همان گونه که در نوشته های پیشین آمد، تا چند دهه پیش در این مورد اجماع نظر وجود داشت که انسانها تحت سلطه قدرت و نفوذ رهبران خویش، بعلاوه فشار گروهی سازمانهای دولتی، و یا سیاسی ـ اجتماعی که عضو آن هستند، قرار میگیرند.

اگر سازمان دولتی و یا سیاسی ـ اجتماعی گرایش به استبداد داشت و استبدادی سازماندهی شده بود، ساخت آن هرمی شکل گشته و در آن سلسله مراتب ( هیرارشی ) بسیار سختی حاکم میگردد. در این سلسله مراتب هر کس در پلکان قدرت در بالا قرار داشت، میشود مافوق و فرادست و هر کس یک پلکان پایین تر بود، مادون و فرودست میشود.

حال تمامی دستورات و اوامر، اگر از رأس هرم، برای مثال در ایران گذشته از جانب « شاهنشاه آریا مهر » و در زمان کنونی « رهبر معظم انقلاب » صادر گردد. این فرامین در سلسله مراتب قدرت، همیشه از فرادست صادر شده و فرودست بایستی از دستورات رئیس و مافوق خویش اطاعت بی چون و چرا کند.

حال در همه رژیم ها و سازمانهای دولتی و غیر دولتی استبدادی، حذف و سرکوب مخالفین در سرلوحه دستورات و برنامه های سیاسی و اجتماعی رهبری نظام قرار دارد. در اینصورت اعضا اینگونه سازمانها همگی بخوبی میدانند که یکی از مهمترین وظایف آنها دست زدن به هر نوع خشونت و جنایت سیاسی ـ که رهبران آنها فرمان آنرا صادر میکنند ـ است.

در واقع هر گاه فردی عضویت سازمان دولتی و یا گروه سیاسی ـ اجتماعی با نظم استبدادی را پذیرفت، تحت تأثیر قدرت و نفوذ رهبری سازمان، بعلاوه دینامیک گروهی Gruppendynamik موجود در آن، فرد مزبور از دستورات مافوق و رهبری سازمان با رضایت کامل اطاعت بی چون و چرا میکند.

بطور عملی فردی که در یک جمع و اجتماع باورمند به استبداد، که همیشه زور محور و خشونت پرور است، و سازمان دولتی و سیاسی با کارکرد خشونت و جنایت، ادغام گردید، دیگر قادر نیست علیه قواعد و معیارهای حاکم بر آن جمع و یا سازمان عمل کند. بلکه بایستی از تمامی اوامر و دستورات رهبری آن سازمان اطاعت کورکورانه کند و آن فرامین را به اجرا گذارد.

حال نتایج بدست آمده از مطالعات و تحقیقات جدید، این دیدگاه کهنه و قدیمی، یعنی نظریه اطاعت کورکورانه از رهبری سازمان را، به وادی شک و تردید کشانده است و باطل میشمارد. چرا که تحقیقات تاریخی و کارهای علمی نو در روانشناسی اجتماعی پیرامون موضوع مزبور، نشان میدهند که این باور خیالی بیش نیست و غلط و باطل است.

برای مثال دیوید کزارانی David Cesarani پژوهشگر تاریخ از انگلستان، بطور دقیق و با ریزه کاریهای خاص و بسیار جالبی در مورد زندگینامه و اعمال و رفتار سیاسی و عقیدتی، آدولف آیشمن Adolf Eichmann ـ یکی از نمادهای سرشناس جنایات سیاسی در نظام نازیهای آلمانی ـ در کتابی بنام « آدولف آیشمن ـ زندگی و جنایات او » در سال ۲۰۰۴ انتشار داده است. ( ۱)

این محقق تاریخ، در نوشته خود، تحلیل و تفسیر خانم هانا آرنت با عنوان « بی پایه و مایه بودن آدمهای خبیث » Banalität der Bösen ـ که در نوشته پیشین به آن اشاره شد ـ « در بهترین حالت، ساده لوحانه » ارزیابی میکند.

او در صفحه ۷۶ کتاب خود اینطور مینویسد:

« به این دلیل ساده لوحانه، زیرا که خانم آرنت تنها در ابتدای شروع محاکمه آیشمن در دادگاه محاکمه او حضور داشت. آیشمن در ابتدای محاکمه خویش تلاش زیادی کرد که خود را کارمند ساده و باصطلاح عامل پشت میز نشین بی اراده و بی آزاری جلوه دهد. در این مرحله از محاکمه بود که هانا آرنت صحنه دادگاه را ترک کرد و تا پایان محاکمه دیگر در دادگاه حضور نداشت. اگر آرنت آنجا می ماند، او – و همراه با او، ما و تمام جهانیان ـ یک آدولف آیشمن کاملاً دیگری را کشف و شناخته بودیم:

یعنی شخص جانی سیاسی کاملاً طرفدار ضد یهودیان و پیرو و باورمند به ایده ئولوژی نازیهای آلمانی، بخصوص در امر امحاء قوم یهود.

