١٣٩٢/٠١/٣١- روشنک آسترکی: روز سه شنبه، ۲۷ فروردین، ۸ استان کشور لرزید که مهم‌ترین آن زلزله ٧.٨ دهم ریشتری سیستان و بلوچستان بوده استبه گزارش مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران بر اساس آخرین گزارشات خود اعلام کرد: از بامداد تا ساعت ۱۸ روز سه شنبه بیش از ۷ استان کشور بر اثر وقوع زمین لرزه لرزید.
ایران روی خط زلزله
فلات ایران یکی از مناطق زلزله خیز است. و هر چند وقت یکبار، زلزله، باعث خرابی‌های بسیار می‌گردد
شهرهای کشور ما در برابر وقوع زلزله‌هایی با قدرت تخریب متوسط و زیاد، بسیار آسیب پذیر هستند. تجربه زلزله‌های منجیل (۱۳۶۹) و بم (۱۳۸۲) نشان داده است که زلزله‌ای که در کشورهایی مانند ژاپن، به راحتی با آن برخورد می‌شود، در کشور ما، علاوه بر واردکردن آسییب‌های جدی به زیر ساخت‌های شهری و بر جای گذاشتن تلفات زیاد، یک یا چند شهر از کشور را با بحرانی جدی روبرو نموده و‌گاه دامنه مشکلات زلزله‌ها به حدی است که تبعات آن گریبانگیر کل کشو می‌شود. از این رو، نگرش نوین به مدیریت بحران در هنگام زلزله درکشور ما اهمیتی صد چندان می‌یابد. یک مدیریت علمی و سریع می‌تواند علاوه بر ایفای نقش تعیین کننده در کاهش تلفات و خسارت‌های مادی، مسائل و مشکلاتی را که در میان مدت و دراز مدت پس از وقوع زلزله اتفاق می‌افتد به حداقل برساند. ستاد بحران باید بلافاصله تشکیل شده و مسائلی نظیر شناسایی دقیق و سریع ابعاد فاجعه، شناسایی پتانسیل‌های موجود برای امدادرسانی، نحوه استفاده از نیروهای آموزش دیده و با تجربه، سازمان و سامان دهی به نحوه عملکرد افراد ونهادهای عمل کننده، جذب سازماندهی کمکهای مردمی، نحوه تعامل با کمکهای خارجی، حفظ آثار باستانی و اسنادو مدارک، جلوگیری از شیوع بیماری‌ها ومفاسد اجتماعی را به سرعت بررسی و استرات‍ژی مقابله با بحران را تدوین نموده و دستورات لازم را به ارگان‌های عمل کننده ارائه نماید.
زلزله و ساختمان‌ها در ایران
کشور ما با موقعیت خاص زمین‌شناسی (واقع شدن در کمربند زلزله) و استقرار کانون‌های زیستی به ویژه شهر‌ها در پهنه‌های پرخطر، بالقوه در معرض تهدید زمین لرزه قرار گرفته است.
بیشتر ساختمان‌ها در شهرهای ایران جزو ساخت و سازهای قدیمی هستند که مقاومت چندانی در برابر زلزله ندارند و حتی در میان ساخت و سازهای جدید به علت سودجویی و ساخت وسازهای غیرمجاز بیشتر این ساختمان‌ها در برابر زلزله پایدار نخواهند بود، حتی در بسیاری از ساخت وسازهایی که در آن اصول مهندسی عمران و پایداری در برابر زلزله را رعایت کرده‌اند به خاطر پدیده‌هایی چون روانگرایی به علت بالا بودن سطح تراز آب در شهر تهران و نوع خاک بعضی مناطق شاهد خرابی ساختمان‌ها بر اثر زلزله خواهیم بود.
به طور کلی ساختمانهای موجود در کشور را به سه دسته زیر می‌توان تقسیم کرد:
الف) ساختمانهایی که دارای اسکلت نیست.
