مقاله اول (١) را در شرح جو ناشی از مخالفت با تجویز کورتون برای بیماری کووید نوشته بودم و در آن توضیح داده بودم که دکتر فیروزه بنی صدر در آن جو کارش را بروی بیماران حاد کوویدی شروع کرده بود. زمانی که مقاله نخست را نوشتم هنوز مطالعه محققان انگلیسی تحت عنوان Recovery  در باره تاثیر مهم تجویز کورتون در بهبود اینگونه بیماران صورت نگرفته بود. در آنزمان آنها گفتند که اگر دادن کورتون را زودتر انجام داده بودند در انگلستان حداقل ۵۰۰۰  نفر کمتر قربانی می شدند. خبر نتیجه کار محققان انگلیسی زمانی منتشر شد (۱۶ ژوئن ۲۰۲۰) که مقاله فیروزه در دست مجله International Journal of Antimicrobial Agents برای انتشار بود. البته فیروزه حدود ٨٢ روز پیش از آن [از ۲۴ مارس ۲۰۲۰مصادف با دوم فروردین۱۳۹۹] این روش درمانی را به اجرا گذاشته بود.

 

کسانی که در امور علمی مشارکت دارند می دانند که تهیه مقاله های علمی اصولا کاری جمعی است. شاید به میزانی در رشته ریاضیات هنوز مقاله های علمی تنها بوسیله یکنفر نوشته شوند اما در اکثر علوم تجربی، مقاله ها در کادر همکاری بین عده ای صورت می پذیرد. بدنبال تجربه بالینی، و پیشنهاد فیروزه در باره روش درمان التهاب ریه با کورتون و به اجرا گذاشتن آن در بیمارستان خود CHU de Reims با مشکل آنالیز داده ها مواجه شد. مسلما برای اینکه اجرای یک روش درمانی مورد پذیرش علمی قرار گیرد به تعداد قابل قبولی بیمار، که مدت زمان کافی پی گیری شده باشند، نیاز است. تهیه داده های مربوط به بیماران بیمارستان در دست بخش آماری بیمارستان بود و بیشتر از آنچه پیش بینی میشد، بطول انجامید. فرد مسئول که خود مستقیما با بیماران در ارتباط نبود، اما استاد دانشگاه بود با این ذهنیت وارد اینکار شده بود که منع استفاده از کورتون از سوی سازمان جهانی بهداشت و موسسات علمی نمی تواند بی اساس باشد، از این رو با ذهنیت پر از تردید، قصد داشت که سختترین معیارها را برای سنجش اثر کورتون در نظر گیرد. متاسفانه روند کار طوری پیش رفت که دلخواه فیروزه نشد و به عللی کار تحقیقاتی عقب افتاد. در آن روزها من شاهد فشار زیاد بر فیروزه بودم. او برای پیشرفت کار عجله داشت اما کاری نمی توانست انجام دهد زیرا داده ها در دست او نبود. در این بین یک مقاله علمی از سوی چینی ها منتشر شد که بنوعی از نتایج خوب کورتون سخن می گفت. اما چند روز بعدش مقاله ای دیگر از یک گروه دیگر چینی منتشر شد که خلاف آنرا را مدعی میشد. اما در این مقاله توجه ای به زمانی که کورتون داده شده بود، که حائز بیشترین اهمیت است، نشده بود. در این بین فیروزه، ساختار مقاله هایش را تهیه و تحریر کرده بود و همچنان منتظر نتایج داده های بیمارانش از سوی مسئول مربوطه بود. بالاخره اواخر ماه آوریل، مسئول مربوطه گفت که اولین نتایج کار آمارگیری را برای فیروزه خواهد فرستاد. برای من خیلی جالب بود که بدانم نتایج چیست؟ فردای آنروز فیروزه گفت بررسی او نشان داده است که روش درمانی دادن کورتون در فاز دوم بیماری کووید 19 در مقایسه با دوره قبل از دادن کورتون باعث شده که میزان مرگ بیماران تا ۵۰ درصد کم شود. واقعا این خبر خیلی خوشحال کننده بود. فیروزه از درستی روش درمانی خودش مطمئن بود اما من که دستی در کار نداشتم همه اش نگران بودم که چه نتیجه ای اعلام خواهد شد. همکار فیروزه که بروی داده ها کار می کرد نیز بالاخره مطمئن شده بود که کورتون خوب عمل می کند. با داشتن این داده ها کار نوشتن مقاله سریع تمام شد. آمارگیری به خوبی نشان میداد که روش درمانی که به اجرا گذاشته شده بود، یعنی تجویز بکارگیری کورتون، بمحض اینکه مشکل تنفسی برای بیماران کوویدی پیش می اید، میزان مرگ و انتقال به بخش مراقبت های ویژه (ICU) را کاهش می دهد. این روش درمانی را فیروزه زمانی بکار می گرفت که هنوز کار بیماران به رفتن به بخش ICU نکشیده بود. من واقعا از این نتایج خوشحال بودم و برایم مسلم بود که مقاله فیروزه با داشتن این نتایج بزودی منتشر خواهد شد. 

