در وضعیت سنجی ۵۲، سخن ظریف در باب قرارداد ترکمن چای و قرارداد ۱۹۱۹ را نقل، و نقد کردیم. آن زمان، خبر را دریافت کرده بودیم، ولی سند را در اختیار نداشتیم. پس نوشتیم که سخنِ حق است، اما نمی‌گوییم قول ظریف است. اینک متنی که در مجلۀ اندیشه پویا، مورخ اردیبهشت ۱۳۹۴، به قلم جلال توکلیان انتشار یافت است، در اختیار است. آن سخن از ظریف بوده است و بلحاظ اینکه گویای نوع توافقی است که مأمور به امضای آن است، عیناً نقل می کنیم:
ظریف نخست از بلاهایی که بر سر مذاکره کنندگان آمده اند، سخن می گوید: «قوام که در عزلت مُرد، و تیمورتاش که در زندان جان سپرد، و موسویان که به زندان افتاد، و امیر انتظام که تا اعدام پیش رفت. جامعه و دولت، برای مذاکره کنندگان ایرانی چه تقدیری رقم می زنند؟ بر سر این مرغان عزا و عروسی، چه می آید؟ هیچوقت کسی نمی پرسد وثوق الدوله تحت چه شرایطی قرارداد ۱۹۱۹ را امضاء کرد. کسی از افرادی که مملکت را به چنین موقعیتی رساندند، سراغی نمی گیرد. هیچکس از بانیان جنگ های دوم ایران و روس، سؤالی نمی پرسد. هیچکس به ایرانیانی که با امریکاییان مذاکره کردند تا روند انتقال قدرت در طی انقلاب با مسالمت انجام گیرد، آفرین نمی گوید. تاریخ فقط خائن هایی را که (قرارداد) ترکمن چای را امضاء کردند، نفرین می کند. خائن هایی که قرارداد دارسی را تمدید کردند. خائن هایی که (قرارداد) ۱۹۱۹ را امضاء کردند. خائن هایی که با امضای نفت شمال، غرور ملی را شکستند و به استالین باج دادند. خائن ها و سازشکارانی که ضعیف و جبون بودند. هیچ چیز به اندازۀ شکست در مذاکرات، برای مذاکره کنندۀ ایرانی، امتیاز کسب نمی کند. هنوز اتفاقی نیفتاده، یکی از مخالفان چپ گرا می گوید که مصدق با امپریالیسم جنگید، ولی من امپریالیسم را نوازش کردم. هر حرف که می خواهند، بگویند. این حرفها از جرأت من در رسیدن به توافق با غربی ها نخواهد کاست. (این دو جملۀ آخر، دقیق نیستند. زیرا متن ارسالی به زحمت قابل خواندن است)
٭ سندی ماندگار و این پرسش: آیا براستی کسی از ایجاد کنندگان وضعیتی که در آن، امضای قراردادهای ترکمن چای و ۱۹۱۹ و تمدید قرارداد دارسی معروف به قرارداد ۱۹۳۳ و قرارداد کنسرسیوم و قرارداد الجزایر و قبول قطعنامه ۵۹۸ و اینک «توافق نهایی» نپرسیده است و نمی پرسد؟ و آیا شکست در مذاکرات، سبب محبوبیت مصدق شد؟:
۱. نخست باید بگوییم که ظریف می تواند ادعا کند که او در زمرۀ مذاکره کنندگانی که حقیقت را به مردم نگفتند، نیست. زیرا او گفته است:
۱.۱. بلوف نزنید. نیروی نظامی ایران تاب تحمل یک بمباران را نیز نمی آورد.