این دسته از ساختمان‌ها دارای سیستم دیوار باربر خشتی و یا آجری است که در برابر زلزله‌های نسبتا شدید مقاوم نیستند و در هنگام وقوع زلزله ساکنان آن‌ها به علت ریزش آوار در امان نخواهند بود.
ب) ساختمانهایی که دارای اسکلت فلزی و یا بتنی است ولی برای نیروهای افقی ناشی از زلزله محاسبه نشده‌اند.
این قبیل ساختمان‌ها در صورت اجرای صحیح اسکلت و یکپارچگی سقف‌ها در برابر زلزله‌های با بزرگی کم و متوسط تا حدی مقاومت می‌نمایند و خسارت‌های وارد بر آن‌ها کمتر باعث آسیب دیدگی ساکنان آن‌ها می‌شود. البته در این نوع ساختمان‌ها باید ایمن سازی محیط داخلی ساختمان و یا به عبارتی مبلمان آن به نحوی باشد که در اثر حرکت‌های ناشی از زلزله، آسیبی از طرف آنهابه ساکنان وارد نشود.
ج) ساختمانهای ساخته شده با اسکلت فلزی یا بتنی که برای نیروهای افقی ناشی از زلزله محاسبه شده‌اند.
این دسته از ساختمان‌ها در مقابل نیروهای جانبی ناشی از زلزله پیش بینی شده توسط آیین نامه مقاومت می‌نمایند. اصولا چنین ساختمانهایی، در صورت اجرای صحیح نیازی به مقاوم سازی ندارد ولی باید مبلمان داخلی ساختمان به نحوی باشد که در اثر تکانهای شدید، آسیبی از این بابت به ساکنان آن وارد نگردد.
روش‌هایی جهت ایمن سازی ساختمان‌ها در برابر زلزله
الف) تخریب و بازسازی اصولی و مطابق ضوابط و آیین نامه‌ها
ب) مقاوم سازی ساختمان‌ها بدون تخریب آن‌ها
قطعا از نظر مدیریت شهری که علا وه بر ایمن سازی بافتهای مسکونی در برابر زلزله دیگر معیار‌ها از قبیل شهرسازی، اصلا ح بافتهای مسکونی، استفاده از مصالح نوین و استاندارد، اصلا ح ساختار ترافیک، استفاده بهینه از انرژی و خدمات رسانی استاندارد نیز مهم هستند روش اول راه حل اصولی و نهایی جهت حل مشکل است.
اما در خصوص روش دوم، تاکنون محافل مختلف علمی و اجرایی نظرات کار‌شناسی متعددی مطرح نموده‌اند و حتی روش‌هایی عملی نیز برای انجام این کار ارایه کرده‌اند اما گاهی اوقات به علت پرهزینه بودن، گاهی غیرعملی بودن، طولا نی بودن زمان اجرا و عدم وجود متخصص قابل اجرا نبوده است.
چگونه مقاومت ساختمان مسکونی خود را در مقابل زلزله‌های احتمالی ارزیابی کنیم؟
ارزیابی آسیب پذیری لرزه‌ای ساختمانهای موجود، عملکرد آن‌ها را در مقابل زلزله‌های احتمالی آتی پیش بینی می‌کند. شما می‌توانید با یک بررسی ساده، ساختمان خود را ارزیابی و در صورت نیاز، با مراجعه به متخصصان مهندسی زلزله، تدابیری برای مقاوم سازی آن اتخاذ کنید.
در مناطق زلزله خیز، ساختمان باید به گونه‌ای طراحی و اجرا گردد که در مقابل زلزله‌های متوسط به اسکلت ساختمان آسیبی نرسد. البته همان طور که قبلا نیز گفته شد آسیب‌های جزیی به اثاثیه منزل، شیشه‌ها، قاب عکس‌ها و… قابل قبول است، اما در مقابل زلزله‌های شدید باید ساختمان فرو بریزد، اگر چه احتمال وارد آمدن آسیب‌های قابل ملا حظه به اسکلت ساختمان وجود دارد.