 

در این بین در رسانه های فرانسه بیشتر سخن از کار پروفسور رائولت (Professeur Didier Raoult) بود. او که شخصیت جذابی برای رسانه ها دارد در ماه می ٢٠٢٠ تقریبا هر روز در اخبار فرانسه حضور داشت. او از دارویی [هیدروکسیکلروکین] که تجویز می کرد دفاع می نمود و مقاله هایی که در مخالفت با درمان او می نوشتند را رد می کرد. دونالد ترامپ چندین بار از داروی او دفاع کرد و امانوئل مکرون بخاطر محبوبیت شدید او در دومین شهر فرانسه برای دیدار او به مارسی رفت. بسیاری از پزشکان فرانسوی در باره داروی او و رفتار او موضع می گرفتند و این بحث ها دائم ادامه داشت. داروی دیگری که خیلی از پزشکان منتظر داده هائی در باره اثر آن بودند، داروی رمدزویر Remdesivir بود، که تا بحال هیچیک از تحقیقات نشان نداده اند که قادر است میزان مرگ و میر را کاهش دهد. در باره داروی رمدزویر مجله مهم پزشکی نیوانگلاند جورنال The New England Journal of Medicine اولین مقاله ای که درج کرد، روش راندومایز (مطالعه تصادفی کنترل شده در باره یک درمان – Randomized Clinical Trial) بکار برده نشده بود و تنها مشاهدات اثر دارو برروی عده ای محدود بیمار (۵۳ نفر) تشریح شده و مقایسه ای با بیماران که به آنها دارو داده نشده بود به عمل نیامده بود. در نتیجه فیروزه هم بخاطر نتایج بدست آمده در کم کردن میزان مرگ و میر با تجویز کورتون با مقایسه دو دوره [دادن و ندادن کورتون به بیماران] و با هدف نشان دادن نتیجه تجربی بیمارستانش و باز کردن مبحثی جدید، مقاله ای کوتاه را در ١ ماه می ٢٠٢٠، برای روزنامه مهم نیوانگلند جورنال (The New England Journal of Medicine) و سپس برای لانست (The Lancet) فرستاد. او امیدوارم بود که در این دوره پاندمی چون برای اولین بار دارویی را معرفی می کرد که هم مرگ و میر را کم می کند، و هم ارزان و در دسترس همه نیز هست، این مجله ها، با اینکه در تحقیق از روش راندومایز استفاده نشده بود، مقاله را قبول کنند. اما هر دو آنها، پی در پی بدون اینکه نظری در باره محتوی مقاله بدهند مقاله را در نظر نگرفتند. 

