ایران وایر- رقیه رضایی: «آنقدر تعداد‌شان زیاد است که نمی دانم از کدام برایتان بگویم. خودم هم گیج شده‌ام!»
این گفته‌رهای یک فعال مدنی بلوچ است که با صدایی بغض‌رآلود به «ایران‌روایر» در تنظیم این گزارش کمک کرده است.
شنبه هشتم مهر ۱۴۰۲ که از راه برسد، یک سال از کشتار مردم بلوچ معترض در مصلی مسجد «مکی» زاهدان و خیابان‌رهای اطراف آن می‌رگذرد.
نهادهای حقوق بشری بلوچستان می گویند، ۱۰۸ نفر از کشته شدگان آن روز را که برخی فقط نمازگزار و ره‌گذر بودند، تاکنون احراز هویت کرده اند؛ ۱۰۸ نفری که ده ها نفر آن ها کودک، زن و افراد مسن بودند؛ از طفل نوپای ساله تا پیرزن ۸۸ ساله.
این گزارش، روایت زندگی، مرگ و رنج بی کران خانواده هایشان پس از مجروح شدن و نهایتاً مرگ آن ها است؛ روایتی از آن ها که با دست خالی دنبال روشن شدن حقیقت برای یک دختر ۱۵ ساله بلوچ بودند، ولی گلوله های جنگی سرکوبگران جان شیرین شان را گرفت.
رؤیاهای خفته در خاک؛ هستی، سامر، جواد، علی و محمد:
در پی فراخوانی برای اعتراض به جان باختن «مهسا (ژینا) امینی» و همچنین تجاوز فرمانده انتظامی چابهار به دختری ۱۵ ساله در جریان رسیدگی به یک پرونده قتل، روز جمعه هشت مهر ۱۴۰۱ تظاهراتی اعتراضی در زاهدان برگزار شد. پاسخ معترضان خشمگین، اما گلوله های نیروهای سرکوب بود که جان های آن ها را نشانه گرفته بودند.
سازمان حقوق بشری «حال وش» در آخرین گزارش خود درباره احراز هویت افراد کشته شده در دو جمعه خونین زاهدان و خاش، دست کم ۱۹ کودک و نوجوان زیر ۱۸ سال را شناسایی کرده است. نام برخی از این کودکان که یکی از آن ها دختر است، به دلایل فرهنگی و عرفی از سوی سازمان های حقوق بشری بلوچ منتشر نشده است.
«هستی نارویی» ٧ ساله، «امید سارانی» ۱۳ ساله، «دانیال شه بخش» ۱۱ ساله، «جواد پوشه»، «سدیس کاشانی» و «علی براهویی» هر سه ۱۴ ساله و «محمد رخشانی» ۱۲ ساله، تنها چند نام از میان آن ۱۹ نام هستند.
یک دختر ٢ ساله که نام کوچک او را هم نمی دانیم و فقط با نام خانوادگی «میرشکار» شناسایی شده است نیز در این فهرست هست؛ طفل نوپایی که فعالان حقوق بشر گفتند در مقابل منزل خانه شان مشغول بازی بوده است که گلوله جنگی سرکوبگران به او برخورد می کند و کشته می شود.
هستی نارویی ٧ ساله بود. در عکس هایی که از او منتشر شده اند، لبخندی جدی به لب دارد. روسری بزرگی، خیلی بزرگ تر از بدن نحیفش بر سر کرده و در سایه یک درخت نخل ژست گرفته است.
فعالان بلوچ می گویند هستی با مادر بزرگش برای نماز جمعه به مسجد مکی رفته بود که گلوله گاز اشک آور به سرش اصابت کرد و کشته شد.
«سامر هاشم زهی» ۱۴ ساله بود. کاربران شبکه های اجتماعی فارسی زبان او را با رقص شادمانه اش در یک مراسم عروسی می شناسند؛ کودکی که به رغم محرومیت شدید در منطقه محل سکونتش، مدرسه می رفت و پر از شور و شوق زندگی بود. تصاویر پیکر بی جان و خفته در خون او در روز هشتم مهر ۱۴۰۱، خشم و غم بزرگی را در میان معترضان برانگیخت.
«جواد پوشه»، نوجوان ۱۲ ساله بی‌شناسنامه و اهل شیرآباد زاهدان بود. خانواده‌اش به حدی در تنگدستی به‌سر می‌بردند که از تهیه سنگ مزار برای این نوجوان خفته در خون ناتوان بودند. پیش‌تر یک فرد آگاه به «ایران‌وایر» گفته بود که جواد مدرسه نمی‌رفت چون شناسنامه نداشت ولی آرزوی تحصیل همیشه با او بوده است.
