بمناسبت صد و سیُ و سومین سالگرد تولّد دکترمحمّد مصدّق «زندگینامۀ دکترمحمّد مصدّق» (112 )  

*یادداشت  سفارت  ایران  به وزارت  خارجه امریکا

   واشنگتن 22 اوت 1941 ( 31 مرداد 1320)

   وزیر مختارانگلیس در تهران طی هفته‌های اخیر چندین بار به وزارت  خارجه ایران  مراجعه  کرده و از وجود به اصطلاح عده زیادی اتباع آلمانی در ایران و خطراتی که ممکن است از این حیث  بوجود آید و نگرانی دولت انگلیس از این وضع صحبت  نموده است. کفیل وزارت خارجه ایران (جواد عامری ) وضع  را کاملاً تشریح کرده‌است. وی اظهار داشته است که اولاً تعداد آلمانیهای مقیم ایران تا آن حدودی که ادعا می‌شود زیاد نیست و ندرتاً مجموع آنها به 700 نفر می‌رسد. به هیچ جهانگرد آلمانی ویزای ورودی داده نشده‌است و آن عده از آلمانیها که در ایران هستند برای مقاصد صنعتی و بازرگانی به این کشور آمده اند. محل سکونت و شغل و حرفه آنها و تمام رفت و آمد شان تحت  مراقبت  مقامات دولتی می‌باشد. بنابراین دولت ایران احساس می‌کند که آنها نمی‌توانند به هیچ نوع فعالیت ستون پنجمی دست بزنند– بعلاوه چون سیاست دولت ایران این‌است که تعداد متخصصین و مستخدمین  خارجی را تقلیل دهد و بجای  آنها ایرانیها را بگمارد، بنابراین حتی از تعداد  واقعی  آنها که اکنون  در ایران هستند کاسته خواهد شد و دلیل  این امر این این است که عده‌ای  از آنها  هم اکنون خاک ایران  را ترک گفته اند.

    نخست وزیر ایران شخصاً راجع به این موضوع  به وزیر مختار انگلیس در تهران اطمینان داده است ولی به نظر می‌رسد که دولت انگلیس مایل نیست نظر ایران را بپذیرد و وزیر مختار  انگلیس  تقاضاهای  خود را  با قوت و ابرام  بیشتر در هفته  اخیر تکرار  کرده‌است.

    دولت ایران مدتهای مدید با پشتکار فراوان کار کرده  و در داخله  کشور خود امنیت  بوجود آورده  و امنیت  موجود را حفظ  کرده  و برای  خود ایرانیان و همچنین برای خارجیها در داخله  ایران وسایل  زندگی مسلمت آمیز فراهم نموده‌است. ایران معتقد  است این کار بزرگی  که صورت گرفته  باید از  طرف همسایگان ایران مورد تحسین و تقدیر قرار گیرد. معهذا با کمال تأسف دیده می‌شود که آنها  سعی دارند که این آرامش را مختل سازند و به تبلیغات زیان بخشی پرداخته اند و اهتمام می‌ورزند که با تضییق و فشار مردم ایران را به هراس و وحشت اندازند. با اتکاء به روح عدالت بین‌المللی و انصاف و مروت دولت آمریکا و مخصوصاً با توجه به احساساتی که امریکا نسبت به مبارزه کنونی دولت ومردم انگلیس ابراز می‌کند، دولت ایران علاقمند است که دولت آمریکا را نسبت به وضع کنونی در جریان وقوف قرار بدهد. شاید مفید باشد که به اطلاع  دولت امریکا رسانیده  شود که  ایران  همواره سیاست حسن همجواری تعقیب کرده و حتی در وضع کنونی هم مایل است برای ایجاد اعتماد و وثوق و تفاهم متقابل بهر نوع کوشش و مجاهدتی مبادرت ورزد ولی این قبیل کوششها تا حدودی خواهد بود که با حیثیت و حاکمیت ایران منافات نداشته باشد.