 

این تجربه بسیار جالب بود. چرا لانست و نیوانگلاند که مهترین مجلات علم پزشکی هستند حتی قبول نکردند که مقاله را در نظر بگیرند؟ آنها مقاله را برای ارزیابی علمی به متخصصان دیگر نفرستادند بلکه تنها پاسخ دادند که آنرا در نظر نمی گیرند. آیا دلیل رد مقاله این بود که در تحقیق فیروزه از روش راندومایز استفاده نشده بود، بلکه بیماران قبل و بعد از دادن کورتون را با هم مقایسه کرده بود؟ آیا دلیل این بود که نتایج تنها در یک بیمارستان شهرستان فرانسه بدست آمده است؟ آیا دلیلش این بود که از دارویی استفاده شده که اکثرا آنرا بیشتر بخاطر ضررش در بیماریهای عفونی بعلت ضعیف کردن سیستم دفاعی می شناختند؟ آیا چون تعداد بیماران تنها ۲۵۷ نفر بود باعث شده بود مقاله را در نظر نگیرند؟ پاسخ این سئوال ها را نداشتیم. اما وقتی مقاله های دیگری که در باره درمان کووید-١٩، مانند مقاله در باره رمدزویر یا مقالاتی در باره داروهائی نظیر کورتون، اما بسیار گران که منجر به کاهش التهاب هستند، اما با تأثیری دقیقتر بر سیتوکین ها (cytokines) که منجر به التهاب هستند، نظیر انتلوکین ۱ یا ۶ (Interleukine-1 یا Interleukine-6) در آنها منتشر شدند، می دیدیم که این مجله های علمی، مقاله هایی با داشتن این ویژگی ها را قبول کرده بودند. تجربه نشان داد که این دو مجله، مقاله هایی را در باره درمان کووید منتشر کردند که مجبور شدند چند روز بعد بخاطر تقلبی بودن، آنها را حذف کنند. بهرحال این رد شدن ها باعث شد که کار انتشار مقاله عقب بیافتد. بالاخره فیروزه مقاله اش را در تاریخ ۱۵ ماه می برای مجله International Journal of Antimicrobial Agents فرستاد. اینبار مسئول مجله مقاله را قبول کرد، در نظر بگیرد و مانند همه مقاله های علمی آنرا برای ارزیابی به متخصصان دیگر فرستاد. در این بین، یک گروه هم در آمریکا همین روش درمانی استفاده از کورتون را منتشر کرد که در آن به این نتیجه رسیده بود که تجویز کورتون باعث کم شدن ۶۰ درصد میزان مرگ یا انتقال به بخش مراقبت های ویژه بیماران می شود (٢). پزشکان امریکایی از شهر دیتوریت بودند و توجه زیادی به مقاله آنها نشد، با اینکه به غیر از مقاله های چینی تنها مقاله ای بود که در اینباره منتشر شده بود. جالب اینکه مقاله آنها در مجله ای منتشر شد که چند روز قبل از آن مقاله فیروزه را رد کرده بود. آیا ترجیح داده بودند که مقاله یک تیم امریکایی را منتشر کنند تا یک تیم فرانسوی؟ اینها سئوالاتی بود که از خود می پرسیدم. بهرحال زمانی که مقاله فیروزه در دست سردبیر مجله برای رسیدگی بود مقاله تیم امریکایی هم منتشر شد. البته انتشار مطالعه تیم امریکایی برای من خبر بسیار خوبی بود زیرا برای اولین بار یک تیم پزشکی نتایج بسیار نزدیک با نتایج فیروزه را بدست آورده بود. پاسخ مجله International Journal of Antimicrobial Agents به مقاله فیروزه طول کشید. آنها اطلاعات بیشتری را درخواست کرده بودند و مقاله باید کامل تر می شد. فیروزه دوباره بر روی مقاله کار کرد و بالاخره ۱۶ ماه ژوئن ۲۰۲۰ نسخه پایانی خود را به مجله فرستاد. در همین روز یعنی ۱۶ ژوئن، پزشکان انگلیسی مطالعه وسیعی را منتشر کردند که طی آن اعلام نمودند، “کورتون یک داروی ارزان و در دسترس می ‌تواند جان بسیاری از مبتلایان عفونت کرونا را از مرگ نجات دهد. این پژوهشگران تجویز مقدار (دُز یا dose) کم دگزامتازون را یک تحول بزرگ در درمان موارد وخیم کرونا نامیدند، چرا که در کسانی که با دستگاه تنفس مصنوعی نفس می‌کشیدند، موارد مرگ را یک سوم و در کسانی که با اکسیژن کمکی نفس می‌کشیدند، یک پنجم کاهش داده است.”. با شنیدن این خبر در شادی غرق شدم زیرا پزشکان انگلیسی با تحقیقی راندومایز که از بهترین نوع کارآزمائی بالینی بشمار می رود، هرگونه تردید درباره تاثیر کورتون در کاهش مرگ و میر را رفع کردند. تمامی مطبوعات مهم غرب در اینباره مقاله نوشتند. حتی در روزنامه گاردین بتاریخ ۲۶ ژوئیه خواندم که تایلور کاون (Tyler Cowen)، یکی از معتبرترین اقتصاد دانان آمریکایی در بلومبرگ گفته است که بریتانیایی ها در حال نجات بشریت از کرونا هستند و می گوید که بریتانیا باید بخود افتخار کند که دنیا را از دست کرونا نجات خواهد داد. او به دو موفقیت بزرگ آنها اشاره می کند: یکی بکار گیری کورتون، دارویی ارزان قیمت، برای نجات بیماران در مرحله حاد و دیگری واکسنی که در حال ساختن آن هستند (٣). بعنوان یک همسر و بعنوان کسی که شاهد تلاش سخت فیروزه بود، از اینکه فیروزه از اولین کسانی بوده که این درمان را پیشنهاد داده بود، بسیار شاد بودم. مهم نیست که چند نفر، در چند جای دنیا مستقلا به یک فکر رسیده اند، مهم این است که آن فکر درست بوده است. شاید در جاهای دیگر هم حدودا همین درمان استفاده شده و یا می شود. برخی از پزشکان از ایران به فیروزه اطلاع دادند که آنها نیز از کورتون استفاده می کنند. کشورهای شمال آفریفا نیز سریع از کورتون استفاده کردند. یک سایت مربوط به پزشکی، ویدویی که فیروزه به زبان فرانسوی در ۶ آوریل ۲۰۲۰ خطاب به پزشکان فرانسوی زبان منتشر کرده بود (۴) را گذاشته و از آن بازدید خوبی شده بود. چندین پزشک مغربی نیز با او تماس گرفتند و یکی از آنها گفت که حتی اسلایدهای او را به عربی ترجمه کرده بود. 