او گفته بود: «جمهوری اسلامی قبل از این که این کودک را بکشد و از مدرسه رفتن محروم کند، از ابتدا با ندادن شناسنامه به او در سرزمینی که متولد آن بود و آبا و اجدادش متولد آن بودند، او را از حق تحصیل کردن محروم کرد. جمهوری اسلامی از ۱۵ سال پیش جواد پوشه را کشته بود. او هرگز برای این رژیم وجود نداشت.»
«علی براهویی» هم ۱۴ ساله بود و اهل زاهدان. او نیز روز هشتم مهرماه در مصلی زاهدان با شلیک گلوله به سرش کشته شد.
زنان خفته در خون زاهدان؛ زر بی بی، زلیخا، و او که نامش را نمی دانیم:
«سنگین (زر بی‌بی) اسماعیل‌زهی» ۶۰ ساله بود. روز هشتم مهر بی خبر از همه جا، نوه یک ساله و نیمه اش را بغل گرفت و هنوز دو قدم بیرون از حیاط خانه نگذاشته بود که صدای «وز وزی» شنید. تیر به کمرش برخورد کرد. در ویدیویی که از او در شبکه های اجتماعی منتشر شد، او خود این داستان را تعریف و تأیید کرد که پزشک معالجش به او گفته اند تیر «کلاش» از کمرش بیرون آورده‌اند.
«کمپین فعالین بلوچ» اسفند ۱۴۰۱ در گزارشی از جان باختن این زن بلوچ بر اثر جراحات ناشی از آن گلوله خبر داد. چهار ماه رنج، عفونت، درد و گرفتاری در بستر سرانجام جان او را گرفت.
«زلیخا ترزی» ۸۸ ساله، مادربزرگی بود که برای نماز جمعه به مسجد مکی رفته بود. فعالان حقوق بشر نوشتند که دلیل مرگ او استنشاق گاز اشک آور بوده است؛ گاز اشک آوری که از سلاح های سرکوب گران بیرون آمد و یکی از گلوله هایش جان هستی نارویی را گرفت.
هویت ترزی، ۷۴ روز پس از جمعه خونین زاهدان منتشر شد. سازمان حال وش ۲۲ اذر ۱۴۰۱ نوشت او تبعه افغانستان بوده که از سال ها پیش با کارت اقامت در زاهدان ساکن بوده است.
خانواده زلیخا ترزی از سوی دستگاه های امنیتی تهدید شده بودند که اگر موضوع کشته شدن او رسانه ای شود، کارت اقامت خانواده تمدید نخواهد شد.
از سومین زن کشته شده در جمعه خونین زاهدان هیچ نامی منتشر نشده است؛ همین قدر ساده و غم‌انگیز. با این وجود، حال وش او را شناسایی کرده است. یک فعال مدنی که به دلایل امنیتی از بردن نام او خودداری می‌کنیم، درباره این زن به «ایران وایر» گفته است: «به دلایل عرفی، سنتی و فرهنگی، هیچ نام و نشانی از او به بیرون نیامده است، ولی فعالان حقوق بشر بلوچ هویت او را احراز و کشته شدنش در ارتباط با شلیک به شهروندان در جمعه خونین زاهدان را راستی آزمایی کرده اند».
آنها که با فقر و جراحت زجرکش شدند؛ منصور، حبیب‌الله، سعید و محمد:
«سعید ریگی محمدزهی» در روز جمعه خونین زاهدان، هشتم مهر بر اثر اصابت سه گلوله جنگی در ناحیه کمر، کلیه و دست به شدت مجروح شده و پنج مرتبه مورد عمل جراحی قرار گرفته بود. اوایل اسفند ۱۴۰۱، وقتی برای ششمین عمل جراحی عازم سفری به بیرون از استان سیستان و بلوچستان بود، در مسیر سیرجان استان کرمان در یک تصادف کشته شد. نام سعید در میان کشته شدگان جمعه خونین زاهدان نیست اما، فرد آگاهی که با «ایران‌وایر» گفتگو کرده است، می گوید، او در دوران پنج ماهه ای که با جراحت های سنگین ناشی از شلیک ماموران جمهوری اسلامی دست و پنجه نرم می‌کرده، رنج بسیاری برده و دست آخر، همان مسیری که سالانه صدها شهروند بلوچ در آنها به‌دلیل غیراستاندارد بودن جاده ها و خودروها جان می بازند، کشته شده است:
«سرنوشت محتوم اغلب مردم بلوچ است که یا با گلوله های رژیم بمیرند، با چوبه های دار یا در جاده هایی که برای کشتن مردم به حال خود رها شده اند».
