طی چند ماه گذشته وزیر بهداشت بارها گفته که ایران در تمامی شاخص‌های سلامت رتبه برتر منطقه را دارد، اما گزارش‌های جهانی نشان می‌دهد این ادعای پرتکرار چندان هم درست نیست، طوری‌که به‌گفته کارشناسان: «شاخص‌های سلامت در ایران به‌طور کلی نسبت به‌بسیاری از کشورهای مدیترانه شرقی کمتر است.» این گزارش به بررسی جایگاه ایران در چند شاخص سلامت پرداخته است.
مظاهر گودرزی: وضعیت شاخص‌های سلامت در ایران چگونه است؟ مثلاً درباره مرگ و میر نوزادان ایران چه کیفیتی دارد؟ یا امید به زندگی در ایران چند سال است؟ این‌ها و برخی موارد دیگر شاخص‌هایی هستند که وضعیت سلامت در یک کشور را مشخص می‌کنند، وضعیتی که به‌نظر می‌رسد میان وزارت بهداشت در ایران و سازمان بهداشت جهانی اختلاف نظر جدی وجود دارد.
طی ماه‌های گذشته بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، ادعایی درباره رتبه برتر ایران در تمامی شاخص‌های سلامت مطرح کرده است، شاید آخرین بار، در نشست این وزارتخانه با اصحاب رسانه به‌مناسبت روز خبرنگار در ساختمان وزارت بهداشت بود، در این نشست عین‌اللهی گفت: «در نشستی که در قاهره برگزار شد، ایران در همه شاخص‌های سلامت بافاصله بالاتر از کشورهای منطقه بود.»
اما ایران با کدام کشورها مقایسه می‌شود؟ سازمان جهانی بهداشت کشورهای عضو را تقسیم‌بندی می‌کند، ایران در بخش مدیترانه شرقی با کشورهای افغانستان، بحرین، جیبوتی، مصر، عراق، اردن، کویت، لبنان، لیبی، موراکو، فلسطین، قطر، عمان، پاکستان، عربستان، یمن، سومالی، سودان، سوریه، تونس، امارات در یک گروه هستند. آیا طبق گزارش‌های سازمان بهداشت جهانی در منطقه مدیترانه شرقی، طبق نظر وزیر بهداشت ایران در همه شاخص‌ها رتبه برتر را دارد؟ آیا به‌گفته عین‌اللهی در این شاخص‌ها ایران بافاصله از سایر کشورها جلوتر است؟
۴۷ درصد مرگ ایرانی‌ها زودرس است
دراین‌باره حمید سوری، اپیدمیولوژیست و استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران با بیان این‌که «شاخص‌های سلامت در ایران به‌طور کلی نسبت به‌بسیاری از کشورهای مدیترانه شرقی کمتر است.» به خبرآنلاین می‌گوید: «نسبت مرگ‌های زودرس از شاخص‌های بسیار مهم در سنجش سلامت یک کشور به‌حساب می‌آید. مرگ و میر زودرس بر حسب پتانسیل زنده ماندن در یک جمعیت اندازه‌گیری می‌شود. سال‌های از دست رفته زندگی (PYLL) قبل از سن ۷۰ سالگی بر مرگ‌ومیر در میان گروه‌های سنی جوان‌تر تمرکز دارد. مقادیر PYLL به‌شدت تحت تأثیر الگوی اپیدمیولوژی بیماری‌ها قرار می‌گیرند. طبق گزارش سال ۱۴۰۰ مرکز آمار ایران بیش از ۴۷ درصد مرگ‌های هموطنان زودرس است. این درحالی‌ست که براساس آمارهای سال ۲۰۲۱ این نسبت در ژاپن ۱۵ درصد؛ در آلمان حدود ۲۰ درصد؛ در عربستان سعودی حدود ۲۳ درصد؛ در کره جنوبی ۳۱ درصد و در ترکیه ۳۸ درصد است. امید به زندگی در بدو تولد نیز که از شاخص‌های مهم سلامت است در ایران ۷۳.۹ سال؛ در ژاپن ۸۴.۸ سال، در آلمان ۸۶ سال، در عربستان ۷۶.۹ سال؛ در کره جنوبی ۸۳.۷ سال و در ترکیه ۷۶ سال است.»
او ادامه می‌دهد: «رتبه امید به زندگی بدو تولد در ایران و در منطقه بعد از کشورهای رژیم صهیونیستی؛ قطر، بحرین، کویت، امارات، عربستان، الجزایر، ترکیه، لبنان، اردن، و مراکش قرار دارد. رتبه کشورهای تونس، عمان، سوریه، عراق، مصر، پاکستان، سودان، یمن و جیبوتی و افغانستان پس از کشور ما است.»