در حقیقت مرد جنایتکاری که خیلی ساده و راحت ادعا میکرد، تنها از اوامر و دستورات رهبری نازیها اطاعت و پیروی میکرده است، دروغ میگوید. حقیقت اینستکه او مغزی فعال و خلاق در امر اعمال خشونت و جنایت بود.

آیشمن کاملاً دقیق میدانست، چکار دارد میکند. او حتی نسبت به توان تخریبی و جنائی خویش بمثابه جاده صاف کن قتل عام سازمان یافته و اجرا گشته توسط خود و همفکران خویش، احساس غرور و افتخار هم میکرد. »

امر بالا از جنبه روانشناسی اجتماعی، نمونه نوعیStereotyp از روانشناسی جانیان سیاسی است. طوریکه در همه نظامهای استبدادی جنایتکار، وقتی آمران و عاملان مستبد مرتکب قتل های سیاسی میشوند، اینگونه ادعاها را میکنند.

وقتی جانیان سیاسی رژیم پهلویها مرتکب پر شمار جنایات هولناک سیاسی شدند، بخصوص پس از دست زدن به دو کودتای رضا خانی و محمد رضا شاهی، همگی خویشتن را « مأمور دولت و معذور میدانستند. » و اینطور ادعا میکردند که « آنها تنها اوامر و دستورات مافوق خویش را اجرا میکردند. »

برای مثال جانیان سیاسی دوره محمد رضا شاه پس از پیروزی انقلاب در سال ۵۷ و محاکمه در دادگاه بطور مکرر ادعا میکردند: « ما مأمور بودیم و معذور، ما اصلا سیاسی نبودیم، و از سیاست سر در نمی آوریم. »

بهترین مثال در این مورد مصاحبه ای است که چندی پیش با شعبان جعفری، ملقب به « شعبان بی مخ » در آمریکا صورت گرفته است. ایشان سر دسته چاقو کشان اوباشی بود که در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ مخالفین شاه از جمله وزیر خارجه مصدق، شهید دکتر حسین فاطمی، را ابتدا چاقو زدند و سپس تیر باران کردند.

شعبان جعفری در این مصاحبه میگوید:

« من اصلا سیاسی نیستم و از سیاست سر در نمی آورم. من آدمی شاه دوست هستم. » بهمین دلیل نیز دیگر جانیان دوران شاهی به « شعبان بی مخ » لقب « تاج بخش » را داده اند. در حقیقت لقب « تاج بخش » برازنده چاقو کشانی است که با دست زدن به کودتای ۲۸ مرداد ۳۲، محمد رضا شاه را برای مدت بیست و پنج سال به تخت شاهی نشاندند. تازه پس از بازگشت به ایران بود که جنایات محمد رضا شاه آغاز گردید و تا پیروزی انقلاب مردم ایران در سال ۵۷ ادامه داشت.

جانیان سیاسی رژیم ولایت مطلقه فقیه نیز دست کمی از جانیان دوره پهلویها ندارند. در قسمتهایی از اعترافات سعید امامی بهنگام محاکمه و سپس « خود کشی » او، آنطور که رژیم ولایی ادعا میکند با خوردن داروی واجبی در زندان، اینطور میخوانیم: (۲ )

« من سربازان گوش به فرمان نظام مقدس اسلامی و مقام معظم ولایت بوده و هستم…. من بدون دستورات مقامات عالی نظام کاری انجام نداده ایم…. هر چه را که به صلاح نظام و اسلام دانسته ام به عنوان پیشنهاد به مسئولان خودم ارائه کرده ام. من خود را گناهکار نمی دانیم. حکم مجازات همه کسانیکه حذف شدند، همیشه به ما تکلیف می شده است. ما آنچه کرده ایم. اجرای تکالیف شرعی بوده است، نه قتل و جنایت سیاسی …. »

در نوشته بعدی به اشکال سازماندهی جنایات سیاسی در نظامهای استبدادی شاهی و ولایی خواهم پرداخت:

منابع و مأخذ ها:

( ۱ )

David Cesarani: Adolf Eichmann – his life and crimes. Heinemann, London 2004 ; ff. 76

( ۲)

انقلاب اسلامی در هجرت، شما ره های 705 و 706 ، و مقاله » قاضیان عضو مافیا که برخی از آنها در کشتار زندانیان و ترور های سیاسی نقش داشته اند. « در ماه سپتامبر سال ۲۰۰۸