در این وقت رضا شاه سکوت اختیار نمود و دستور آوردن چای داد. البته همیشه در اتومبیل حامل شاه قمقمۀ محتوی چای داغ وجود داشت. شاه چای را به صورت دیشلمه می نوشید. رضا شاه علاقه‌ ای به نوشیدن چای در فنجان نداشت و همیشه چای در استکان و نعلبکی می‌ نوشید، مگر اینکه استکان و نعلبکی در دسترس نمی‌ بود. بلافاصله قمقمه به حضور آورده شد و رضا شاه با دست خود چای در استکان ریخت و به نوشیدن پرداخت و در حالیکه هر جرعه از چای را می‌ نوشید، به شرح خاطرات می‌ پرداخت و ماجرای این سفر هیجان انگیز و در عین حال ملالت بار را حکایت می‌‌‌ کرد. رضا شاه ادامه داد: من وقتی به فیروزکوه  رسیدم، دیگر پولی به همراه نداشتم و حتی قسمتی از سوغاتی ها را در طول راه بخصوص در بومهن و جابون، به فروش رسانیده بودم تا خرجی راه را تأمین نمایم، چون هیچکس به هیچ مسافر غریب، بخصوص سرباز و سایر مأمورین دولت، پناه نمی‌ داد. من تصور می‌‌‌ کردم اقلاً در فیروز کوه خواهم توانست از محبت بعضی از دوستان قدیم پدرم که در این قصبۀ کوهستانی سکنی داشتند، برخوردار شوم. ولی آثار و علائمی از این محبت ندیدم  و با وجودیکه به سراغ بعضی از آنها رفتم، ولی کسی حاضر نشد خود را آشنا بداند و اظهار آشنائی نماید و دوستی خود را که ریشه‌ های قدیم داشت، ظاهر سازد. من نیم بیشتری از راه را طی  کرده بودم، ولی می‌ دانستنم راه بس دشوار و سخت و جانفرسا در پیش دارم. اصولاً راهی که در پیش داشتم، راه چوپانان بود که در قشلاق و ییلاق از این راه استفاده می‌‌‌ کردند، راهی بود که از گردنۀ گدوک می گذشت، همین راهی که اکنون مشغول پیمودن آن می‌ باشم. من نزدیک غروب آفتاب با همان اسب که دیگر رمقی نداشت، وارد فیروز کوه شدم. باد تندی می وزید و سرما کاملاً احساس می‌ شد.  پرنده در کوچه های تنگ و تاریک قصبه، پر نمی‌ زد و جنبده‌ ای دیده نمی‌ شد. آنقدر به جستجو پرداختم تا توانستم به قهوه خانه‌ ای دسترسی پیدا کنم، چون می‌ دانستم دوستان و یاران قدیم پدرم، باب آشنائی را با من که سرباز لخت و عور و گرسنه‌ ای بودم، باز نخواهند کرد. قهوه‌ چی اهل سمنان بود و سال ها بود که در قصبۀ فیروز کوه به قهوه چی‌ گری اشتغال داشت و کسی بود که با بیشتر چاروادار ها و قافله‌ های مسافرین آشنائی پیدا کرده بود و اسم و رسم آنها را می‌ دانست، من چه کسی هستم و اهل کجا می‌ باشم و از کجا آمدم و به کجا می‌ روم، و شاید تصور می‌‌‌ کرد سرباز داوطلب ساده و بدون پول و مال و منال می‌ باشم که مانند سربازان عزم را جزم کرده‌ ام تا راه دهات بزرگ را پیش بگیرم و مالیات حاکم را وصول نمایم. قهوه چی سمنانی در همان بدو ورود من به قهوه خانه، توجۀ خود را به اندام من جلب کرد. اولین سؤال او این بود شب را در قهوه خانه بیتوته خواهید کرد، یا اینکه در محل دیگری به استراحت خواهید پرداخت؟ معلوم بود من جز قهوه خانه، مکانی برای استراحت نداشتم و استراحتگاه قهوه خانه نیز فاقد همه چیز بود و ده ها نفر از مسافرین که متأسفانه همگی وضع و حالی شبیه وضع و حال من داشتند، مجبور بودند در گوشۀ قهوه خانه چمباتمه زده و شب دراز را به صبح آورند، من به شدت گرسنه بودم و از طرفی اسب بی‌ رمق من که ناتوان شده بود، در خارج از قهوه خانه پس ماندۀ کاه سایر اسبان را که تا لحظه ای پیش در آنجا به  استراحت می‌ پرداختند، به دندان می‌ کشید. همانطوری که گفتم دیگر یک شاهی در جیب نداشتم، ولی مختصری از سوغاتی که عبارت بود از سه قواره چیت، هرکدام به اندازۀ سه متر، در خورجین اسب خود موجود داشتم. چاره‌ ای جز فروش سه قواره چیت برای تأمین مخارج قهوه خانه و تهیۀ علوفۀ مرکوب نبود، ولی نمی‌ دانستم در آن وقت از غروب آفتاب آیا دکانی باز است که من بتوانم این سه قواره چیت را به فروش برسانم و یا اینکه باید آنها را نزد قهوه چی به امانت بگذارم و درگرو او باقی باشد تا پس از بازگشت از سفر (الاشت) مخارج یک شب اقامت در قهوه خانه را به او کارسازی نموده و سه قواره چیت را تحویل بگیرم، و اما من چیت ها را برای  سوغاتی به زادگاه خود می‌ بردم و لطفی نداشت که پس از پایان سفر الاشت و بازگشت به تهران، در موقع ورود به فیروز کوه، آنها را از قهوه چی تحویل گرفته و مجدداً به تهران برگردانم. البته وضع زندگی فامیل من در الاشت بد نبود و همگی متکی به خود بودند و روی تلاش و کوشش خود به زندگی می‌ پرداختند و سربار دیگران نبودند و من هم نمی‌ خواستم خود را سربار آنها نمایم، چون اتکا بنفس داشته و دارم و به همین جهت به فوریت تصمیم گرفتم سه قواره چیت را به رسم سوغات به الاشت نبرم، زیرا ارزش چندانی نداشت، بدلیل اینکه قسمت اعظم سوغاتی ها را در طول راه از دست داده و خرج خود و مرکوب خود کرده بودم و مهمتر از همه اینکه نمی‌ خواستم از بستگان خود برای مراجعت به تهران خرج سفر دریافت نمایم، چون به رگ غیرتم بر می‌‌ خورد، لذا هر سه قواره چیت را از خروجین در آورده و با خود به قهوه خانه آوردم و در حالی که قهوه چی چشمان خود را به من دوخته بود و مرا همچنان ورانداز می‌‌‌ کرد، تحویل او دادم و گفتم هرچه خرج امشب می‌ شود از محل قیمت این سه قواره پارچه حساب کنید، ولی قهوه چی بلافاصله در جواب گفت، من بزاز نیستم، باشد تا صبح به بزاز محله بفروشید. ولی من قصد داشتم صبح خیلی زود به سفر ادامه بدهم و فیروز کوه را ترک نمایم. قهوه چی که خیلی خوب به روحیه واردین آشنا بود، دانست که واقعاً پولی به همراه ندارم و منظور از فروش چیت، تأمین مخارج می‌‌ باشد. او بدون اینکه  سخن دیگری بگوید، سه قواره چیت را از دست من گرفت و در دولابچۀ خود گذاشت و سپس یک استکان چای قند پهلو به دست من داد. بهر ترتیبی که بود  و در آن وضع ناهنجار، شب را در آن قهوه خانۀ مخروبه و بسیار کثیف و در عین حال سرد، به روز آوردم، در حالیکه قهوه چی فقط دو قران و نیم مابه التفاوت بهای سه قواره چیت را پس از کسر مخارج آن شب من در قهوه خانه و نگاهداری اسب در طویلۀ خارج قهوه خانه و تهیۀ علوفۀ مرکوب را، پرداخت کرده بود. ایکاش من به این سفر ادامه نمی‌ دادم. برای اینکه دنبالۀ سفر پر از مخاطره بود. رگبار تندی شروع شده بود و راه را بهیچوجه تشخیص نمی‌ دادم. رگبار یک ساعت بیشتر ادامه نداشت، ولی قسمتی از نیروی خود را از دست داده بودم و