۱.۲. و می گوید همانند وضعیت حاصل از شکست در جنگهای دوم ایران و روس و وضیعت ایران، بهنگام امضای قرارداد ۱۹۱۹ و قراردادهای بعدی، بحران اتمی را کسانی ایجاد کرده و وضعیت کنونی را بوجود آورده اند و در این وضعیت، جز کاری که امضاء کنندگان آن قراردادها کردند، کار دیگری نمی توان کرد. در آغاز، از احمدی نژاد و نقش او در ایجاد بحران اتمی سخن می گوید. اما تمام حقیقت را نمی گوید. هرگاه می خواست تمام حقیقت را بگوید، باید می گفت:
● مسبب و مسئول اول، هاشمی رفسنجانی و خامنه ای هستند. وقتی اولی، هاشمی رفسنجانی «رئیس جمهوری» و دومی، خامنه ای «رهبر» شدند، درصدد خرید بمب اتمی از کشورهای جدا شده از امپراطوری روسیه و نیز پاکستان برآمدند و چون نتوانستند بخرند، دست بکار ایجاد تأسیسات اتمی در دل خاک شدند، و دست به خرید سانتریفوژهای اسقاط از پاکستان زدند. و
● مسبب و مسئول دوم، خاتمی و همکاران او، از جمله، روحانی، دبیر شورای امنیت ملی وقت و «رئیس جمهوری» کنونی هستند. زیرا او (خاتمی)، هم مسئول تبلیغات جنگ بود، و هم در حکومت هاشمی رفسنجانی برای مدتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، و هم در حکومت او بود که (در سال ۱۳۷۶) «سازمان اداری و نهادهای رسمی هسته ای» تأسیس شد، و او و همکارانش حقیقت را به مردم ایران نگفتند. و
● مسئول سوم احمدی نژاد و حکومت او هستند. او هم به مردم ایران دروغ گفت، و هم عامل تشدید بحران و صدور قطعنامه ها شد که او آنها را «ورق پاره های بی ارزش و بی اثر» می خواند.
● گردانندگان سپاه پاسداران که تصدی کنندگان خرید بمب اتمی و سپس سازمان دهندگان ساخت آن بودند، در تقصیر با همۀ مسبب ها و مسئولان بالا شریک هستند.
۲. ظریف منطق صوری بکار می برد تا که غیر قابل مقایسه ها را با یکدیگر مقایسه کند، و مدعی می شود شکست در مذاکرات، سبب امتیاز جستن برای مذاکره کنندۀ شکست خورده می شود، و مصدق را مثال می آورد:
۲.۱. راست نمی گوید. زیرا مصدق در مذاکرات شکست نخورد. دست کم، دو سند از اسناد محرمانۀ وزارت خارجۀ امریکا، صراحت دارند که مصدق بلحاظ اقتصادی شکست دادنی نیست، و باید مسئلۀ نفت را با او حل کرد. او پیروز شد. خائنان به ایران، کودتا کردند و این پیروزی را از مردم ایران دزدیدند و به امریکا و انگلیس دادند. چنانکه:
۲.۲. بنی صدر در جنگی که با تجاوز قوای صدام به ایران آغاز شد، پیروز گشت. اسناد محرمانه می گوید رژیم صدام در چهارمین ماه جنگ شکست خود را پذیرفته بود. سران ۸ کشور اسلامی که برای واسطه گری به ایران آمدند، از زبان سخنگوی خود، کار ارتش ایران را نه یک حماسه، که یک معجزه خواندند. هیأت عدم تعهد پیشنهادی را با خود از تهران به بغداد برد که قبول آن از سوی صدام یک پیروزی مسلم برای ایران بود، و صدام آن را پذیرفت. قرار بر آمدنِ هیأت عدم تعهد به ایران در ۲۴ خرداد ۶۰ بود، که از دفتر رجائی به وزیر خارجۀ کوبا تلفن شد که چون فعل و انفعالی در حال انجام است، فعلا به ایران نیایید. آن «فعل و انفعال»، کودتای خرداد ۶۰ بود که یکی از هدفهایش ادامه دادن به جنگ بود– در هشدارنامۀ ۲۲ خرداد ۶۰، بنی صدر این هدف و هدف های دیگر کودتا را به مردم ایران خاطرنشان کرد- و سرانجام، جنگ در شکست پایان یافت و خمینی جام زهر شکست را سر کشید.
۲.۳. گفتگو کنندگانی که از دید ایرانیان خائن هستند، همانند کسانی که ایرانیان آنها را خادم می دانند، نیستند. این دو از یک قماش نیستند:
● مذاکره کنندگان و امضاء کنندگان قراردادهای ترکمن چای و ۱۹۱۹ و ۱۹۳۳ و کنسرسیوم و الجزایر و قبول کنندگان قطعنامۀ ۵۹۸ و طرف معامله های پنهانی اکتبر سورپرایز و ایران گیت، عملۀ استبداد بودند. کسانی بودند که در ایجاد وضعیتی که در آن، جز تسلیم چاره ای نماند، شرکت داشتند، به استثنای عباس میرزا و دستیاران او که با جنگ مخالف بودند، با جنگی که دستگاه روحانی نیز آتش بیار آن شد، مخالف بودند و نسبت به دیگران، در امضای آن قرارداد، تقصیر کم تری داشتند.
