همه است ،

که انفاق پر کردن چاله ها و فواصل زمینه های فوق در همه ی انسانها و جوامع است ،

از هر آنچه که دائم و پیوسته به شما داده میشود شما هم باید دائم وپیوسته ببخشید ، همانگونه که شما دائم و پیوسته گیرنده رزق و روزی هستید باید بتوانید دائم وپیوسته ببخشید و از خود بدهید.

وَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِما أُنْزِلَ إِلَیْکَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِکَ وَ بِالْآخِرَهِ هُمْ یُوقِنُونَ (4)

– و متقین کسانی هستند که :

4)

– و متقین کسانی هستند که:

5) پنجم ، با اعتقاد فکری و ایمان و پیمودن مسیر و درک نتیجه ی فکری و عملیِ پیروزیِ نهاییِ مسیرِ توحید ، به پیروزی و برتری و تکامل در توحید ، نه تنها علم داشته باشند. اصل معاد

بلکه با تمرین به روش و عمل مداوم به روش توحید ، و پیمودن و کوبیدن مسیر ، به این یقین رسیده باشند ،

که نتیجه ی هر سیستم چگونه رقم میخورد و نتیجه ی سیستم توحیدی و اصول عام بیان شده ی همه ی پیامبران چه خواهد بود؟ ،

چه در نزدیک و کوتاه مدت و چه در نهایت و دراز مدت و استراتژیک ، به پیروزیِ نهاییِ سیستمِ توحیدی در ذهن و عمل ، ایمانِ فکری و عملی و قطعی داشته باشند.

أُولئِکَ عَلى‏ هُدىً مِنْ رَبِّهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (5)

مفلح: از فلاح است بمعناى شخم کردن و با سختى عبور نمودن و رستگار شدن یعنى رستن از مشکلات و عبور نمودن از آن و رسیدن به نجات و آسایش.

آنها کسانی هستند که هدایتِ پرورش دهنده ی خود را، با دریافتِ صراط مستقیم در خواستی در سوره ی حمد ،که با روش های پنجگانه ی ابتدای سوره ی بقره بیان گردیده و توضیح داده شده پیدا کرده اند ، و بر مبنای استعدادها و امکانات خود و بهینه کردن آنها رشد متناسب خود دریافته اند (علی هدی ) و آنها هستند که کشت درست انجام داده اند و به نتیجه ی توحید و رشد و تکامل آن رسیده اند.

اولئک علی هدی و… در این آیه ، بیان نهایی و کلی و جواب به دعا و خواستِ ، ایاک نستعین و اهدناالصراط المستقیم سوره ی حمد است . ملاحظه میکنید که چه پویا و زنده دو سوره با هم در آیات ارتباط برقرار میکنند و جواب یکدیگر را داده و یکدیگر را روشن توضیح میدهند و بیان میکنند؟!!

پس در آیات ابتدایی سوره حمد که اولین سوره قرآن است و تکمیل گر و زوج آنها که آیات سوره بقره است و بخصوص آیات ابتدایی سوره آیات مربوط به راه رهایی و رشد و علو و زندگی بالا رونده و سرسبز توضیح و بسط داده شده است ، و

همانگونه که درسوره حمد پس از صراط مستقیم و راه رشد و تقاضای هدایت به آن ، دوری از راه ضلالت و تضاد با راه رشد و تکامل درخواست شده است ،

– در آیات بعدی سوره بقره پس از توضیح آیات توضیحی مربوط به سیستم باز هدایت و رشد و علو و زندگی سبز و بالا رونده :

ب- آیات مربوط به سیستم بسته ی عدم رشد و ضلالت و لغزنده در چارچوبهای محدود و تضاد و تلاشی نتیجه ی آن آورده شده است :

إِنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا سَواءٌ عَلَیْهِمْ أَ أَنْذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنْذِرْهُمْ لا یُؤْمِنُونَ (6)

خَتَمَ اللَّهُ عَلى‏ قُلُوبِهِمْ وَ عَلى‏ سَمْعِهِمْ وَ عَلى‏ أَبْصارِهِمْ غِشاوَهٌ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ (7) سوره بقره

کسانى که اصولِ هدایت و روشهای رشدِ در هستی جاری ، و روشن نمایانده شده را ، می پوشانند ، روش آنها سانسور خود و دیگران ، و پوشانندگی هدایت و رشد از طریق سانسور همه جانبه و همگانیِ هدایت و رشد است ، بنا براین روش و سیستم بسته ، برایشان یکسان است چه ایشان را از پیش رو آگاهی دهی و چه آگاهی ندهی ، به خطر سیستم بسته و تنها راه رشد بودن سیستم باز ، و نفی مطلقها ایمان نخواهند آورد. (6)

جایگزینی مطلقهایی به جای مفاهیم پوشانده شده و سانسور شده از صفات بینهایت خداوند ، به عنوان مطلقهایی که ، به جای راه هدایت و رشد به بینهایت قرار داده میشوند ،

از طریق مطلقهایی از روابط زور و قدرت متمرکز ، توسط پوشانندگان مسیر رشد ، برداشت و بیان میشوند.