این اپیدمیولوژیست بیان می‌کند: «در بسیاری از زمینه‌های سلامت، هنوز هم چالش‌هایی در ایران وجود دارد. برای مثال، نرخ ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی در ایران بسیار بالاست و از دیگر چالش‌ها می‌توان به عوارض پزشکی ناشی از مصرف مواد مخدر و افزایش نرخ ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و سرطان اشاره کرد.»
سوری می‌گوید: «آخرین گزارش بسیار جامع سازمان جهانی بهداشت برای منطقه مدیترانه شرقی ( WHO- EMR) بیانگر این است که در بسیاری از شاخص‌ها ایران در بین سه کشور اول منطقه نبوده است. متاسفانه در چهار شاخص مرگ نوزادان، مرگ زیر یکسال، مرگ زیر ۵ سال، کمبود وزن هنگام تولد، بیش از ۸ کشور منطقه مدیترانه شرقی رتبه‌ای بهتر و بالاتر از ما دارند.»
نوزادان در ایران زودتر از برخی کشورهای منطقه می‌میرند
نمودار زیر از آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت در منطقه مدیترانه شرقی (۲۰۲۰) درباره شاخص مرگ‌ومیر نوزادان زیر یک ماه است، در این گزارش بحرین، کویت، قطر، عربستان سعودی، لبنان، عمان، امارات متحده عربی، لیبی و تونس جایگاه بالاتری از ایران دارند. در این شاخص پاکستان، سومالی و افغانستان سه کشور انتهای نمودار هستند.
نمودار زیر هم از آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت در منطقه مدیترانه شرقی درباره نرخ مرگ‌ومیر زیر یک سال است، همان‌طورکه معلوم است کشورهایی مانند بحرین، عربستان سعودی، کویت، لبنان، قطر، امارات متحده عربی، عمان، لیبی و تونس وضعیت بهتری در این شاخص از ایران دارند؛ و قعر جدول هم در اختیار سومالی، پاکستان و جیبوتی است.
نمودار زیر آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت در منطقه مدیترانه شرقی درباره نرخ مرگ‌ومیرهای زیر ۵ سال است، همان‌طورکه معلوم است کشورها بحرین، عربستان سعودی، کویت، لبنان، قطر، امارات متحده عربی، عمان، لیبی، تونس وضعیت بهترین از ایران دارند و مانند موارد قبل سومالی، پاکستان و افغانستان در انتهای این نمودار هستند.
کمبود وزن هنگام تولد از جمله شاخص‌های سلامت است، نمودار زیر نشان می‌دهد در این شاخص هم کشورهای فلسطین، مصر، عراق، لیبی از ایران جلوتر هستند.
مرجع قضاوت سازمان جهانی بهداشت است؛ اعتراض دارید درخواست اصلاح بدهید
همان‌طورکه دیده شد، برخلاف نظر وزیر بهداشت، ایران در تمامی شاخص‌های سلامت در بالاترین رتبه قرار ندارد، حمید سوری، اپیدمیولوژیست دراین‌باره به‌خبرآنلاین می‌گوید: «آنچه که در سازمان جهانی بهداشت ثبت شده اطلاعات مکتوب بین‌المللی است که همه کشورها از آن الگو تبعیت می‌کنند کشور ما هم به‌عنوان یکی از اعضای سازمان جهانی بهداشت موظف است تامل کافی داشته باشد. وزیر محترم بهداشت مجددا در نشستی رسانه‌ای بر ادعای اول بودن رتبه ایران در شاخص‌های بهداشتی تاکید کردند، سوال واضح این است که ایران عضو رسمی سازمان جهانی بهداشت است، با توجه به عدم دسترسی محققان این حوزه به داده‌های کشوری، ناچار باید به داده‌های آن سازمان مراجعه کرد. آن داده‌ها ادعای وزیر محترم را تایید نمی‌کند، اگر سازمان جهانی بهداشت اشتباه می‌کند، وظیفه وزارتخانه است تا ضمن اعتراض درخواست اصلاح این اطلاعات را بدهد؛ در غیراین‌صورت به‌ناچار مرجع قضاوت، گزارش‌های سازمان جهانی بهداشت خواهد بود.»
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: «هدف از طرح این آمارها و اطلاعات خود زنی یا خفیف کردن تلاش همکاران در حوزه سلامت نیست. بلکه در درجه اول اصلاح خطاهای محاسباتی توسط مسئولان محترم؛ دوم توجه به علل و عوامل مهم در ضعف‌های‌مان در حوزه سلامت، تحلیل عمیق و دقیق داده‌ها، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مناسب و هدفمند برای اصلاح این شاخص‌ها است. کاری که متاسفانه کمتر در کشورمان شاهد بوده‌ایم.