● مذاکره کنندگان در باب نفت بعد از ملی کردن، نه در بستن قرارداد دارسی، و نه در انعقاد قرارداد ۱۹۳۳ شرکت داشتند و در طول زندگی، در استقلال و آزادی زیستند و استقلال و آزادی را هدف قرار دادند. مصدق و یاران او، و بنی صدر و یاران او، بر حقوق ملی مردم ایران ایستادند و پیروز شدند. پیروزی آنها را خائنانی از قماش ایجاد کنندگان وضعیت بن بست دزدیدند و به سلطه گران سپردند. آنها شکست نخوردند تا بخاطر شکست نزد مردم ارجمند بگردند. آنها بر حقوق ملی مردم ایران ایستادند و ایستادن بر این حقوق، آدمی را شکست ناپذیر می کند. هرگاه ظریف نیز از توجیه گری باز ایستد و بر حقوق ملی مردم ایران بایستد، خواهد دانست راه کار، تسلیم قدرت خارجی شدن و توجیه امضای توافق نامه ای از نوع ترکمن چای نیست. بلکه مراجعه به مردم ایران و اظهار حقیقت و اظهار تمام حقیقت به این مردم است: ریشه فساد را باید برکند. وگرنه، گروگانگیری و جنگ ۸ ساله و بحران اتمی که دارد ربع قرنی می شود (از زمان اقدام به خرید بمب اتمی)، بحران های دیگر به دنبال می آورد. بحران جنگ در منطقه و شرکت رژیم در آن، هم اکنون واقعیت جسته است.
۳. کسی که وزارت خارجۀ کشوری چون ایران را تصدی می کند، کافی نیست که در دانشگاهی امریکایی درس حقوق و دیپلماسی بین المللی را خوانده باشد، باید تاریخ کشور، دست کم تاریخ روابط ایران با قدرت های خارجی نیم قرن اخیر کشور را آموخته و آویزۀ گوش کرده باشد. تا نگوید کسانی با امریکا مذاکره کردند و سقوط مسالمت آمیز شاه را ممکن ساختند. آن مراجعه به قدرت خارجی، کدخدای دنیا شناختن امریکا و معامله با واپسین سفیر امریکا بر سر ایجاد رژیم پایدار بر پایۀ اتحاد ارتش و روحانیت (معروف به اتحاد چکمه و نعلین ) شد که وضعیت امروز کشور حاصل آن است. سندهای محرمانه منتشر شده همه در اختیار او هستند تا بداند این ارتش بود که حاضر نشد تحت فرمان یک افسر امریکایی، با مردم ایران بجنگد، وگرنه حکومت کارتر آمادۀ کودتای نظامی بود. باور آن ارتشیان، همانند دیگر مردم ایران این بود که خمینی می داند دین یعنی عهد، و به عهدی که در حضور مردم جهان با مردم ایران بسته است وفا می کند، و اما او نکرد.
۴. سندی که ارزیابی ظریف از “توافق نهایی” و امضای آن است، امتیازی برای او است و خطابی است به چاپلوسان که عرض خود می برید و به خود و هوشمندی مردم ایران توهین روا می دارید:
از نظر رژیم یک زمان، «مبارزه بر سر اتم» از نهضت ملی کردن نفت بزرگ تر بود. و حالا، پایان دادن به آن «مبارزه»، ولو به قیمت تعطیل آن تأسیسات، مهم ترین کار و خواست مردم ایران شده است. کسی چون خاتمی که در شمار مسئولان پدید آورندۀ وضعیت کنونی است، می گوید: «اکثریت مردم ایران نگرانند و می خواهند این مسئله حل شود. این فرصت را نباید از دست داد. ایران، در موقعیت کنونی، با اجازۀ رهبری، مذاکرات را شروع کرده و این سیاست اصلی کل نظام است. امام دوم شیعیان، در رابطه با صلح با معاویه، در یک پیچ بزرگ تاریخی، قرار گرفتند و کار فوق العاده بزرگی کردند. البته انتظار از امام، رهبر و پیشوای جامعه همین است که کار بزرگ کنند. برای اینکه چیز بزرگ تری در تاریخ بماند، زندگی تلخی را که بعد از استیلای معاویه بر جامعه حاصل شد، پذیرفت».
