حسن اکبری / فعال حوزه مس و معدن داستان مس را باید به درازای تمدن بشر دید؛ فلزی که بشر آن را پیش از آهن کشف کرد و مورد استفاده قرار داد، به‌‌‌طوری‌‌‌که با بررسی آثار به‌‌‌جامانده از گذشتگان متوجه می‌‌‌شویم که کشف فلز مس و کاربرد آن در زندگی ایرانیان به هزاره پنجم پیش از میلاد مسیح بازمی‌گردد. همچنین با بررسی موقعیت جغرافیایی و تاریخچه زندگی بشر در مناطقی مثل تپه‌‌‌های زاغه، تپه سیلک و تل ابلیس، می‌‌‌توان با قطعیت گفت که کشف مس و استخراج آن نخستین‌‌‌بار از این مناطق آغاز شده است و اکنون مس بهعنوان سومین فلز پرکاربرد در جهان روزهای پررونق خود را می‌‌‌گذراند، در حالی که آینده آن هر روز درخشان‌‌‌تر از قبل به نظر میرسد.
آینده صنعت مس با عوامل مختلفی مرتبط است که باید مسیر آن را از سال ۲۰۰۰ به بعد به‌‌‌صورت جدی بررسی کرد و نقش جدی چین را در نظر گرفت.
در دهه ابتدایی قرن ۲۱ تقاضای مس در چین چهاربرابر شد و افزایش ساخت‌‌‌وساز، رشد جمعیت، تولید لوازم‌‌‌خانگی و تولید محصولات دیجیتال، این کشور را به بزرگ‌ترین تولیدکننده مس تبدیل کرد، به‌طوری که ۴۲درصد مس جهان در چین تولید می‌شود. حالا پس از پایان کرونا و جان‌گرفتن دوباره اقتصاد جهانی پیش‌بینی می‌شود که با افزایش روند تولید خودروهای برقی و حرکت به سمت انرژی‌‌‌های سبز تولید مس تا سال ۲۰۳۵ افزایش دوبرابری را تجربه کند. خودروسازان برتر جهان قصد دارند تا سال ۲۰۳۰ نزدیک به ۲/ ۱تریلیون دلار بر روی توسعه و تولید میلیون‌‌‌ها خودروی الکتریکی و حمایت از این تولید هزینه کنند. خودروسازان برنامه‌‌‌هایی را برای ساخت ۵۴میلیون دستگاه خودروی برقی باتری‌دار در سال ۲۰۳۰ پیش‌بینی کرده‌‌‌اند که بیش از ۵۰درصد کل تولید خودرو را تشکیل می‌دهد. با توجه به حرکت جهان به این سمت و افزایش تولید مس و کاهش عیار مس در معادن، روند قیمتی مس افزایشی خواهد بود و پیش‌بینی می‌شود که ارزش مس تا سال ۲۰۲۵ روی قیمت ۱۵هزار دلار تثبیت شود.
حال با این سوال روبهرو می‌‌‌شویم که با توجه به اینکه ایران روی کمربند مس جهانی قرار دارد، در زمینه تولید و صادرات این فلز سرخ چه نقشی می‌‌‌تواند ایفا کند؟ با اینکه ایران دارای معادن بزرگ و کوچک مس است و به‌‌‌زودی تولید ۳۰۰هزارتنی کاتد مس را تجربه خواهد کرد، نگاهی به آمارهای منتشرشده در سال‌های اخیر از سوی شرکت ملی مس ایران که پرچم‌‌‌دار توسعه این صنعت در کشور محسوب می‌شود، نشان می‌دهد که در حوزه اکتشافات و افزایش عمق حفاری‌‌‌ها و تولید و فروش، این شرکت رکوردشکنی‌‌‌های تاریخی انجام داده و توانسته است سهم مس را از صادرات غیرنفتی افزایش دهد. اما امروزه صنعت مس جهان به دنبال برنامه دیگری است تا بتواند با تحقق اهداف تعیین‌شده، تولید کاتد مس را در پنج‌سال آینده به یک‌میلیون تن برساند؛ اما این راه فراز و نشیب‌‌‌های بسیاری دارد که باید آن را در بالادست زنجیره مس جست‌‌‌وجو کرد. بی‌‌‌شک ایران می‌‌‌تواند در زنجیره جهانی مس و توسعه آن حرفی برای گفتن داشته باشد؛ اما کمبود مواد اولیه و چالش‌‌‌های این روزهای معادن کشور، جایگاه ایران برای رسیدن به تولید یک‌‌‌میلیون‌‌‌تنی کاتد را در هاله‌‌‌ای از ابهام فرومی‌‌‌برد. البته نباید این مشکلات را در وجود خدادادی معادن مس جست‌‌‌وجو کرد؛ بلکه باید به سراغ عدم‌توسعه این معادن رفت.