زلزله زدگان و مصائب پس از زلزله
یکی از مهم‌ترین ابعاد بلایای طبیعی به ویژه زلزله، بعد روان‌شناختی آن است. تجربه‌های بشری و نیز پژوهش‌های علمی، همه بیانگر آن هستند، که پس از وقوع زلزله، از همان آغاز به مداخله‌های تخصصی روان‌شناسی برای آسیب دید گان نیاز است و این مساله از ضروری‌ترین یاری رسانی‌ها است. در همان برهه نخست پس از زلزله واکنش‌های هیجانی و روانی را در افراد می‌توان بازشناخت، که اگر پاسخی در خور نگیرند، ضمن لحاظ کردن ویژگی‌های شخصیتی آسیب دیده، مساله می‌تواند از جهت بالینی بغرنج‌تر و مشکل آفرین‌تر شود.
افسردگی، سوگ، اضطراب، خشم، احساس گناه بازماندگی، بی‌تفاوتی بیماری زا، گفتار و رفتار نامتناسب، تمایل و حتی اقدام به خودکشی از مهم‌ترین مواردی هستند که در نخستین دوره بعد از سانحه در عرصه روان قربانیان می‌توانند بروز کنند و اگر برای افراد کمک رسانی تخصصی جهت مدیریت و احیانا پالایش و هضم چنین هیجان‌هایی فراهم نشود، هر یک از مسایل یادشده به تنهایی یا در پیوند با یکدیگر می‌توانند موجب پدیداری اختلال‌ها و واکنش‌های روانی شوند، که در درازمدت برکیفیت زندگانی افراد اثرگذار خواهند بود. روانشناسانی که در حیطه بالینی و تخصصی مداخله در بحران‌های ناشی از بلایای طبیعی آموزش دیده‌اند و کار کرده‌اند، در چهار برهه از زمان بروز حادثه تا خروج از آن باید ایفای نقش کنند که برهه نخست برهه حاد نامیده می‌شود. در این برهه افراد بازمانده باید پیرامون حادثه اطلاعاتی کسب کنند و افراد کلیدی ناحیه آسیب زده مانند معلمان، ماموران اورژانس و مسوولان امور بهداشتی به صورت ویژه آموزش‌های روان‌شناختی دریافت دارند تا واکنش هنجار در موقعیتی ناهنجار طرح ریزی شود. نیاز سنجی نیز در این مرحله آغاز می‌شود. همچنین در گام نخست مواجهه با قربانیان سوگوار، درمانده و نیز شوک زده، روان‌شناسان با شیوه‌های تخصصی درمانی می‌کوشند تا بار هیجانی آن‌ها کاسته شود و بازده زندگانیشان افزایش یابد. ایجاد فرصت برای پالایش هیجانی، یافتن راه‌های نوین سازگاری، کاربست شیوه‌های حل مساله، آگاه سازی و پیش بینی نخستین آینده و استفاده از ساختار‌های حمایتی موجود به ویژه برای کودکان، از جمله مهم‌ترین راهبرد‌های چنین مداخله‌ای است.
چنانچه این مهم صورت گیرد بسیاری از اختلال‌های روانی از جمله اختلال استرس پس از فشار روانی، اختلال‌های خلقی، بیماری‌های روان تنی و… در گروه قابل توجهی از آسیب دیدگان قابل پیشگیری خواهد بود که هم از جنبه اخلاق انسانی وظیفه تامین بهداشت روانی ایشان ایفا شده است و هم از جهت اقتصادی هزینه‌های کمتری بر نظام درمانی تحمیل خواهد شد. در پروتکل‌های سازمان بهداشت جهانی نیز این مساله مورد توجه قرار گرفته و با توجه به ضرورتش بر ارایه چنین شیوه‌ای از یاری رسانی در اسرع وقت تاکید شده است. با توجه به آنچه گفته آمد، بایسته بود، گروه روان‌شناسان متخصص مداخله در بحران از سوی سازمان هلال احمر با توجه به پروتکل‌های جهانی در ۴۸ ساعت نخست در منطقه حضوریابند.
منبع: راه دیگر