انقلاب اسلامی در هجرت :هانس مارتین هینز رییس ایکوم جهانی(شورای بین المللی موزه ها ) معتقد است: “بعد از قاچاق اسلحه و مواد مخدر، قاچاق اشیاء تاریخی – فرهنگی مقام سوم جهان را دارد .”

     ایران با پیشینه‌ای چندهزار ساله و یکی از کانون‌های تمدنی جهانیان بودنش، دارای گنجینه های تاریخی بسیار ارزشمندی است. از این‌رو بسیاری ازموزه‌های جهان وکلکسیون داران، خواهان آثار تاریخی و فرهنگی وطن ما ایران هستند. این امر خود از دلایل ترویج جرم قاچاق عتیقه از کشور به خارج از کشور شده ‌است.

    «دکتر مرتضی ادیب زاده» باستان شناس اداره میراث فرهنگی، در گفت‌و‌گو با روزنامه «ایران »در24 خرداد 95، معتقد است: «سالانه بین 5 تا 6 هزار شیء تاریخی در تهران کشف می‌شود». چرا که یکی از پرسودترین بخش‌های قاچاق در دنیا، قاچاق اشیای عتیقه و صنایع دستی تاریخی و هنری است. البته، از این قاچاق، سود عمده و چشمگیر را واسطه‌ها و قاچاقچیان عمده می‌برند. در واقع، روزانه تعداد بسیاری از بزرگترین و مهمترین محوطه‌های باستانی ایران، بدون ‌آنکه از سوی دستگاه‌‌ یا اهرمی قدرتمند مورد حمایت و نظارت جدی قرار بگیرند، توسط سودجویان و سوداگران اشیاء عتیقه در سطوح و دسته‌های مختلف از بین می‌روند. یگان حفاظت میراث‌فرهنگی تنها نهاد ضعیف و بی‌پشتوانه‌ چارت اداری سازمان میراث‌فرهنگی محسوب می‌شود که وظیفه پاسداری از محوطه‌های باستانی ایران را بر‌عهده دارد. اما این ارگان بدون برخورداری از تجهیزات دفاعی در برابر مافیای اشیاء عتیقه در شرایط خلع سلاح شده‌ای به‌سر می‌برد.

    بعنوان نمونه سرپرست گروه کاوش منطقه جیرفت زمانی اعلام کرده بود: «اشیای تاریخی جیرفت بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ هزار یورو خارج از کشور در حال خرید و فروش است. درحالی که قاچاقچیان ما با بهای بسیار کمی این اشیا را فروخته‌اند. حتی در برخی موارد چند شئی را فقط در عوض یک کیسه آرد معاوضه کرده اند». و یا در سال 92  قاچاقچیانی با جاسازی عتیقه‌های دوره ایلخانیان در کیسه برنج، قصد معامله چند صد میلیونی داشتند اما در سر قرار دستگیر شدند. کارشناس سازمان میراث فرهنگی استان تهران بعد از بررسی عتیقه‌ها اعلام کرد که اشیای مکشوفه شامل ظروف مفرغی، تنگ، بشقاب، کاسه، شمعدان، گلاب پاش و… هستند که متعلق به قرن هفتم و هشتم هجری و مربوط به دوره ایلخانیان است. برخی از آنها نیز دارای کتیبه با خط کوفی است که به گفته کارشناس، دارای ارزش بسیار زیادی هستند.

