۱۳۹۵/۰۹/۱۳– سایت انقلاب اسلامی در هجرت: در پی یورش قوای چترباز و کماندوها به دانشگاه، در اول بهمن 1340، بنی‌صدر که در آن روز، مسئول جنبش اعتراضی دانشجویان بود، زخمی شد. مدتی را مخفی شد. اما باگذشت مدتی، بر آن شد که کارخود را در مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه، از سر بگیرد. در اواخر همان ماه، بهنگام رفتن به محل کار خود، توسط مأموران ساواک دستگیر شد. او ماه اسفند و مدتی از فروردین ماه را در زندان موقت شهربانی گذراند. این همان زندان است که، بعد‌ها، در دوره شاه، زندان کمیته نام گرفت و بعد از کودتای خرداد 60، این زندان، زندان توحید نام گرفت.
این بار، دومین بار بود که او زندانی می‌شد. گزارش روزهای زندان را برای عذرا حسینی که در تاریخ 7 شهریور 1340 با او ازدواج کرده بود، نوشته است. سایت انقلاب اسلامی سلسله‌ای از صفحهِ تاریخ را به انتشار این دفترچه خاطرات که نوشته یکی از چهره‌های شناخته شده جنبش دانشجوئی، در یکی از پر حادثه‌ترین دوره تاریخ ایران بود، اختصاص میدهد.
برای خواندن قسمت اول این نوشته، اینجا را کلیک کنید
برای خواندت قسمت دوم این نوشته، اینجا را کلیک کنید
برای خواندت قسمت سوم این نوشته، اینجا را کلیک کنید
دوازدهم اسفند. تازه از خواب برخاسته بودم که مرا به ملاقات برادرم خواندند. نیمساعتی با هم صحبت کردیم. بعد از مدتها تمرین خونسردی، معهذا مطلبی که ایشان گفتند برای تمام روز ناراحتم کرد. زندان وقتی شخص با دوستان خود میتواند سرگرم بشود، چندان غیر قابل تحمل نیست، اما این اثر بسیار ناگوار را دارد که شخص را حساس و زودرنج میکند. اگر موضوع تنها سرزنشی از من بود، چندان ناراحت نمیشدم اما برادرم میگفت که خانم والده گرامی، گفته است، در چند مجلس، که تو دختر یتیمی بوده ای و من در واقع تو را فریب داده ام و تو به ازدواج یک دیوانه درآمده ای. من امیدوارم که این حرف صحت نداشته باشد و صمیمانه آرزو میکنم که هرگز ایشان چنین توهین آشکاری به تو و من نخواهند کرد و اصولا و قاعدتا ایشان باید با پایان یافتن مراسم عقد وظیفه خود را پایان یافته تلقی کنند و بخود اجازه ندهند در اموریکه بمن و تو مربوط است، دخالت کنند. اما اگر ایشان هنوز گمان میکنند باید در امور زندگانی ما دخالت کنند، قطع دارم که سعادت و آینده من و تو حکم میکند با ادب و نزاکت تمام، ایشان از این کار منع کنیم.
در باره دیوانه خواندنم هیچ ایرادی بایشان وارد نمی بینم، پدرم نیز مرا دیوانه میخواند، ما بدو نسل پیر و جوان تعلق داریم و آنچه ما می بینیم، آنها نمی بینند. برای آنها، مسئله سی سال بعد مطرح نیست، برای ما مطرح است. آنها نسبت بموقعیت میهن ما در این جهان آشفته بکلی جاهلند. اما آنچه برایم غیرقابل تحمل است، نسبت فریب دادن است. آیا تو بخاطر میآوری که من هم در جلسه اول و نخستین برخورد گفتم سربازی در خدمت میهنم.