                             

 

ما همچنان منتظر تصمیم مجله بودیم. بعد از انتشار تحقیق Recovery از سوی پزشکان انگلیسی مصاحبه هائی با فیروزه صورت گرفت (۵ و ‘۵). تیتری را که یکی از سایت ها برای مصاحبه فیروزه انتخاب کرده بود برایم جالب بود. نوشته بودند “پزشکان فرانسوی برای تجویز کورتون منتظر انگلیسها نشدند”. بالاخره مقاله فیروزه در ٢٩ ژوئن برای انتشار در International Journal of Antimicrobial Agents قبول شد (۶) و من خوشحال برای اینکه جز اولین مقاله هایی است که در مورد اثر تجویز کورتون برای بیماری کووید-١٩ می باشد. چندی طول نکشید که خبر خوب دیگری آمد. ۵۰ بیمارستان فرانسه، از جمله بیمارستان شهر رانس که فیروزه در آن مسئول بخش است، پذیرفته بودند روش درمان با کورتون را بکار ببرند و در همکاری با هم اثر بکارگیری کورتون را مشخص کنند، نتایج مثبت کورتون مشاهده شد. هنوز مقاله این همکاری وسیع که یکی از نویسندگان آن فیروزه است، منتشر نشده است. اکنون حتی سازمان بهداشت جهانی نگران این شده است که تولید کورتون کم نباشد و دیگر شکی در باره اثر مثبت دادن کورتون در فاز دوم بیماری کووید-١٩ وجود ندارد. رئیس دانشگاه Reims، آقای گیوم ژله (Guillaume Gellé) با نوشتن توییتی به فیروزه و همکارانش تبریک گفت. وزیر بهداشت فرانسه، آقای وران (Olivier Véran)، عده ای از پزشکان و پرستاران و … از سراسر فرانسه، از جمله فیروزه را به مراسمی در Grand Palais شهر پاریس دعوت کرد و رئیس جمهوری فرانسه آقای مکرون نیز که ۱۴ ژوئیه امسال را به تقدیر از کارکنان بیمارستان ها اختصاص داده بود و حدود ۱۵۰۰ نفر از آنها را به میدان کنکورد دعوت نموده بود از فیروزه هم دعوت بعمل آورده بود.