٭کشف اشیاهء عتیقه دوران ایلخانیان:

    مرادی کارشناس اشیاء عتیقه معتقد است: در بحث حفاری‌های غیرمجاز و فروش اشیای عتیقه چند اتفاق نامبارک باهم صورت می گیرد:

۱- اول این که بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی کشور بدون این که امکان شناخته شدن پیدا کند به فروش می رود. اگرچه خود اشیای عتیقه به خودی خود ارزشمند هستند ولی ارزش واقعی آن‌ها هنگامی روشن می‌شود که مشخص شود در کجا پیدا شده، چند سال زیر خاک مدفون بوده و علت مدفون شدن چه بوده، به کدام دوره تاریخی برمی‌گردد و اصولاً با پژوهش باستان شناسانه و تاریخی مشخص می‌شود محلی که این اشیا در آن پیدا شده چگونه محلی بوده‌ است. و این امر انجام می‌گیرد وقتی که صاحبان اشیای عتیقه این اجازه را بدهند که یک حفاری علمی و کارشناسانه در محل صورت گیرد. اما متاسفانه سارقان با سلب این امکان برگی از تاریخ و فرهنگ و هنر کشور را نادیده و ناخوانده پاره می کنند و به دور می‌اندازند.

   ۲- در اکثر موارد ارزش واقعی شیء کشف شده که قاعدتاً به دلیل هویت تاریخی و فرهنگی آن است، صرفاً با جنس آن سنجیده می شود: اگر سفال باشد، ارزشی ندارد، اگر طلا باشد چه بهتر می‌توان آن را تکه تکه کرد و فروخت و اگر نقره هم باشد که می توان با امنیت خاطر بیشتری به یک مغازه دار نشان داد و قیمتی روی آن گذاشت و متاسفانه  اشیای تاریخی بسیاری با این تحلیل عوامانه از بین می‌روند. در واقع کاشف چنین اشیائی حتی نگرشی مبنی بر استخراج چیزی با ارزش فرهنگی و تاریخی ندارند و مثل معدن داران  فکر می‌کنند که سنگ طلا یا نقره از دل زمین بیرون خواهند کشید.

۳-کارشناسان و صاحب نظران اعتقاد دارند برای فرهنگسازی در زمینه حفظ و حراست از اموال فرهنگی و تاریخی لازم است در کتب درسی مدرسه، دروسی به منظور آشنایی با اهمیت و ارزش چنین اشیائی گنجانده شود. وقتی آثار تاریخی با قدمت 4800 سال فقط با کیسه‌ای آرد معاوضه می‌شوند نشان دهنده چه چیزی می‌تواند باشد. جز این که سودجویان از کاستی‌های فرهنگی و اقتصادی، بیشترین بهره را برده اند.

    بنا بر گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی: باستان‌شناسان که تاریخ خرید و فروش اشیاء عتیقه را در ایران، تا دوره قاجار ‌عقب می‌برند، به دوره‌‌ای اشاره می‌کنند که برخی از افراد زیر چتر نظارتی وزارت صنایع مستظرفه به‌صورت آزادانه فعالیت می‌کردند. این روند که تا دوره پهلوی ادامه داشت،  پس از انقلاب اسلامی کاملا متوقف شد. هرچند که عاملی بازدارنده‌ برای جلوگیری از رشد و تکثیر باندهای زیرزمینی در محوطه‌های باستانی نبود.

     «لیلا پاپلی» یکی از باستان ‌شناسانی است که در سال 1377 موضوع قاچاق اشیاء تاریخی را مطالعه می‌کرد. او معتقد است، «بسیاری از یافته‌های تیم‌های قاچاق در ایران تقلبی و جعلی است. به‌طوری که وقتی بیشتر راجع به این تیم‌ها تحقیق و بررسی کردم متوجه شدم که  برخی از قاچاقچیان با تشکیل کارگاه‌های حفاری تنها ادعای بیرون آوردن اشیاء تاریخی را دارند و غالب اشیاء قاچاقچیان ساختگی و مجعول است».

     او در پاسخ به‌ این پرسش که  قاچاقچیان اشیاء تاریخی، به‌صورت شبانه‌روزی در سایت‌های باستانی شمال کشور و در پوشش‌ جنگلی در حال فعالیت هستند. بنابراین کشفیات قاچاقچیان تا چه اندازه می‌تواند مجعول باشد، گفت: «پیگیری‌های شخصی در این زمینه  بیشتر منجر به شناسایی اشیاء تقلبی شد. جالب اینجاست که این اشیاء در بازار سیاه عتیقه هم به فروش می‌رسید، به‌طوری‌که برخی مواقع تشخیص جعلی بودن آن‌ نیز  برای باستان ‌شناسان هم سخت می‌شود.»