دخترم، من برای حیات ملی ناچار از مبارزه ام، من نمیتوانم تنها داماد باقی بمانم. تو و من در خدمت ملت وظایفی برعهده گرفته ایم که ناچار از انجام آنها هستیم. چطور من میتوانم بخاطر قلب نازک نارنجی چند پیرمرد و پیرزن، وطن را در کام غول مرگ ببینم و دست روی دست بگذارم. فکر کن دختر جان، ببین چقدر دردناک است وقتی شرافت و مبارزه مقدس، دیوانگی و جنون عنوان می یابد؟ پریروز بود که نوشتم، در تحلیل یک کتاب نوشتم که سرانجام لحظه آزمایش فرا خواهد رسید. آیا تو نیز معتقد شده ای که من بنای سعادت تو را برهم زده ام؟ قاعدتآ در این چند مجلس که ایشان اینطور در حق من، شرافت من، مبارزه من، ایمان من، سخن گفته اند، تو حاضر بوده ای یا شنیده ای که ایشان این حرف را زده اند. اگر حاضر بوده ای، باید بمن توضیح بدهی که عکس العمل تو چه بوده است؟ در هر حال، باز هم از صمیم قلب آرزو می کنم که ایشان چنین حرفی نزده باشند و بدانند زندگی اگر مراد از آن زندگانی کردن بمفهوم واقعی کلمه باشد که هست، زحمت دارد، زندان دارد، سرنیزه دارد، شکنجه دارد، پیروزی دارد. نابرده رنج گنج میسر نمی شود. آینده سعادت آمیز است، هم اکنون 36 دانش جوی جوان پرشور در این زندان بسر می برند. هئیت حاکمه آنها را به بدترین شکنجه ها محکوم کرده است: شکنجه با شپش، با آنکه مکرر تقاضا شده است از آوردن گرد د. د. ت. جلوگیری میشود. اما روحیه ها آنقدر قوی و عالی است که انسان حیرت میکند. هم اکنون که این سطور را می نویسم آنها سرود میخوانند، سرود جبهه ملی را میخوانند. آیا بی انصافی نیست که این جوانان ارزنده و غیرتمند و شجاع را دیوانه بخوانیم؟
در اینجا لازم میدانم نخست دو بیت از اقبال، شاعر پاکستانی و سپس قطعه «مرگ عقاب» را بعنوان وصف حال خودم و آنگاه شعری که در باره جمیله، دختر الجزایری سروده شده است، برایت بنویسم. تو دختر خوب من، این قطعه را تمرین خواهی کرد. اگر میتوانی حفظ خواهی نمود و برایم دکلمه خواهی نمود.
ساحل افتاده گفت گرچه بسی زیستم هیچ نه معلوم شد آه که من کیستم
موج ز خود رفته ای تیز خرامید و گفت هستم اگر میروم گر نروم نیستم
« اقبال پاکستانی»
مرگ عقاب از پرویز ناتل خانلری[1]
گشت غمناک دل و جان عقاب چو ازو دور شد ایام شباب
دید کش دور به انجام رسید آفتابش به لب بام رسید
باید از هستی دل بر گیرد ره سوی کشور دیگر گیرد
خواست تا چاره ناچار کند دارویی جوید و در کار کند
صبحگاهی ز پی چاره کار گشت بر باد سبک سیر سوار
گله که آهنگ چرا داشت به دشت ناگه از وحشت پر ولوله گشت
و آن شبان بیم زده، دل نگران شد پی بره نوزاد دوان
کبک در دامن خاری آویخت مار پیچید و به سوراخ گریخت
آهو استاد و نگه کرد و رمید دشت را خط غباری بکشید
لیک صیاد سر دیگر داشت صید را فارغ و آزاد گذاشت
چاره مرگ نه کاریست خطیر زنده را دل نشود از جان سیر
صید هر روزه به چنگ آمد زود مگر آن روز که صیاد نبود
آشیان داشت در آن دامن دشت زاغکی زشت و بد اندام و پلشت
سنگها از کف طفلان خورده جان ز صد گونه بلا در برده
سال‌ها زیسته افزون زشمار شکم آکنده ز گند و مردار
بر سر شاخ و را دید عقاب ز آسمان سوی زمین شد به شتاب
گفت که ای دیده ز ما بس بیداد با تو امروز مرا کار افتاد
مشکلی دارم اگر بگشایی بکنم آنچه تو می‌فرمائی
گفت: ما بنده درگاه توایم تا که هستیم هوا خواه توایم
بنده آماده بگو فرمان چیست؟ جان نسار تو کنم من، جان چیست؟
دل چو از خدمت تو شاد کنم ننگم آید که زجان یاد کنم