                             

                         

این تجربه در دوران سخت کرونایی در فرانسه در باره کار فیروزه بسیار غنی بود. در این مدت بطور مداوم با او در باره این تجربه بحث می کردم. شاید بتوانم درسهای این تجربه را که از خلال بحث هایی که با هم داشتیم چنین خلاصه کنم:

 

١ـ  محققان در کار خود این امر را تجربه کرده اند که برای ابداع کردن و یافتن قاعده جدیدی، داشتن دانسته ها کافی نیست، تحلیل و تجزیه آنها نیز کافی نیست باید لحظه ای پیش آید که داده ها، و تجزیه و تحلیل آنها در موردی عینیت یابد و اشراف بر موضوع در حدی باشد که راه حل پیدا شود. فیروزه خصوصا از کار چینی ها در مورد ویروس کرونا و از التهاب دستگاه تنفسی اطلاع داشت. اما زمانی که تحقیقات درباره تحول مقدار ویروس در بدن و واکنش سیستم ایمنی در طول زمان منتشر شد، متوجه شد که در دوره دوم بیماری – دوره التهاب ریه- مشکل نه از ویروس که از واکنش شدید سیستم ایمنی است و از این رو، کورتون می تواند تاثیر گذار باشد. زمانی که او در بخش بیمارستان مردی مسن و مبتلا به بیماری کووید-١٩ را که حالش بسیار بد بود و می خواستند او را “راحت کنند” را دید و از دستیارش خواست که به او برای آخرین شانس کورتون دهند و کورتون هم در عرض سه روز خوب عمل کرد و باعث شد او زنده بماند همه چیز برایش عوض شد. با اینکه همانطور که در مقاله قبلی شرح دادم، تجویز کورتون از سوی سازمان جهانی بهداشت و فرانسه و امریکا منع شده بود و مجلات مهم پزشکی نظیر لانست در مخالفت با دادن کورتون مقاله منتشر کرده بودند اما او جرات کرد در چنین جوی راه را ادامه دهد و اطلاع رسانی در سطح فرانسه و ایران کند. قبل از هر چیز این تجربه نشان داد که پی گیری علمی برای فهم روند و ویژگیهای بیماری و از این رو، تشخیص دارو، لازمه موفقیت است. فیروزه از سویی اصرار داشت مرتب برسر بالین بیماران باشد و تحول حالشان را پی گیرد تا اشراقی کامل بر ویژگی های این بیماری پیدا کند و از سوی دیگر هر روز تحقیقاتی که درباره کووید منتشر می شدند را دنبال می کرد. فیروزه اگر خود را زندانی رهنمودهای موسسات سازمانهای بهداشتی می کرد نه می تواست دریابد که آنها اشتباه می کنند و نه می توانست به راه حلی برای بیماری دست یابد. تجربه نشان داد بعلت ویژه گی کار علمی، انسان باید خود را از دگمهای ذهنی رها کند و جرات و شجاعت تجربه را داشته باشد و هم ناامید و دلسرد از مخالفت خوانی ها نشود.