     در این میان، «کامیار عبدی» نیز با گریز به حفاری‌های تجاری سال‌های قبل از انقلاب، به اشخاصی از جمله خلیل رب‌النوع اشاره می‌کند که با مجوز اداره باستان ‌شناسی وقت، صرفا به حفاری شئی محور می‌پرداخته، روندی که پس از انقلاب و به‌ویژه دهه 60 ممنوع شد و ارگان‌هایی چون وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی با ضبط و توقیف اشیاء عتیقه مانع خرید و فروش این اشیاء تاریخی شدند.

     قره‌خانی، کارشناس اموال فرهنگی، می‌گوید که سازمان میراث فرهنگی کشور از بابت تراکم و کثرت اموال فرهنگیِ بازیافته دچار بحران است. برای اینکه اموال فرهنگی بازیافته از حفاری علمی به دست نیامده و از خرید و فروش غیرمجاز و از ترانزیت به دست آمده‌اند و اینها معمولاً اشیاء تقلبی هستند. این اشیاء بازیافتی‌اند و هویت ندارند. معلوم نیست حفاری آنها در کجا انجام شده و در چه تاریخی به دست آمده‌اند.او از وجود یک میلیون شیء عتیقه خبر می‌دهد که یگان حفاظت سازمان میراث فرهنگی طی سی سال گذشته به دست آورده است؛ اشیایی که هیچ سامانی ندارند و در انبارهای سازمان میراث فرهنگی و موزه‌ِ ملی در حال خاک خوردن هستند!.

٭ رشد قاچاق اشیاء تاریخی در نبود تجهیزات یگان حفاظت میراث فرهنگی:

    آمارهای سازمان میراث‌فرهنگی نشان می‌دهد؛ در سال۱۳۹۱ حدود  ۵۳۳  مورد آثار تاریخی ـ‌ ‌فرهنگی مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی در سراسر کشور کشف شد که بیانگر رشد  ۶۸/۱۲ درصدی نسبت به سال ۹۰ بود.

     به‌گفته کربلایی رییس یگان حفاظت میراث فرهنگی کشور، درسال ۹۱، هزار و ۶۵۸ نفر از سوداگران و متجاوزان به حریم میراث فرهنگی دستگیر شدند. و این تعداد دستگیری و ارسال پرونده‌های آنها به مراجع قضایی، ۶۸/۱۸ درصد رشد قاچاق اشیاء تاریخی را نشان می دهد.

     از قاچاق عتیقه توسط مقامات داخلی و خارجی، چند نمونه را نقل میکنیم:

۱-آزاده اردکانی رئیس سابق موزه ملی ایران بود که در ۱۳ بهمن ۱۳۸۸ از سوی حمید بقایی، رئیس آن‌زمان سازمان میراث فرهنگی به این مقام منصوب شد. در سه شنبه ۲۱ تیر ۱۳۹۰ بدون ارائه هیچ دلیلی از سوی سازمان میراث فرهنگی، ازاین سمت برکنار شد. د ر آن زمان شایعات بسیاری در باره فعالیت‌های وی در ارتباط با قاچاق عتیقه بر سر زبانها بود. چندی بعد نیز چند رسانه خبر از اعترافات تکان دهنده او منتشر کردند که بر اساس آن، چند شئی تاریخی از موزه ملی به تاراج رفته است. وی  از سوی شعبه 15 « دادگاه انقلاب»، به اتهام تحصیل مال نامشروع به 6 ماه حبس و پرداخت 50 میلیون تومان جریمه نقدی محکوم شد.