در سال‌های اخیر کشور با تحریم‌‌‌های سختی روبهرو شده و شرایط کلان اقتصادی به سمت کاهش سرمایه‌گذاری در معادن رفته که این امر شرایط رسیدن به چشم‌‌‌انداز پیش‌‌‌رو را با خطرات مختلفی مواجه کرده است. البته شاید هنوز هم دیر نشده باشد تا دولت در این شرایط با تسهیل اوضاع کسب‌وکار در بخش معدن به این زنجیره برای رسیدن به اهداف اسناد بالادستی کمک کند.
به نظر میرسد حل مسائلی مانند آسان‌‌‌تر شدن واردات ماشینآلات معدنی با توجه به وضعیت اورژانسی ناوگان حمل‌ونقل کشور، کاهش حقوق دولتی، آزادسازی محدوده‌‌‌ها، معافیت مالیاتی برای فعالیت‌‌‌های اکتشافی، عدم‌قیمت‌گذاری برای فروش یا صادرات محصولات مس در بورس‌کالا و توسعه روابط دیپلماتیک می‌‌‌تواند آینده تولید فلز سرخ را در ایران روشن‌تر کند. بهعنوان مثال، بیش از ۱۸هزار دستگاه ماشینآلات با عمر بالای ۲۰سال در معادن در حال کار هستند که مستهلک شده‌اند و در وضعیت بحرانی قرار دارند. بنابراین برای حفظ وضع موجود معادن و ادامه روند تولید حداقل واردات ۲۵هزار دستگاه ماشینآلات مورد نیاز است که این موضوع آگاهی کامل بدنه حاکمیت را می‌طلبد تا با همراهی و تسهیل شرایط و واردات ماشینآلات معدنی کمک کنند تا روند تولید در معادن سرعت گیرد.
موضوع دیگر، سرمایه‌گذاری خارجی است که در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه یکی از عوامل توسعه اقتصادی است و لزوم توسعه صنعت مس برای رسیدن به اهداف بالاتر تولید، همکاری با شرکت‌های خارجی معدنی و سرمایه‌گذاری آنها در توسعه معادن کشور است. توسعه صنایع معدنی و تولید محصولات دارای ارزش‌افزوده بالاتر بدون وجود مواد اولیه ممکن نیست. پس برای تامین مواد اولیه باید سرمایه به معادن وارد شود که تنها در شرایطی که ذکر شد می‌‌‌توان به تامین مداوم مواد اولیه زنجیره مس امید بست. همچنین معدنکاران و شرکت ملی مس، بهعنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده در کشور، باید سعی کنند با تولید بهره‌‌‌ورتر و بهره‌گیری از تکنولوژی‌‌‌های نوین، جایگاه خود را به کلاس جهانی صنعت مس برسانند تا زنجیره مس در ایران بتواند با توسعه روزافزون به رشد اقتصادی و ارزآوری در کشور کمک کند.
بنابراین ایران می‌‌‌تواند نقش مهمی در توسعه صنعت مس جهانی و طبیعتا توسعه صنایع مربوط به این فلز گران‌‌‌بها ایفا کند. آینده خودروهای برقی تا حد زیادی به افزایش تولید مس بستگی دارد که فعالیت کشورهای دارای ذخایر عظیم مس، می‌‌‌تواند تعیین‌‌‌کننده باشد. همان‌‌‌گونه که ایران در دیگر صنایع معدنی تاثیر بسزایی در زنجیره‌‌‌های ارزش این مواد دارد، در زمینه مس نیز می‌‌‌تواند با برنامه‌‌‌ریزی‌‌‌های کارشناسی‌شده حضور خود در عرضه جهانی را پررنگ‌‌‌تر کند.
برگرفته از نشریه دنیای اقتصاد