 

٢ـ مسئله اخلاقی و فلسفی ای نیز در این بین مطرح شد و آن اینکه اگر پزشکی بداند که دارویی می تواند به کمک بیمارانش بیاید، و آن دارو هنوز تائیدیه رسمی را نگرفته باشد آیا پزشک مربوطه در رابطه با بیمارانش باید باز هم از روش راندومایز استفاده کند؟ یعنی به برخی از بیماران دارو دهد و به برخی دیگر ندهد تا بتواند نتیجه بدون شبهه ای از روش درمانی بدست آورد؟ فیروزه در پاسخ به این سئوال گفت: در باره بیماری ای که خطر بالایی مرگ در کوتاه مدت تهدیدشان می کند و هنوز دارویی هم برای آن پیدا نشده است، از نظر اخلاقی، وقتی مطمئن هستم که دارو تاثیر خوب دارد نمی توانم آن را به عده ای از بیماران ندهم. از اتفاق سه روز پیش– ۲۴ ژوئیه ۲۰۲۰ – یک گروه هلندی هم مقاله ای دیگر در باره اثر مثبت کورتون منتشر کرد که در آن نشان داده اند با دادن کورتون از میزان مرگ بیماران در فاز دوم که مشکل ریوی پیدا می کنند می کاهند. اما جالب اینکه در مقدمه مقاله خود، گروه هلندی به این موضوع پرداخته اند و نوشته اند که چرا در برخورد با این بیماری مخالف بکار بردن روش راندمایز بوده اند. آنها در مقدمه مقاله خود چنین نوشته اند (٧):  “پزشکان با توجه به مرگ و میر بالای غیر قابل قبول در بخش مراقبت های ویژه بیمارستان، با اینکه به نظر پر واضح بود که باید روش راندومایز [درمان آزمایی کنترل شده تصادفی] را دنبال کرد اما آنرا را رد کردند و به همه بیماران داروی کورتون دادند.” البته در اوایل اوریل تیم فیروزه پیشنهاد انجام یک مطالعه راندمایز در باره تأثیر دوز (مقدار یا dose) کورتون را هم داده بود که متأسفانه این پیشنهاد از سوی مسئولان تحقیق در امور پزشکی در منطقه شرق فرانسه پذیرفته نشد.

 

٣ـ مجلات علمی مهم، یعنی مجلات تاثیر گذار گاهی می توانند اشتباهات بزرگ کنند، می توانند مطالب نادرست را منتشر کنند و یا می توانند از کنار مطالب مهم هم عبور کنند. در مورد این بیماری جهانگیر متاسفانه شاهد این موضوع شدیم. در جریان پاندمی مجلاتی مانند لانست و نیوانگلاند به میزانی اعتبار بالای خود را از دست دادند. لانستT مقاله ای در باره اثر هیدورکسیکلوکین (hydroxychloroquine) منتشر کرد با تعداد بسیار زیاد بیمار که داده هایشان قلابی از آب درآمد. و نیوانگلاند نیز مقاله ای دیگر از همان تیم در باره اثر داروهای فشار خون بر بیماران کووید-١٩ همین کار را انجام داد. البته هر دو مجله بعد از اعتراضات مقاله ها را حذف کردند. جالب اینکه اقای استفان لاوو (Stéphanie Lavaud) در ٧ ژوئیه مقاله ای اعتراضی در باره برخورد مجله های معتبر پزشکی نوشته بود و از جمله آورده بود که لانست و نیوانگلند مقاله فیروزه بنی صدر و پزشک دیگری بنام Jean-Philippe Kevorkian را رد کرده بودند (٨). رد کردن مقاله هایی که دارویی را پیشنهاد  می کردند که نقش مؤثر در کم کردن میزان مرگ داشت، آنهم در زمان بیماری همه گیر، تعجب آور بود.

 

۴ـ نقش شرکت های داروسازی و تبلیغاتشان در این دوره از بیماری همه گیر برای تاثیر گذاشتن و جهت دادن به مقاله ها مشخص بود. مقاله ها در باره دارو هایی بسیار گران و جدید راحت تر منتشر شدند. اکنون برای فروش رمدزویر تلاش فراوان می شود که دارویی بسیار گران است اما تاکنون مطالعه ای نشان نداده است که مرگ و میر را کم می کند. اما همانطور که مطالعه فیروزه و تحقیق انگلیسی ها نشان داد کورتون فعلا تنها دارویی است که بطور جدی از میزان مرگ و میر میکاهد.  