2- سباستین زاوالا رایزن سابق سفارت آرژانتین در تهران در خردادماه سال سال88 در پایان ماموریت خود که بیش از ‌۵/٧ سال طول کشید، تهران را ترک کرد و اثاثیه نامبرده ـ که قرار بود پس از خروج وی از  ایران خارج شود ـ دارای بسته‌های زیادی بود و مامورین گمرک جنوب تهران به اثاثیه نامبرده مشکوک شده و با رعایت کنوانسیون ناظر بر حقوق دیپلماتیک و کنسولی وین، پس از بازدید از بخشی از بار نامبرده در حضور کاردار سفارت آرژانتین در تهران، 5800 کیلوگرم  اشیاء عتیقه از جمله مسکوکات و اسکناس‌های قدیمی، کتب خطی، اسلحه‌های قدیمی و غیره  را در اثاثیه نامبرد کشف کردند!.

                                                                              اشیاء عتیقه ای که رایزن سابق سفارت آرژانتین ربوده بود:

   محسنی بندپی «نماینده عضو فراکسیون گردشگری مجلس نظام در گفت‌وگو با تهران امروز درباره کشف پنج تن شی در چمدان ‌ای سفیر آرژانتین اعتقاد دارد که این اتفاق تحت یک پوشش‌هایی قرار گرفت و از دید عموم پنهان شد. او می‌گوید:«علاوه بر تخلف این سفیر، دولت ترکیه هم در همان زمان اعلام کرد که محموله‌هایی از اشیای عتیقه به کشور ترکیه وارد شده که باعث‌رونق در بازار ترکیه شده ‌است.» محموله هایی که البته به خوش شانسی اشیای ربوده شده توسط سفیر آرژانتین نبودند تا حداقل برای یک بار هم رسانه‌ها سراغی از آنها بگیرند.

3- درشب ۴ دی ماه 93، هواپیمای «ایران‌ایر» با پرواز مستقیم از فرودگاه بروکسل، پایتخت بلژیک، بر زمین فرودگاه مهرآباد نشست و ١٣ جعبه حاوی ٣۴٩ شیئی تاریخی ایران را که به شکل غیرقانونی از کشور بیرون برده شده بود، پس از ٣٣ سال کشمکش حقوقی به ایران بازگرداند.

     این اشیاء که متعلق به منطقه‌ خوروین ساوجبلاغ است، شامل 221 قلم شیئی سفالی و 128 قلم شیئی برنزی می شود. بنا به گفته‌های مقامات ایرانی، همسر فرانسوی پرفسور ملکی که 18 سال در ایران زندگی کرده بود و اکنون درگذشته، پس از ازدواجش با این ایرانی در سال 1344، کم کم این 349 قطعه عتیقه را که پیشینه 3000 تا 3500 ساله دارند، به کمک یک دیپلمات بلژیکی از کشور خارج کرده ‌است. دولت ایران پس از آگاه شدن از حضور این قطعات در موزه “سنکانتنر” بروکسل، در سال 1360 دعوای خود را در محاکم بلژیک مطرح کرد و سر انجام پس از پیروزی، این اشیاء باهزینه‌ای معادل 200 هزار دلار به دلیل پرواز در یک چارتر به ایران رسیدند.

بازگشت اشیاء تاریخی خوروین از بلژیک به ایران پس از 50 سال:

    برای بازگشت محموله‌های قاچاق معمولا معاونت حقوقی سازمان میراث فرهنگی به دو طریق عمل می‌کند: یا پرونده‌ها به محاکم قضایی کشیده می‌شوند که در این صورت ممکن است سالها طول بکشد یا از طریق دیپلماسی که آسان‌تر است، عمل می‌شود و سفارتخانه‌ها اقدام می‌کنند.