    ایرانیها بخاطر بدبختیهای بزرگ دوران جنگ اخیر(جنگ بین المللی اول) و نفوس کثیر و باور نکردنی که به علت قحطی و شیوع امراض ناشی از مداخله خارجیها بهلاکت افتادند، اندوه و تألم بیاد دارند. تکرار آن صحنه‌های غم انگیز دیگر هرگز اجازه  داده نخواهدشد.

دریفوس

* گزارش وزیر مختار امریکا درایران( دریفوس) به وزیر خارجه امریکا:

تهران – 24 اوت 1941 ( دوم  شهریور1320 ) – ساعت 9صبح(ساعت 55:8  بعد از ظهر دریافت  شد.)

 102 –  شاه کفیل وزارت خارجه را شب گذشته به سفارت انگلیس فرستاد که به وزیر مختار انگلیس  اطمینان دهد که  آلمانیهای مقیم ایران با سرعت اخراج می‌شوند. این مطلب بلافاصله به اطلاع  لندن  رسانیده شد. افزایش تمایل وعلاقه ایرانیها  براخراج آلمانیها از مذاکراتی که بین نمایندگان انگلیس  و روس و مقامات ایرانی صورت گرفته آشکار و نمایان است. معهذا این رویه با سوابق رسمی و مکتوب، مثلاً لحن استوار و تمکین ناپذیرجواب کتبی ایران به یادداشت‌ها و لحن سخنرانی شاه که  طی گزارش شماره 98 خود به اطلاع رسانیدم و لحن سرمقاله روزنامه اطلاعات تفاوت و تباین دارد.  سر مقاله اطلاعات به نطق شاه اشاره کرده و از مردم خواسته است که برای حفظ حیثیت و شرافت  خود کار و کوشش و فداکاری کنند. به این ترتیب ایرانیها در همان حال که برای حفظ  آبرو و ضبط (در تاریخ ) رویه تمکین ناپذیر پیش می‎‌گیرند عملاً و در واقع  آماده هستند که گذشت‌هائی بکنند. اولین دستور اخراج عمومی طبق گزارش موثق دیروز صادر شد. وبه 16 نفرآلمانی که غالب آنها سازمانی و دارای مشاغل غیر مهم بودند حکم شد که در ظرف دوهفته ایران را ترک کنند. طبیعی  است که  سفارت  آلمان  به این عمل اعتراض کرده‌است.  جریانهای مهم دیگری در اینجا  وجود ندارد – وضع اینجا از امروز صبح این است که همه انتظار دارند بدانند که اقدام  بعدی انگلیس و روس چه خواهد بود.

 دریفوس

* گزارش  وزیر مختار  امریکا  در ایران ( دریفوس )  به وزیر  خارجه امریکا:

تهران – 24  اوت  1941 ( دوم  شهریور) –  ساعت 10  بعد از  ظهر ( روز 25  اوت ساعت  55 : 2 صبح  دریافت شد.)

103 – وزیر مختار انگلیس به من اطلاع داد که فردا ( دوشنبه  25 اوت – سوم شهریور) ساعت  8 صبح یادداشتی تسلیم  دولت ایران  خواهد نمود.

 1- در یادداشت از اینکه  ایرانیها به تقاضاهای انگلیس توجهی ننموده اند اظهار  تأسف شده. 2-  ابراز تأسف شده‌است از اینکه انگلیس حالا مجبور  شده که  برای حفظ منافع خویش، خودش زمام امور را بعهده  بگیرد. 3 –  باردیگر تکرار شده که انگلیسها هیچ نوع نقشه‌ای علیه  تمامیت ارضی یا حاکمیت  ایران ندارند. 4 –  ابراز امیداوری  گردیده  که ایران مقاومتی ابراز نکند زیر انگلیسها  قصد  ندارند  به مملکت و مردم آن صدمه‌ای وارد آوردند.