این همه گفت ولی در دل خویش گفتگویی دگر آورد به پیش
کاین ستمکار قوی پنجه کنون از نیازست چنین زار و زبون
لیک ناگه چو غضبناک شود زو حساب من و جان پاک شود
دوستی را چو نباشد بنیاد حزم را باید از دست نداد
در دل خویش چو این رای گزید پر زد و دور ترک جای گزید
زار و افسرده چنین گفت عقاب که مرا عمر حبابیست بر آب
من گذشتم به شتاب از در و دشت به شتاب از من ایام گذشت
گرچه از عمر دل سیری نیست مرگ می‌آید و تدبیری نیست
من و این هیبت این شوکت و جاه عمرم از چیست بدین حد کوتاه؟
تو این قامت و بال ناساز به چه فن یافته‌ای عمر دراز؟
پدرم از پدر خویش شنید که یکی زاغ سیه روی پلید
به دو صد حیله به هنگام شکار صد ره از چنگش کردست فرار
پدرم نیز به تو دست نیافت تا به منزلگه جاوید شتافت
لیک هنگام دم باز پسین چون تو بر شاخ شدی جایگزین
از سر حسرت با من فرمود کاین همان زاغ پلیدست که بود
عمر من نیز به یغما رفته است یک گل از صد گل تو نشکفته است
چیست سرمایه این عمر دراز؟ راز اینجاست تو بگشا این راز
زاغ گفت : گر تو بدین تدبیری عهد کن تا سخنم بپذیری
عمرتان گر که پذیرد کم و کاست گنه کس نه، که تقصیر شماست
زآسمان هیچ نیایید فرود آخر از این همه پرواز چه سود؟
پدر من که پس از سیصد و اند کان اندرز بود و دانش و پند
بارها گفت که بر چرخ اثیر بادها راست فراوان تاثیر
بادها کز زبر خاک وزند دل و جان را نرسانند گزند
هر چه از خاک شوی بالاتر باد را بیش گزندست و ضرر
زاغ را میل کند دل به نشیب عمر بسیارش از آن گشته نصیب
ما از آن عمر بسی یافته ایم که از بلندی رخ برتافته ایم
دگر این خاصیت مردار است عمر مردار خوران بسیار است
خیز و زین بیش ره چرخ مپوی طعمه خویش بر افلاک مجوی
آسمان جایگهی سخت نکوست به از آن کنج حیاط و لب جوست
من که صد نکته نیکو دانم راه هر برزن و هر کو دانم
خانه در پس باغی دارم وندر آن گوشه سراغی دارم
خوان گسترده الوانی هست خوردنی‌های فراوانی هست
آنچه زان داد چنین زاغ سراغ گند زاری بود اندر پس باغ
بوی بد رفته از او تا ره دور معدن پشّه، مقام زنبور
نفرتش گشته بلای دل و جان سوزش و کوری دو دیده از آن
آن دو همراه رسیدند ز راه زاغ بر سفره خود کرد نگاه
گفت :خوانی که چنین الوانست درخور محضر این مهمانست
گفت و بنشست و بخورد از آن گند تا بیاموزد از و مهمان پند
عمر در اوج فلک برده به سر دم زده در نفس باد سحر
ابر را دیده به زیر پر خویش حیوان را همه فرمانبر خویش
بارها آمده شادان ز سفر در رهش بسته فلک طاق ظفر
اینک افتاده بر این لاشه و گند باید از زاغ بیاموزد پند؟
بوی گندش دل و جان تافته بود حال بیماری دق یافته بود
دلش از نفرت و بیماری ریش گیج شد، بست دمی دیده خویش
یادش آمد بر آن اوج سپهر هست پیروزی و زیبایی و مهر
فرّ و آزادی و فتح و ظفرست نفس خرّم باد سحرست
دیده بگشود و به هر سو نگریست دید اینجا اثری ز آنها نیست
آنچه می دید همه خواری بود نفرت و وحشت و بیزاری بود
بال بر هم زد و برجست ز جا گفت : ای یار ببخشای مرا
سال‌ها باش و بدین عیش بساز تو و مردار تو و عمر دراز
من نیم در خور این مهمانی گند و مردار ترا ارزانی
گر بر اوج فلکم باید مرد عمر در گند به سر نتوان برد[2]
شهپر شاه هوا اوج گرفت دیده زاغ بر او مانده شگفت
سوی بالا شد و بالاتر شد راست بر مهر فلک همسر شد
لحظه‌‌ای چند بر این لوح کبود نقطه‌ای بود و سپس هیچ نبود
اما شعری که عبداقادر حمیده از زبان جمیله سروده است.