     در این سالها، برخی از آثار تاریخی که قاچاق شدند توسط کارشناسان شناسایی و به کشور بازگردانده شده اند که به شمشیر فولادی یا 300 اثر باستانی خوروین که به بلژیک قاچاق شده بود می‌توان اشاره کرد. اما پرونده‌هایی هم هستند که هنوز به نتیجه نرسیده‌اند و حکمی برای آنها صادر نشده‌ است. دو شمشیر فولادی که سال ۷۸ از کاخ موزه ملت در سعدآباد تهران به سرقت رفته بود، در۷ بهمن ۱۳۸۳، رسما تحویل مقامات ایران شده است و نیز، سنگ قبری 900 ساله که در سال 80، از کشور خارج شده بود، پس از آن‌که دفتر حقوقی سازمان میراث فرهنگی اقدام برای یافتن این شی تاریخی را آغاز کرد، سرانجام در انگلستان پیدا شد. پاره‌ای از اشیاءِ باستانی نیز بر اساس مفاد کنوانسیون 1970 یونسکو به ایران بازگردانده می شوند. مسعود سلطانی‌فر، رئیس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، با تأکید بر این‌ که در سال‌های گذشته 228 قلم شیئ بسیار نفیس دیگر یافته شده در محوطه‌ “خوروین”، در موزه‌ ملی نگه‌داری می‌شوند.

    مسعود سلطانی‌فر، در مورد پیروزی احتمالی آینده ایران در بازگرداندن سایر اشیاء ایرانی که به طور غیرقانونی به کشورهای دیگر برده شده‌اند گفت:‌ در حال حاضر دو پرونده‌ دیگر در محاکم مختلف مانند آمریکا و اروپا داریم که درباره‌ آن‌ها احکامی در یکی دو سال گذشته صادر شده اما اکثرا آن‌ها به نفع ما بوده‌اند.

    او پرونده‌ِ الواح هخامنشی در آمریکا را یکی از این پرونده‌ها دانست و افزود:‌ «مدعیانی که ارتباط چندانی با این پرونده نداشتند اما احکامی در محاکم غربی علیه ما داشتند، تقاضای توقیف این الواح را دارند، اما خوشبختانه توانسته‌ایم تا کنون ٢ مرحله از این ادعاها را رد کنیم و اکنون در مراحل نهایی آن هستیم».سلطانی‌فر، پرونده‌ “چغامیش” در اروپا را پرونده‌ دیگری دانست که در حال نزدیک شدن به مراحل نهایی دادگاه‌ها است.

    پیش از آن، می‌توان به شکایت ایران در مورد اشیاء عتیقه جیرفت موسوم به پرونده “گالری برکت” اشاره کرد که در نیمه دوم سال 1383 برای باز پس گرفتن 18 شیئ تاریخی به دست آمده از حفاری غیرقانونی در منطقه “جیرفت” و جلوگیری از حراج آن توسط گالری “برکت”* لندن انجام گرفت، که سرانجام پس از فراز و نشیب‌های بسیار در دادگاه تجدید نظر لندن در دسامبر 2007 (آذر 1386) تصمیمات گرفته شده توسط دادگاه بدوی رد و مالکیت ایران بر اشیاء زیرخاکی این کشور تأیید شد.

٭دزدیهای متداول از موزه های ایران:

انقلاب اسلامی در هجرت: بگزارش سایت اقتصاد برتر: ماجرای سرقت 15 سکه طلا و نقره و یک گردنبند از نمایشگاه موزه ملی ایران در سال 70، سرقت 385 سکه طلا و نقره و شش قلمدان از بخش اسلامی موزه ملی در سال 71، سرقت شش قلم شئی فرهنگی از کاخ نیاوران در سال 74، سرقت 21 قلم اشیای عتیقه از موزه آبگینه و سفالینه در سال 79، ناپدید شدن یک کتیبه سنگی از موزه ملی در سال 80، سرقت یک تابلوی نقاشی از موزه هنرهای ملی و یک روتاقچه‌ای زری از کاخ صاحبقرانیه در سال 81 و ناپدید شدن قرآن خطی از موزه پارس شیراز هیچگاه به اطلاع رسانه‌ها نرسید. زیرا پرونده این سرقت‌ها پس از گذشت سال‌ها هنوز به نتیجه نرسیده و همچنان در دستگاه قضایی مفتوح است. اگر سه تابلوی نفیس قاجاری و صفوی اثر «احمد نیریزی» و «میرزا غلامرضا» که از تالار خط و کتابت «موزه رضا عباسی» ناپدید شده‌اند، به سرنوشت لوح زرین هخامنشی یا تابلوهای ناپدیده شده «محمود فرشچیان» دچار شوند، دیگر عبارت «اطلاع رسانی» درباره شان معنایی ندارد.