سخنان او به همان اندازه که تناقض دارد، دروغ و دروغ بزرگ است. اما تناقض‌ها:
۴.۱. مقایسه، صوری و دروغ است. بحران اتمی را خامنه ای و هاشمی رفسنجانی و خود او و برشمردگان دیگر بوجود آورده اند. امام حسن بحرانی پدید نیاورد. جنگی به او تحمیل شد و معاویه سرداران قشون او را خرید. او شکست نظامی را به پیروزی سیاسی و اخلاقی برگرداند. توضیح اینکه، برخلاف رژیم ولایت فقیه، آن امام، واقعیت، یعنی شکست نظامی را که خود نیز مسئول آن نبود، درجا پذیرفت و این پذیرفتن را هم، نه کار بزرگ، و نه فوق‌العاده بزرگ، خواند. و چون، می دانست هر مردمی زیان های بزرگ را بخاطر طرز فکر خود می پردازند، بنابراین، عامل شکست نظامی، این طرز فکر قدرت محور و اعتیاد به اطاعت از قدرت است، تن به تسلیم و فعل پذیری نداد، و بنا را بر ایجاد فرصت برای برانگیختن انسان ها به تغییر طرز فکر و فراهم آوردن اسباب پیروزی گذاشت. و
۴.۲. به قول خود ظریف، “توافق نهایی” از قماش قراردادهای ننگین گذشته، ترکمن چای و … است، و نه “کار فوق‌العاده بزرگ”. و
۴.۳. تناقض در گفته آشکار است: “کار فوق‌العاده بزرگ” “در یک پیچ بزرگ تاریخی”، زندگی تلخ ببار نمی آورد. زندگی بس شیرین ببار می آورد. اگر زندگی امام حسن، بعد از صلح، تلخ شده است، پس صلح با معاویه، “کار فوق‌العاده بزرگ” “در یک پیچ تاریخی بزرگ” نبوده است. راستی این است که شکست و سلطۀ بنی امیه، شکستی بزرگ و بس ویرانگر بود و در دورۀ بنی‌امیه بود که کار از خود بیگانه کردن اسلام در بیان قدرت، با استفاده از فلسفۀ قدرت فیلسوفان یونان کامل شد. پس کار بزرگ امام حسن و جانشینان او، بازگردان اسلام به فطرت خویش، به بیان حق، بود. بدین سان، شکست نظامی و سیاسی و سلطۀ بنی امیه، شکست بزرگ و تن دادن به آن، بس رنج آور بود. تسلی، کوشش برای رهاندن اسلام از ناچیز شدن در بیان قدرت بود. افسوس که امروز، اسلام ولایت فقیه هیچ از اسلام معاویه و جانشینان او کم ندارد. و
۴.۴. سلطه بنی امیه را کار فوق العاده بزرگ نمی توان خواند. قیاس صوری که خاتمی بکار می برد، بسا بی آنکه بخواهد، سبب جاری شدن حقیقت بر زبان او می شود: سلطۀ امریکا و ۵ کشور دیگر از رهگذر “توافق نهایی”، زندگی ایرانیان را بس تلخ می کند. زندگی ایرانیانی را تا بخواهی تلخ می کند که ایجادکنندگان بحران اتمی نبوده اند، و همچنان از چند و چون آن و نیز از محتوای توافق نا آگاهند. نه تنها کشورشان به مهار بیگانه در می آید، بلکه باید رژیم مرگ و ویرانی و فساد آفرین ولایت مطلقۀ فقیه را نیز تحمل کنند و چیزی بدست نیاورده، موقعیت بس خطرناکی هم در منطقه پیدا کنند.
۴.۵. در ایران تحت ولایت مطلقۀ فقیه، معانی همه مقلوب شده اند: ایران را با دنیا طرف کردن و به توافقی تن دردادن که ایران را تحت مهار ۵+۱ در می آورد و باج گذار این قدرت ها و دیگر قدرت ها و حتی شیخ های خلیج فارس شدن، عظمت ایران و برابر نشستن با ۶ قدرت جهان، معنی یافته است. ایران را در حلقۀ آتش و در محاصرۀ پایگاه های نظامی و اطلاعاتی درآوردن، نبوغ خامنه ای در سیاست خارجی معنی جسته است. در این رژیم، چاپلوسی نیز اندازه نمی شناسد.
٭ نایافته دُم، دو گوش گم کرد، سلاح اتمی بدست نیاورده، ممکن است گرفتار تحریم تسلیحات نیز بماند:
۵. از مسائل برجا مانده که سبب تمدید گفتگوها شده اند، یکی برجا ماندن تحریم معاملۀ اسلحه با ایران، و دیگری ابعاد نظامی برنامۀ اتمی ایران، و بطور مشخص بازدید از تأسیسات نظامی و بازجویی از دست اندرکاران برنامۀ اتمی ایران، است. در پایان سفر به ایران، آمانو گفت: در صورت همکاری ایران، تا پایان سال جاری مسیحی، مسئلۀ وجود، یا عدم وجودِ بعد نظامی برنامۀ اتمی ایران را آژانس حل می کند. از آن پس نیز ایران تحت بازرسی بر طبق پروتکل الحاقی و “بازرسی ویژه” می ماند.