نیم ساعتی بعد مرکوب من هم از دست رفت، یعنی به زمین نشست و روی ناتوانی و گرسنگی، جان داد و من در وضعی فوق‌ العاده دشوار و در حالیکه به شدت خسته و کوفته شده بودم، مختصر لوازم سفر خود از روی لاشۀ اسب برداشته و به راه افتادم. آنقدر راه رفتم تا به کاروانسرای مخروبۀ بین راه گدوک رسیدم، هیچکس در کاروانسرا نبود و البته سرما بیداد می‌‌‌ کرد. من وقتی در انجام کاری تصمیم بگیرم، محال است تا به مقصود نرسم، از تلاش دست بکشم، من تصمیم گرفته بودم به هر نحوی که باشد از این مشکل رهایی یابم و به راه ادامه بدهم و با وجودیکه راهی که در پیش داشتم  کوهستانی بود و خستگی بوجود می‌ آورد و من نیز به شدت خسته بودم و گرسنگی مرا یک چوپان سنکسری که برای حمل اثاثۀ خود از آن کاروانسرا، بین راه گدوک، رفع کرده بود، ولی عزم را جزم کردم و بطرف مقصد پیش رفتم، ولی در همین نقطه که اکنون متوقف می‌ باشیم، از پا افتادم و قدرت پیشروی بیشتری را پیدا نکردم، و من در همین کلبۀ مخروبه که هنوز باقی و بر قرار است و از دور آن را مشاهده می‌ کنید، دو نفر چوپان پناهم دادند، من مدت هفت روز درحال اغماء بودم و این اغماء، ناشی از طی کردن راه سخت و دشوار و تحمل ناملایمات طول راه، اعم از بی‌ خوابی و بی‌ غذائی بوده‌ است. وضع من بصورتی در آمده بود که رفتن به زادگاه خود در «الاشت» اصلاً ممکن نبود و کاروانی که از راه رسیده بود، در ظهر روز هفتم از روی رحم و شفقت حاضر شدند مرا به تهران انتقال بدهند، به شرطی که نیمی از راه با یکی از قاطران کاروان طی کرده و نیمی دیگر را پیاده به همراه کاروانیان بپیمایم. من همان روز تصمیم گرفتم با ناملایمات مبارزه کنم، چون این ناملایمات در سفر به الاشت به من درس بزرگی داده‌ بود. من مصمم شدم از هیچ سختی و ناراحتی نهراسم، بلکه با مشکلات مبارزه کنم، چون می‌ دانستم زندگی یعنی «مبارزه» و زندگی بطور کلی میدان مبارزه و نبرد می‌‌ باشد. یکی از تصمیمیات من این بود اگر روزی به مقام و موقعیتی رسیدم، اولین اقدامی که بعمل آورم، احداث راه شوسۀ تهران به مازندران از طریق فیروز کوه باشد، و بطوری که می‌ دانید، من این تصمیم سال هیجدهم عمر خود را به مجرد وصول به تخت سلطنت، و از همان ایام ریاست وزرائی، عملی کردم، ولی از اینکه به مقصود نرسیدم، یعنی نتوانستم در آن سفر به زادگاه خود بروم، ملول و افسرده می‌ باشم… . رضا شاه وقتی به اینجا رسید، بطرف اتومبیل خود رفت و اتومبیل حامل شاه در جلو و اتومبیل های سایر ملتزمین بدنبال آن، راه افتادند تا از میان سلسله جبال عبور کنند و به دشت مازندران برسند. من و امیر شوکت الملک علم و ادیب السلطنه سمیعی و دکتر امیر اعلم  پزشک مخصوص که در یک اتومبیل به این سفر می‌ پرداختیم، وقتی از آن نقطه یعنی سرخ آباد حرکت کردیم، تا ورود به شهر شاهی که در آن موقع علی آباد موسوم بود، تمام صحبت خود را در اطراف زندگی پر ازهیجان و احساس رضا شاه کبیر اختصاص دادیم. هر چه سخن گفتیم، دراطراف تلاش و کوشش رضا شاه چه در ایام جوانی و چه در زمانی که در قزاقخانه، مصدر مقاماتی شده بود، دور میزد…

 

« امضای اورنگ»