لوح زرین هخامنشی ذوب شد:

     ارزشمندترین اثری که طی سی سال اخیر از موزه‌های ایران به سرقت رفته، لوح زرین هخامنشی است. اثری که یکی از چهار لوح زرین و سیمین کاخ آپادانا به شمار می‌آید و در روز 27 یا 28 شهریور 1312، توسط «فردریک کرفتر»، از اعضای هیأت حفاری در تخت جمشید از زیر ستون های اصلی کاخ آپادانا به دست آمد. این الواح چهارگانه بلافاصله پس از حفاری به کاخ مرمر تهران و از آنجا به موزه ایران باستان انتقال یافت. یک جفت از آنها هنگام افتتاح موزه شهیاد در برج شهیاد (آزادی کنونی) به این مکان انتقال یافت. از آنجا که در جریان تظاهرات، امکان سرقت از موزه زیاد بود، تمام اشیای آن که همگی از آثار منحصر به فرد ایران به شمار می‌آمد، به موزه ایران باستان منتقل شد. در جریان این نقل و انتقال یک جفت از الواح ناپدید شد. این ماجرا 20 سال مسکوت ماند. زیرا سندی مبنی بر انتقال آن ها به موزه ملی وجود نداشت و کسی متوجه مفقود شدن آن‌ها نبود. هم‌زمان با ورود محمدرضا کارگر به موزه ملی و آغاز عملیات ساماندهی آثار این موزه، خبر گم شدن این آثار و بازجویی از مسئول موزه در خلال سال‌های 57 تا 60 انتشار یافت. لوح سیمین پیدا شد اما پرونده مفقود شدن لوح زرین به جایی نرسید. هرچند دستگاه قضایی و مسئولان سازمان میراث فرهنگی در هیچ یک از گزارش‌های مطبوعاتی خود، نام متهم و روند دادرسی را فاش نکرده‌اند اما شنیده می‌شود، متهم به ذوب کردن لوح زرین و فروش طلای آن اعتراف کرده ‌است.

انقلاب اسلامی در هجرت: سایت انقلاب اسلامی در هجرت بدین‌سان در 7شماره به وضعیت سنجی آثار باستانی و تاریخی ایران و مشکلات کمی و کیفی آن پرداخت که بی‌شک تنها نوک کوه یخ فساد در این زمینه در نظام ولایت فقیه است.

    بی‌شک نظام ولایت فقیه نه تنها تیشه به ریشه دین و اقتصاد و فرهنگ و سیاست ایران زده‌ است، بلکه تاریخ گذشته ایران و آثار باقیمانده با ارزش و نفیس آ‌نرا نیز نه تنها از گزند محفوظ نداشته ‌است، بلکه مافیای مالی/ نظامی پاسدار این نظام، در تخریب هر چه سریعتر آثار تاریخی ایران کوشیده اند.

    لذا خطاب ما به مردم ایران است که مالکان واقعی وطنند و باید حافظان اصلی آثار تاریخی و باستانی باشند و خطاب به آنان می‌گوئیم: اشیائی که به غارت برده می‌شوند و بناها که تخریب می‌گردند، گزارش‌گران صادق تاریخ تمدن و شاهدان بر  فرهنگ دیرین‌ ایران زمین هستند. گزارشگران همزیستی اقوام  ساکن ایران و نحوه زیست ایرانیان در طول تاریخ می‌باشند. برماست که به غارت همه جانبه گزارشگران گذشته و حال و توانا کنندگان ما بر بنای آینده وطن پایان دهیم.