گارت پورتر مقاله ای (بتاریخ ۸ ژوئیه ۲۰۱۵) انتشار داده و ، در آن، به هر دو مسئله پرداخته است:
۵.۱. مسئلۀ برجا ماندن تحریم فروش اسلحه به ایران:
● تنها مسئله ای که می تواند بر سر راه توافق وجود داشته باشد، باقی ماندن تحریم معاملۀ اسلحه با ایران است. بحث بر سر این است که در قطعنامه ای که شورای امنیت باید تصویب کند، آیا باید لغو تحریم معاملات اسلحه با ایران گنجانده شود، یا خیر؟ تا این زمان، ۵ عضو دائمی شورای امنیت اصرار داشته اند که فروش اسلحۀ کلاسیک به ایران که بنابر قطعنامۀ شورای امنیت در ۲۰۰۷ برقرار شده است، برجا بماند.
یک دیپلمات که نباید هویت خویش را آشکار می کرد، در ۶ ژوئیه، بروز داد که گنجاندن عدم لغو تحریم معاملات اسلحه با ایران، در متن قطعنامه، مطرح شده است. ایران خواستار رفع کامل تحریم ها، از جمله تحریم معاملات اسلحه با ایران است. باوجود این، موضع ایران بخاطر اختلاف نظر میان کشورهای ۵+۱، تقویت شده است. یک دیپلمات اروپائی می گوید: ادامۀ تحریم معاملات اسلحه در قطعنامه نخواهد آمد، زیرا روسیه و چین با آن مخالف هستند و فرانسه نیز موضع ممتنع دارد. فقدان اجماع، این امید را بوجود آورده است که مانع برداشته شود.
امر مهمی که گارت پورتر بدان نپرداخته، این است که هرگاه تحریم معالات اسلحه با ایران برجا بماند، ایران سلاح هسته ای که نمی یابد، بجای خود، در منطقه، در موضع ضعف باقی می ماند. اسرائیل به جای خود، سیل اسلحه بسوی کشورهای دیگر منطقه نیز روان است. بنابراین، ایران می تواند در خطر وضعیتی نظیر وضعیت سوریه قرار گیرد (به قول خامنه ای، جنگ نیابتی). ضعف اقتصادی شدید کشور و وجود پایگاه‌های نظامی و اطلاعاتی درگرداگرد ایران و وجود جنگ های داخلی در شرق و غرب ایران، کشور ما را در کام خطری جدید قرار داده است.
۵.۲. مسئلۀ دومی که به مقیاس کم تری مانع است، مسئلۀ سابقۀ برنامۀ اتمی ایران، و احتمال وجود بُعد نظامی، و بازرسی ها است. جهش بزرگ به پیش را مدیرکل آژانس، آمانو انجام داد، وقتی گفت: کارشناسان آژانس، با همکاری ایران، می توانند مسئله را تا پایان سال جاری حل کنند. کشورهای ۵+۱ براین نظر هستند که تحریم های مصوب شورای امنیت، وقتی برداشته خواهند شد که ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری کامل بعمل آورده باشد. دیپلمات های غربی می گویند کشورهای ۵+۱ می خواهند اهرم بازرسی را برای سال ها در دست داشته باشند. برابر توافق لوزان، ایران پروتکل الحاقی و بازرسی کامل، حتی از تأسیسات نظامی را پذیرفته است. در روزهای اول گفتگوهای وین که ادامه دارند، آمانو یک ملاقات با جان کری، وزیر خارجۀ امریکا و دو ملاقات با ظریف، وزیر خارجۀ ایران، بعمل آورد. به دنبال آن، به ایران سفر کرد و در تهران با روحانی، رئیس جمهوری و شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، دیدار و گفتگو کرد. بنابر قول دو مسئول ایرانی که مُصِر هستند نامشان برده نشود، نتیجۀ گفتگوهای آمانو در وین و تهران، توافقی شد میان آمانو و ایران، در باب تحقیق آژانس دربارۀ وجود بعد نظامی در برنامۀ اتمی ایران. این دو می گویند: آمانو قول داده است در گزارش نهایی، مسئلۀ جاسوسی بقصد دست یابی به اطلاعاتی که ایران در اختیار آژانس قرار داده است را نیز قید خواهد کرد. رفتار آمانو معلوم می کند که امریکا مایل است آژانس عامل انجام توافق بگردد، و نه مانع آن.
بدین ترتیب، بازرسی از تأسیسات اتمی و بازجویی نیز، با قید حل مسئله ظرف شش ماه، پذیرفته شده است.