    وزیر مختارانگلیس شفاهاً اظهار خواهد نمود که به محض اینکه انگلیسها اقدامات لازم برای حفاظت  از منافع  خود بعمل آوردند آرزومند خواهند  بود که  با ایران همکاری کامل را ادامه دهند.

    از وابسته نظامی انگلیس اطلاع حاصل کردم که سپیده دم فردا قوای انگلیس از مرز ایران عبور  خواهند نمود و هواپیما‌های انگلیس اوراقی روی شهرهای عمده ایران فرو خواهند ریخت. دراین  اوراق  رویه انگلیس شرح و بیان  شده‌است.

دریفوس

* ( سمنر ولز) معاون وزارت خارجه  امریکا

 جریان گفتگوی خودرا ( با آقای محمد شایسته  وزیر مختار  ایران ) شرح  می‌دهد.

واشنگتن – 25 اوت 1941 ( سوم  شهریور 1320 )

    وزیر مختار  ایران بنا  به تقاضای  خود  امروز  صبح  برای ملاقات  من آمد . 

    وزیر مختار بنا بدستور دولت متبوع  خود  نزدمن نیامده بود و هنوز نشینده  بود که قوای  انگلیس و روس عملاً  وارد ایران  شده اند.  وزیر  مختار ایران  برای مدت  قابل  ملاحظه‌ای از تاریخ  گذشته ایران صحبت کرد و از مشکلاتی که برای  کشور وی به علت  فشار و تضییق روسها در شمال  و انگلیسها در جنوب پیش آمده بود و از علاقه ایران برای حفظ  بی‌طرفی خود و غیره  سخن گفت. وزیر مختار  ایران مخصوصاً  خاطر نشان ساخت که  تعداد آلمانیها در ایران  کمتر  از 700 نفر می‌باشند و با توجه به علاقه‌ای  که دولت ایران ابراز  داشته  مبنی بر اینکه  در ظرف  مدت نسبتاً  کوتاه  خود را از وجود آنها خلاص خواهد کرد کاملاً واضح و اشکار می‌باشد  که وجود  آلمانیها در ایران  تمایل  بریتانای  کبیر  و روسیه  جهت اشغال ایران صرفاً  بهانه  قرار گرفته‌ است.

    وزیر مختارابراز امیداواری کرد که رئیس جمهوری آمریکا  کاملاً درجریان پیش آمدها گذاشته  شود.  من گفتم  که رئیس جمهوری شخصاً از نزدیک کلیه حوادث را دنبال  می‌کند  ولی همانطور که خود  وزیر مختار  تشخیص می‌دهد این دولت ( دولت امریکا) در حدود سیاستی که اعلام داشته متعهد است که برای شکست دادن دولت هیتلری آلمان هرچه در قوه و توان دارد بکار اندازد و با توجه  کامل  به دوستی دیرینه‌ای  که بین دو کشور می‌باشد اطمینان‌ داریم  که هر پیش آمدی  که در ایران روی دهد.  نتیجه‌اش این خواهد بود  که استقلال و تمامیت ارضی ایران دست نخورده محفوظ بماند واز خطرآلمانیها  که بخواهند  مستقیماً و یا بطور غیر مستقیم  نفوذ خود را به ایران گسترش دهند جلوگیری بعمل آید. من گفتم یقین دارم که سیاست دولت انگلیس این خواهد بود که مآلا آزادیهای مردم  ایران  را باز گردانند صرف نظر از هر نوع  اقدامات موقتی که ممکن است  اتخاذ  کنند. حال آنکه  اگر آلمان هر نوع  تسلطی بر ایران  پیدا کند و آلمانیها در جهان مقام و موقعیت مسلطی  بدست آوردند دیگر محال است  که آلمان  از سلطه  خود  بر ایران دست بردارد.

س ( سمنر) و ( ولز)

* گفتگوی رضا شاه  با نمایندگان  انگلیس  و روس

گزارش وزیر مختار امریکا در ایران(دریفوس) به وزیرامورخارجه امریکا

تهران- 25 اوت1941(سوم شهریور1320) – ساعت 2 بعد از ظهر ( روز 26 اوت (چهارم شهریور) ساعت10:9 صبح دریافتند.)