او ادامه می دهد: «سعید را گلوله هایی که به او زده بودند، نکشت، ولی جاده هایی که قتلگاه ما است، کشت.»
«محمد ریگی» ۲۹ ساله بود. روز جمعه هشتم مهر ۱۴۰۱ از ناحیه شکم، کلیه، ریه و کبد مورد اصابت گلوله جنگی قرار گرفته بود و از آنجایی که گلوله ها دو زمانه بوده و بعد از اصابت داخل بدنش منفجر شده بودند، جراحات شدیدی به او وارد کردند. محمد ۹۷ روز زجر کشید تا سرانجام در روز ۱۶ دی ۱۴۰۱ بر اثر جراحاتی که گلوله ها بر تن او وارد کرده بودند، جان سپرد.
«منصور هرمزی» ۲۴ ساله و بی شناسنامه بود، اما کاربران شبکه های اجتماعی در اولین تولد بعد از کشته شدنش، در ۱۷ فروردین با انتشار ویدیوهایی از مراسم خداحافظی با پیکر بی‌جانش، یاد او را گرامی داشتند.
حال وش پیش تر درباره او نوشته بود در ۱۰۸ روزی که پس از اصابت گلوله تا مرگش فاصله بوده، او در بیمارستان «خاتم» زاهدان در کما بوده است.
هرمزی یک روز بعد از جمعه خونین زاهدان، وقتی که فقط یک هفته بود که بابت یک اتهام اثبات نشده، پس از تحمل چهار سال حبس، از زندان آزاد شد، در شیرآباد هدف گلوله مأموران حکومت قرار گرفت و در ۲۷ دی ۱۴۰۱ در اثر شدت جراحت های وارد شده جان سپرد.
یک فرد آگاه درباره او به «ایران وایر» گفته است: «منصور فقط یک هفته طعم آزادی را چشید. بابت کاری که نکرده بود، از ۲۰ تا ۲۴ سالگی را در زندان بود. ما در بلوچستان از این عمر های بی هیچ دلیلی هدر رفته در زندان زیاد داریم».
اشاره این شخص آگاه به جو امنیتی، بازداشت ها و محکومیت های بی دلیل و اثبات نشده به عنوان بخشی از پروژه فشار بر اقلیت های اتنیکی و مذهبی است که در دهه های گذشته بارها از سوی سازمان های حقوق بشری بر آن تأکید شده است. تاکنون گزارش های بسیاری درباره پرونده سازی نهادهای امنیتی، پلیس و نیروهای نظامی علیه شهروندان اقلیت های اتنیکی مختلف، بویژه بلوچ و عرب منتشر شده که در موارد مشابه در مناطق فارس‌نشین و مرکزی ایران با مجازات‌های سبک یا حتی بدون مجازات و پی‌گرد خاتمه یافته اند. تنها در یک مورد، سال گذشته سازمان «عفو بین‌الملل» از اعدام یک عرب اهوازی، ۱۴ کُرد و ۱۳ بلوچ در دادگاه هایی که به نسبت سایر گروه های اتنیکی، ناعادلانه تر و غیراستانداردتر برگزار شده بودند، خبر داده است.
«حبیب الله یعقوبی نجیب (براهویی)» متولد سال ۱۳۶۵ بود. او روز جمعه خونین زاهدان از ناحیه لگن و شکم گلوله خورد و ۷۴ روز بعد در حالیکه برای ماه ها بدون حرکت مانده بود، جان باخت.
فرد آگاهی که با «ایران وایر» گفتگو کرده است، درباره زخمی هایی که بعد از جمعه خونین زاهدان کشته شدند، به «ایران وایر» می گوید: «اغلب شان از قشر بی بضاعت و بی شناسنامه بودند؛ مثل منصور هرمزی. خیلی‌های شان به دلیل فقر و نداری نتوانستند بروند اصفهان، شیراز یا تهران برای درمان و به دلیل فقر و نداری مردند».
او ادامه می دهد: «بدن شان عفونت گرفت و فوت شدند. کسانی بودند که از فقر، بی عدالتی و تبعیض به ستوه آمده بودند و آمدند کف خیابان و آخر سر هم همین نداری جان شان را گرفت».