بنام نامی مردم
بنام آرزوهای طلائی رنگ و نورانی
به تو
ای عامل بی شرم استعمار
به تو
ای دشمن خونخوار آزادی
بدون احترام و بی سلام…
از من…
که هستم دختر آزاده ای از الجزایر…
در حصار محبسی تاریک در بندم
تنم از ضربه شلاقتان چون آسمان نیلی است
بروی صورتم آثار داغ و زخمها پیدا است
بجای آب جانم از شرنگ مرگ لبریز است
شما جلادها، شب را بزندانم کشاندید
تا در تیرگیهایش…
ربائید از کف من – گوهر تابان عفت را
چو سگها- وحشیانه حمله آوردید و دامنم
بدست احمقان پست و هر جائی ملوس شد
ولیکن ای تبهکاران! ای قصابها!
زندان شما با آنهمه وحشت…
برای مردمی چون من حصار و سنگری باشد…
که در آن لاله های سرخ میروید
و از دیوار پولادین آن- فریاد خشم ما
به سربازان آزادی، توان و روح می بخشد
و این فریاد – در گوش شما
آهنگ مرگ هست بی تردید
ای فرمانروای رهزن و ترسو!
بجلادت بگو- در زیر ساطور گیوتینم اندازد
بجلادت بگو- جسم مرا بر دار آویزد
بجلادت بگو- بیکباره جانم را فدای ملتم سازد
که بعد از مرگ باشم قدرتی در قلب انسانها
که بعد از مرگ باشم سمبلی از قهرمانیها
که بعد از مرگ نامم زنده تر گردد
نهال آرمانم بارور گردد
چرا چون بید میلرزد؟
چرا؟ ای سرکشان بزدل و ترسو
که زندانهایتان از مردم آزاده لبریز است
شما بیهوده میکوشید
تلاش و عزم ما بالاتر از هر کوششی باشد
سپاه عدل بر اقلیم ظالم چیره می گردد
شما را- روز چون شام سیاهی تیره میگردد
و تو ای دولت دژخیم!
قبل از اینکه کاخ آرزوهایت فرو ریزد
بجلادت بگو در زیر ساطور گیوتینم اندازد
طناب دار را بر گردن یک دختر اندازد
***
و اما ملت من!
گر مدال افتخارم رشته دار است، من آنرا بدست
خود بدور گردن اندازم
که حق خویش را در پیشگاه تو ادا سازم
دخترم، من در زندان کار دیگری هم میکنم. شرح شکنجه های جمیله، دختر الجزایر[3] را برای تو از روزنامه می برم و نگهمیدارم تا تو آنرا بخوانی و ببینی که در برابر اینهمه فداکاری و گذشت بخاطر وطن، من و امثال من باید از شرم آب شویم، ما چه میکنیم و او چه میکند، ما کجائیم در این بهر تفکر، او کجاست. آیا ما می توانیم در قبال فداکاری او، مبارزه او، خود را فداکار و مبارز بدانیم؟ به حق نه، نه، نه، ما باید جدآ از شرم بمیریم اگر او، اگر جمیله ها، انسانند نام این موجودات زبون که عنوان مبارزه، از ترس میکشدشان، چیست؟
ای، نسل پیر، ای نسل فرسوده، ای نسل آلوده به ننگ تسلیم، ای بدبختها، ما تسلیم نمیشویم، بپاخاسته ایم و مقاومت خواهیم کرد، مبارزه ما، جهاد ما بی گمان در شمار شورانگیز ترین پیکارهای طول تاریخ بشر خواهد آمد. ما حاضر نیستیم عار تسلیم را بپذیریم. باش و پیروزی ما را ببین، باش و ببین که فیروز و سرافراز از معرکه پیکار به ساختمان ایران آزاد و آباد باز خواهیم گشت.
دختر جان، حالا دیگر ناراحت نیستم، هرچه بود تمام شد. نکند تو بخاطر ناراحتی من مقام منیع و بزرگ مادری را فراموش کنی و حرفی بزنی یا حرکتی بکنی که دل مادر را که چون شیشه است بشکنی، بهوش باش که شیشه وقتی شکست دیگر نمی توان آنرا بهم چسباند.
