دولت ایران پیش‌نویسی برای همکاری ۲۵ ساله با چین تصویب کرده است. ایران به سرمایه‌گذاری چین در تأسیسات نفت و گاز خود امیدوار است. چین که تمام تحریم‌های آمریکا علیه ایران را اجرا می‌کند، هنوز این توافق را امضاء نکرده است.
یک هفته پس از تصویب پیش‌نویس “سند همکاری ۲۵ ساله ایران با چین” در جلسه هیأت دولت ایران، جزییات این پیش‌نویس هنوز اعلام نشده است. عباس موسوی، سخنگوی وزارت خارجه ایران دوشنبه ۹ تیر(۲۹ ژوئن) در جمع خبرنگاران گفت: «من فکر می‌کنم که مفاد سند به گونه‌ای است که پس از نهایی شدن بتوان آن را علنی منتشر کرد و هیچ چیز ابهام آمیز ندارد. طبیعی است که روابط راهبردی ایران و چین دشمنانی داشته باشد و آنها سعی کنند روابط دو کشور را تخریب کنند.»
موسوی در ادامه با اشاره به “شایعات مطرح شده در فضای مجازی” تأکید کرد که این سند، “سند افتخارآمیزی” است.
یکی از منتقدان پیش‌نویس سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهور پیشین ایران است که دولت روحانی را به پنهان‌کردن “حقایق” از ملت و “بخشیدن از کیسه ملت به دیگران” متهم کرده است.
حسن روحانی رئیس‌‌جمهور کنونی ایران اما می‌گوید پیش‌نویس این سند فرصت “سرمایه‌گذاری در حوزه‌های مختلف اقتصادی از جمله صنعت، گردشگری، فناوری اطلاعات و ارتباطات ” را برای چین فراهم می‌کند و در آن ظرفیت‌هایی برای “توسعه پایدار منابع نفت و گاز و سرمایه‌گذاری مشترک در توسعه مناطق آزاد” در نظر گرفته شده است.
پیش‌نویس تصویب شده در هیأت دولت ایران را می‌توان در برگیرنده مجموعه‌ای از خواست‌های دولت ایران از چین، در شرایطی دانست که تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی، اقتصاد ایران را به زانو درآورده است.
حسن روحانی پس از تصویب پیش‌نویس این سند، محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران را مأمور رایزنی با مقامات چین و به امضاء رساندن این سند کرده است.
از قرار آنچه دولت ایران بسط و گسترش داده و به عنوان پیش‌نویس سند همکاری بلندمدت تصویب کرده است، مذاکرات سال ۹۷ یک هیأت بلندپایه از مقامات جمهوری اسلامی است که به پکن سفر کرده بود. این هیأت با حضور علی لاریجانی، رئیس وقت مجلس و محمدجواد ظریف، وزیر خارجه، وزیر نفت و رئیس‌کل بانک مرکزی ایران چند ماه پس از خروج یک‌جانبه دولت آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌های این کشور علیه ایران، راهی پکن شد.
یکی از موضوعات محوری این سفر بسط و توسعه توافقی بود که تهران و پکن سال ۲۰۱۶ امضاء کردند. پکن که پس از برجام نگران از دست دادن بازار ایران بود، سال ۲۰۱۶ توافقی به نام “مشارکت جامع استراتژیک چین و ایران” با رقم ۴۰۰ میلیارد دلار با ایران امضا کرد. این توافق اما تا سال ۹۷ به مرحله اجرا نرسید.
در سفر اسفند ماه سال ۹۷ هیأت ایرانی به پکن چند بند محرمانه به این توافق افزوده شد. سیدمحمدحسین ملائک، سفیر اسبق ایران در چین به روزنامه “فرهیختگان” گفته است: «وقتی محدودیت‌های بین‌المللی مجددا شروع شد و دولت جمهوری اسلامی فهمید نمی‌تواند پیشنهادهای بین‌المللی را به‌راحتی نادیده بگیرد، دوباره به‌سراغ این توافق رفت.» ملائک با اشاره به تغییرات این توافق و “اضافه شدن مطالب مربوط به ایران” در آن گفته است: «این اقدام در حالی بود که ایران می‌توانست این پیشنهاد را همان زمان بپذیرد.»