 

۵ـ مسئله دیگری که در این دوره مشاهده می شد این بود که آیا باید در مورد یک روش درمانی جدید اطلاع رسانی شود یا خیر. مسلما این اطلاع رسانی در سطح پزشکان باید انجام شود و فیروزه اینکار را با پزشکان فرانسوی انجام داده بود و از آنجا که با پزشکان ایرانی تماس نداشت با دادن یک اطلاعیه به زبان فارسی اینکار را هم انجام داد. اما موضوع اطلاع رسانی در سطح عموم است. بعنوان مثال آقای رائولت در فرانسه در سطح عمومی در رسانه ها به اینکار دست زد. بسیاری از پزشکان معتقدند تا زمانی که مقاله علمی منتشر نشده است نباید در باره آن اطلاع رسانی عمومی کرد. اما آیا وقتی که در شرایط غیر عادی بسر می بریم، وقتی جامعه جهانی با مشکل جدی مواجه است بهتر نیست در باره روشهای درمانی مختلف اطلاع رسانی شود؟ هنوز در اینباره اجماعی در سطح پزشکان وجود ندارد و پاسخ به این سئوال نیاز به بررسی بیشتری دارد. در این دوران کوویدی برخی از پزشکان این روش را انتخاب کردند که مقاله خود را قبل از اینکه از سوی مجله علمی قبول شود بروی اینترنت بگذارند.

 

۶ـ در این روزها با اینکه فعلا در اروپا ویروس نسبتا کنترل شده است اما شیوع بیماری کووید-١٩ در نقاط دیگری از جهان از جمله ایران ادامه دارد و هر روز قربانی بیشتری می گیرد. هر بیماری جهانگیری حادثه ای مهم است که در کوتاه مدت روی می دهد و سریع هم قربانی می گیرد. کار علمی نیاز به زمان دارد و اگر سازماندهی از قبل هم مناسب نباشد متأسفانه راه حل ها با تاخیر و یا پس از پایان اپیدمی پیدا می شوند. بعنوان مثال، سازمان بهداشت جهانی و مؤسسات اروپایی، بیشتر تحقیقاتی که برای این بیماری از ماه ژانویه ٢٠٢٠ براه انداختند، حولِ پیدا کردنِ دارو برای از بین بردن ویروس بود، و نه راه حل پیدا کردن برای مسئله التهاب ریویِ ناشی از این بیماری که علت اصلی مرگ می باشد. مسلما هنوز هم جنبه های بسیاری هست که هنوز پزشکان در باره این ویروس و عملکردش نمی دانند. اما می توان درس های بزرگ از این موضوع گرفت، زیرا امکان اینکه اپیدمی های دیگر در برابر بشر قرار گیرند، کم نیست. مثال دیگر در باره دسترسی کشورها به دارو، تست های لازم و ماسک بود که متأسفانه کمبود آنها در برخی از کشورها باعث بالا رفتن میزان قربانیان شد. 

 

در پایان باید بگویم که دیدن کوشش و موفقیت کسی که در شرایط سخت قرار دارد بسیار دلپذیر است. بعنوان یک انسان، یک ایرانی و یک همسر، به فیروزه تبریک می گویم، او جان انسان های زیادی را نجات داد و قدردانی از او همراه با قدردانی از تمامی پزشکان و کادر بیمارستانی است که با همت بالا برای نجات جان بیماران تلاش کردند و می کنند. امید اینکه با پیشرفت علم هر چه زودتر انسان ها از این بلای ویروسی جهانگیر، نجات یابند. 

 

مهران مصطفوی،

۲۷ ژوئن ۲۰۲۰، ۶ امرداد ۱۳۹۹ 

 

پاورقی ها:

[1] https://news.gooya.com/2020/06/post-39935.php