دختر جان، سرباز دلیر تو فیروز میشود و سربلند، مفتخر به آغوش تو باز می گردد، بیاد بیار که:
در خلوص منت ار هست شکی تجربه کن کس عیار زر خالص نشناسد چو مهک
چرخ برهم زنم ار غیر مرادم گردد من نه آنم که زبونی کشم از چرخ و فلک
سیزده اسفند. امروز نمایشنامه دیگری بنام اشباح از همان نویسنده خواندم. داستان تقریبآ همان است که در خانه عروسک با این تفاوت: در اینجا وقتی زن که عاشق یک کشیش است نزد او میرود و اظهار عشق میکند، کشیش زن را بخانه شوهر باز میگرداند. شوهر مردی بتمام معنی عیاش و در اینکار مفرط است و نتیجه افراط های پدر، مرض غیرقابل علاج و جنون در فرزند است. دیشب بحث همین بود که تقصیر فرزند چیست که پدر به انواع مرضها خود را آلوده میکند؟ در هرحال این امر مسلم است که فرزند باید آنچه را پدر کشته، درو کند و تو خود ببین چه بی رحمی است وقتی پدر برای لذت، مست میکند و ثمره اینکارش فرزندی بی هوش، کم عقل با نقص عضوی می شود.
در هر حال چون به توضیح و تحلیل خانه عروسک پرداخته ام، از این کار در مورد اشباح که نمایش با جنون فرزند بپایان می رسد، نمی پردازم. اگر چه تفاوتهائی بین این دو نمایش نامه وجود دارد، اما تحلیل همان است. گو اینکه در این نمایشنامه نباید از تذکار یک نکته غافل ماند و آن اینکه در این داستان با آنکه پدر و مادر فرزندشان را به پول فروخته بودند و دختری را به مردی شوهر داده بودندکه پول بود و شهوت، لیاقت خود زن هم در آنچه روی نمود نقشی اساسی دارد. زن میتوانست دست شوهرش را بگیرد و از مرداب بیرون کشد یا وقتی زندگی را با او غیر ممکن میدید، می باید خود را نجات میداد و راضی نمیشد مادر یک فرزند دیوانه شود. نویسنده میگوید او این کار را کرد و خانه شوهر را ترک گفت اما مقررات و رسوم خشک جامعه او را مجبور کرد دوباره بخانه شوهر بازگردد. نویسنده شدیدآ به جامعه و رسوم جامعه، به قانون، به عرف و عادت جامعه می تازد، قالبها باید بشکند و انسانها باید آزاد گردند. هم روزهای نخست باید نسبت بمسائل زندگانی مشترک جدی بود، عشق شوخی نیست، تا انسان بدون آمادگی آنرا بپذیرد. جامعه کهن همواره سدهائی برای جلوگیری از حرکت نسل تازه دارد. وظیفه اساسی ما اینست که قالب های کهنه را بشکنیم و جامعه ای با شکل تازه، رونده و متحرک بوجود آوریم. این وظیفه مقدس نسل ماست. پس «انقلاب زنده باد».
چهلم کلهر[4]– بعد از افطار، دانشجویان بگرد هم آمدند تا بمناسبت چهلمین روز درگذشت و شهادت فرزند فدائی میهن، مجلسی برگذار کنند. از من دعوت شد که باین مناسبت صحبت کنم و من از اصالت مبارزه، از شخصیت مبارزین که بر پایه واقعیت استوار است، از آنها که حکومت میکنند و اصلاحاتشان عبارت است از تربیت چترباز و حمله وحشیانه به دانشگاه و زندانی کردن دانشجویان و کشتن آنها به تفصیل صحبت کردم و در آخر تاکید کردم، که کلهرها، این جوانان پاک و معصوم که در دل جز عشق، عشق به وطن و در سر، شوری مگر شوری آزادی و استقلال وطن ندارند، با شهادت خود بما فرمان زندگی میدهند. این فرمان را با خون پاک خود امضا میکنند و ما سربازان وطن را مامور اجرای فرمان مینمایند. چه کسی میتواند سر از این فرمان مقدس باز پیچد و روی از مبارزه بتابد؟ چه کس جرات دارد، کدام سرباز است که از فرمان این سرداران بزرگ که در قلب ما جای گرفته اند و فرمان میدهند «زنده بمان» سرپیچی نماید؟
مبارزه در سلول زندان بخاطر نجات میهن ادامه دارد تا نسل های آینده نگویند، ای نسل آلوده به ننگ تسلیم، تو چه منفوری.