گفته‌های ملائک حاکی از آن است که ایران حال امتیازات بیشتری برای چین در نظر گرفته است. آنچه در مورد محتوای این توافق منتشر شده، مقاله‌ای است که تارنمای پترولیوم اکونومیست سپتامبر سال ۲۰۱۹ با اشاره جزئیات توافق اسفند ۹۷ ایران و چین منتشر کرد. این مقاله از آمادگی چین برای سرمایه‌گذاری ۲۸۰ میلیارد دلاری در صنعت نفت و گاز و پتروشیمی ایران و همچنین سرمایه‌گذاری ۱۲۰ میلیارد دلاری در حوزه توسعه زیر ساخت‌های تولید و حمل‌ونقل ایران خبر می‌داد.
چین در مقابل می‌توانست پول محصول خریداری شده از ایران را حداکثر تا دو سال بعد و به یوآن یا ارز‌های دیگر به ایران پرداخت کند. این جزییات در شمار بندهای محرمانه توافق نبود. امتیازاتی که ایران پس مذاکرات اسفند ۹۷ به این توافق افزود، هنوز محرمانه است. از آن گذشته، مهمترین نکته مبهم این توافق زمان آغاز و چگونگی اجرای توافق در ایران بود.
حال ۹ ماه پس از آن تاریخ، در حالیکه علی ربیعی، سخنگوی دولت تصویب پیش‌نویس سند همکاری ۲۵ ساله با چین را ” اثبات‌کننده شکست‌های امریکا برای منزوی کردن ایران” می‌داند، حسن ملائک، سفیر اسبق ایران در چین به روزنامه “فرهیختگان” گفته است: « این توافق ربطی به تحریم‌ها ندارد، چرا که چین تقریبا همه تحریم‌ها را اعمال می‌کند.»
پکن برخلاف آنچه مقامات جمهوری اسلامی – دستکم در ظاهر- باور دارند، در طول ۴۱ سال گذشته هرگز متحد ایران نبوده است. چین عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل و دارای حق وتو است اما هیچ قطعنامه‌ای علیه ایران را وتو نکرده است.
چین و روسیه حتی در فاصله سال‌های ۸۵ تا ۸۹ به تمامی قطعنامه‌های شورای امنیت علیه برنامه اتمی ایران رای مثبت دادند.
این قطع‌نامه‌ها با تحریم‌هایی سنگین علیه جمهوری اسلامی همراه بودند که اقتصاد کشور را به زانو درآوردند. چین اما در سایه این تحریم‌ها، با عرضه محصولاتی که خرید آنها از غرب برای ایران ممکن نبود، حضور خود در بازار ایران را پررنگ‌‌تر کرد و چندین توافق همکاری – از جمله در زمینه شیلات – با مقامات جمهوری اسلامی امضاء کرد.
فعالان اقتصادی در ایران به همکاری با چین همواره با دیده تردید می‌نگردند و منتقد امتیازاتی هستند که جمهوری اسلامی هربار در اختیار شرکت‌های دولتی و خصوصی چینی قرار می‌دهد. برای مثال می‌توان به شرکت سی ان پی سی چین اشاره کرده که اکتبر سال ۲۰۱۹ علیرغم تلاش‌های وزارت خارجه و وزارت نفت ایران و وعده‌های مقامات چین، به دلیل تحریم‌های آمریکا پروژه پارس جنوبی را نیمه کاره گذاشت و ایران را ترک کرد.
نفوذ چین در اقتصاد ایران پس از بازگشت تحریم‌ها نیز مورد انتقاد بسیاری در ایران است. فشار سفیر چین به هواپیمای ماهان برای عدم لغو پروازهای این شرکت به چین علیرغم پاندمی کرونا، نقش موثری در گسترش ویروس کرونا در ایران داشت و محبوبیت اندک این کشور میان مردم ایران را کم‌رنگ‌تر کرد.
منتقدان پیش‌نویس سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین می‌خواهند بدانند دولت ایران چه امتیازات بلندمدتی برای ترغیب چین در نظر گرفته است. تلاش ایران برای دست‌یابی به این توافق بلندمدت، علیرغم تمام تجربیات گذشته را می‌توان نشانه نومیدی دولتمردان ایران از گشایش رابطه ایران با غرب در آینده نزدیک و چرخش به شرق، در راستای ایدئولوژی دشمنی بنیادی با غرب در سیاست‌های کلی رهبر جمهوری اسلامی تعبیر کرد.