پس به این دلیل ، این مطلقها به جای ، نفی مطلقهای غیر خدا و روش گشاینده ی راهِ بینهایت ، فکر و عملِ پوشانندگان و ایمان آورندگان به این مطلقها را به سیستم بسته ای هدایت میکند که :

نتیجه ی عقیده و ایمان به دانستنِ همه ی حقیقت و ایمان به مطلقهای فکری و ذهنی است ،

که این روش بر دلهاشان مهر زده ، که مطلقها بر گوش و چشمهاشان پرده‏ایست و به علت همین مطلقها و سته شدن همه ی سیستم های ورودی و عدم امکان تغییر ، ایشان عذابى عظیم دارند (7).

در این آیات پوشاندن هر سیستم فردی و جمعی توسط سانسور و مطلق کردن هر چیزی

را باعث عدم توجه به آگاهی و توجه به آینده ای نادرست و خطرناک میداند ،

که همین بی توجهی به آینده و اعلام خطر را ،

که در نتیجه ی پوشاندن هدف گیری و ورودیهای انسان است و منجر به سانسور بیشتر و عدم هدایت و رشد میگردد را عذاب یعنی احساس کمبود مینامد .

عذاب = عدم امکان ارتباط دو طرفه اطلاعات و انرژی و در نتیجه :

عدم درک صحیح گذشته ،

و عدم امکان استفاده از استعدادها و امکانات حال ،

و عدم امکان آگاهی از مسیر آینده و خطرات و تواناییهای ممکن آینده ،

و درنتیجه عدم آگاهی از مسیر رشد و لغزیدن در سراشیب تضاد و تلاشی ،

که نتیجه ی سانسور و بستن ورودیهای انسان مانند درک و گوش و چشم است میباشد ،

– و این یعنی عذاب عظیم .

وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَ بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ ما هُمْ بِمُؤْمِنِینَ (8)

یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ ما یَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنْفُسَهُمْ وَ ما یَشْعُرُونَ (9)

فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً وَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ بِما کانُوا یَکْذِبُونَ (10)

وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ قالُوا إِنَّما نَحْنُ مُصْلِحُونَ (11)

أَلا إِنَّهُمْ هُمُ الْمُفْسِدُونَ وَ لکِنْ لا یَشْعُرُونَ (12)

وَ إِذا قِیلَ لَهُمْ آمِنُوا کَما آمَنَ النَّاسُ قالُوا أَ نُؤْمِنُ کَما آمَنَ السُّفَهاءُ أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ وَ لکِنْ لا یَعْلَمُونَ (13)

وَ إِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلَوْا إِلى‏ شَیاطِینِهِمْ قالُوا إِنَّا مَعَکُمْ إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ (14)

اللَّهُ یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ یَمُدُّهُمْ فِی طُغْیانِهِمْ یَعْمَهُونَ (15)

أُولئِکَ الَّذِینَ اشْتَرَوُا الضَّلالَهَ بِالْهُدى‏ فَما رَبِحَتْ تِجارَتُهُمْ وَ ما کانُوا مُهْتَدِینَ (16)

مَثَلُهُمْ کَمَثَلِ الَّذِی اسْتَوْقَدَ ناراً فَلَمَّا أَضاءَتْ ما حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَ تَرَکَهُمْ فِی ظُلُماتٍ لا یُبْصِرُونَ (17)

صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُونَ (18)

أَوْ کَصَیِّبٍ مِنَ السَّماءِ فِیهِ ظُلُماتٌ وَ رَعْدٌ وَ بَرْقٌ یَجْعَلُونَ أَصابِعَهُمْ فِی آذانِهِمْ مِنَ الصَّواعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَ اللَّهُ مُحِیطٌ بِالْکافِرِینَ (19)

یَکادُ الْبَرْقُ یَخْطَفُ أَبْصارَهُمْ کُلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِیهِ وَ إِذا أَظْلَمَ عَلَیْهِمْ قامُوا وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدِیرٌ(20)

حال این سیستم سانسور و عدم شناخت و عدم تبیین صحیح که به سرگردانی و عدم رشد و لغزش میانجامد را در ایات بعدی باز میکند که :

– این عذاب و دوری از هدایت و رشد از نظر فکری و عملی یعنی چه ؟

که در ایات 8 الی 20 بقره توضیح داده شده است :

در این آیات دوگانگی در برخورد ، و خدعه و عامل رشد دانستن این دوگانگی و عدم یگانگی باخود و دیگران را ، باعث عدمِ درکِ صحیح ، و عدم هدایت و در نتیجه بیماری میداند که باعث دوری از آب گوارا و زندگی سبز میباشد ، و این کمبود واحساس کمبود معنی عذاب است .

که در اینجا و با توضیحات بعدی قرآن بسیار روشن آن را در مییابیم .

و در آیات بعدی این عذاب همه جانبه و فراگیر عمیقتر و جا افتاده تر میشود ،

– عذاب الیم و چراعذاب الیم ؟

زیرا به جای رفتن به سوی صلح به سوی تضاد و جنگ میرود .