بعد آقای بلریان[5] این شعر را دکلمه کرد:
با تمام خشم خویش
با تمام نفرت دیوانه وار خویش
میزنم فریاد
ای جلاد ننگت باد
*
بشنو ای جلاد
میرسد آخر
روز دیگرگون
روز کیفر
روز بارآوردن این شورزار خون
زیر این باران خونین
سبز خواهد گشت بذر کین
و ین کویر سرخ
بارور خواهد شد از
گلهای نفرین
*
آه هنگامی که خون از خشم سرکش
در تنور قلب ها میگیرد آتش
برق سرنیزه چه ناچیز است
و خروش مرد
هنگامی که می پیچید
از کران آفاق تا آفاق
چه دلاویز است
*
بشنو ای جلاد
می خروشد خشم در شیپور
می کوبد غضب بر طبل
هر طرف سر می کشد عصیان
و درون بستر خونین خشم مرد
زادگاه می شود طوفان
*
بشنو ای جلاد
و مپوشان چهره باد بستان خون آلود
می شناسندت به صد نقش و نشان مردم
می درخشد زیر برق چکمه هایت لکه های خون دامنگیر
و بکوه دشت بیچیدست
نام ننگین تو، با هر مرده باد مرد کیفرها
و بجا ماندست
بر سواد سنگفرش راه
نقش یک فریاد
ای جلاد، ننگت باد
و بعد شعر دیگری را که شاعر ملی الجزایر از زبان بن خداء رهبر انقلاب الجزایر سروده بود، دکلمه کرد: (این شعر فرمان مقدس یک مرد انقلابی است)
هر مرد که از پای می افتد
صد مرد بجای او برمیخیزد
و هر بار که خورشید طلوع کند
صد سرود خوانده می شود
زیرا خورشید یکی است
و سرود صدها ست
***
من در آستانه در خواهم ایستاد
و خواهم نگریست
به پدرم
و برادر بزرگم که میروند
تا بجنگند
و می اندیشم به روزیکه
کودک من برآستانه در خواهد ایستاد
و بمن خواهد نگریست
و به برادر بزرگش که با من
راه خواهد پیمود
***
هر مرد که بر شن صحرا به خون بنشیند
خواهد روئید
صدها مرد
با صدها آرزو
به آنگاه خورشید دوباره طلاع خواهد کرد
و صدها سرود که
آزادی… آزادی
***
و من که خون صدها مرد دیده ام
و من که به نگاه صدها کودک در آستانه در
اندیشیده ام
هرگز از یاد نخواهم برد
یک سرود را
و صدها سرود را
آزادی… آزادی
(این دو شعر را ایشان بخط خود نوشتند) … بار دیگر در تائید بیانم، درود دوباره ای به سردار نهضت ملی ایران فرستادند و جمله مرا تکرار کردند: مردی بود بزرگ، نخست پیکرش با چاقوی چاقوکشان پاره پاره و سپس در بستر بیماری با گلوله ها سوراخ سوراخش کردند، فرمان رستاخیز ملت با خون پاک فاطمی امضا شده است و درست بهمین دلیل است که مبارزه ما و رستاخیز ملت ما پیروز خواهد شد. نسل جوان ایران پیروز میشود.
[1] آقای پرویز ناتل خانلری، استاد ادبیات دانشگاه تهران بود و صاحت امتیاز و مدیر مجله سخن بود
[2] در متن، این بیت از قلم افتاده است
[3] جمیله بوحیرد، یکی از مبارزین نهضت استقلال الجزایر بود، که سخت شکنجه و محکوم به اعدام شد. با بسیج افکار عمومی توسط دو وکیل فرانسوی، او شهرت جهانی پیدا کرد و از اعدام نجات یافت
[4]توسط نیروهای سرکوب رژیم شاه شهید شد مهدی کلهر، دانش آموز دبیرستان که در تظاهرات سه بهمن 1340
[5] سیاگزار برلیان، دانشجوی پزشکی و عضو حزب ملت ایران بود