105 – در تعقیب گزارش شماره 104 (مورخ25 اوت ساعت9 صبح) اشعارمیدارد که نمایندگان  روس و انگلیس مذاکرات خود را با شاه ایران تازه به پایان رساندند. وزیر مختار انگلیس به من  می‌گوید  شاه  که آرام  و اندیشمند بنظر می‌رسید تقریباً چنین صحبت  را شروع کرد:

«این وضع چیست؟ من اطمینان دادم که غالب آلمانیها از ایران اخراج خواهند شد. امروز صبح می‌بینم که شما هم از شمال و هم از جنوب – کشور مرا مورد حمله قرار داده و هشت کشتی متعلق به دولتها را  در خلیج  فارس  توقیف کرده‌اید . مثل  اینکه آلمانها می‌خواهند  تمام اروپا  را تسخیر  کنند و  حالا  روسها و انگلیسها  می‌خواهند ایران را بگیرند»

    وزیر مختار انگلیس جریان سوابق امر را  به شاه  توضیح  می‌دهد و ضرورت  اقدام کنونی را تأکید می‌کند زیرا دولت ایران عملاً نتوانست اطمینان‌های شایسته بدهد که آلمانیها از ایران اخراج خواهند شد. آنگاه شاه صریحاً اطمینان می‌دهد که کلیه آلمانیها در ظرف یک هفته  از ایران اخراج  خواهند شد. غیراز آنهائیکه خدماتشان مورد احتیاج مبرم وفوری است. بعلاوه قول داد  فهرست اسامی آلمانیهائی را  که در ایران باقی خواهند ماندبه آنها بدهد همان فهرستی که مقامات ایرانی تاکنون از دادن آن  خوداری می‌کردند. شاه از هر دو نماینده خواست که براساس این اطمینان‌ها تقاضای قطع  مخاصمت فوری کنند و با لحن مؤکد سئوال کرد که در ازاء این پیشنهاد رویه  انگلیس چه خواهد بود.

    پیشنهاد شاه بلافاصله به لندن و مسکو ارسال شد و انتظار می‌رود که پیش از صبح فردا جواب برسد.

    وزیر مختار انگلیس (از این ملاقات) استنباط قطعی  حاصل کرده  که شاه  را  وزیرانش  از جریان  مذاکرات خود با  روسیه و انگلیس خوب  مطلع  نساخته اند.

    با اینکه قوای انگلیس از مرز ایران گذشته‌اند هنوز خبر  قابل  اعتمادی راجع به جنگ بدست نیامده است. شش فروند هواپیمای انگلیسی چند دقیقه پیش بر فراز تهران  پرواز نمود و اوراق روی شهر ریخت.

آرامش در تهران بر قرار است و کسب و کار و نسبتاً زندگی عادی ادامه دارد. غالب اتباع انگلیسی و عده‌ای از اتباع متفقین طبق ترتیبی که از پیش داده شده  به عمارت سفارت انگلیس  پناه برده اند. چند  نفر از اهالی چکوسلواکی و دیگران تقاضا کرده‌اند که به این  سفارتخانه (سفارت امریکا) پناهنده شوند  ولی من رضایت نداده‌ام. زیرا در حال حاضر هیچ  نوع  نشانه‌ای از بی‌نظمی و خطر مشهود نیست. من با دقت، با همکاری اتباع خودمان، مراقب اوضاع هستم و اگر وضع ایجاب کند بدون تردید و درنگ آنها را به محوطه سفارتخانه خواهم آورد.

دریفوس

* گزارش وزیر مختار امریکا  در ایران ( دریفوس ) به وزیر  خارجه امریکا

تهران – 25 اوت 1941 ( سوم شهریور 1320 ) ساعت6 بعد ازظهر( روز 26  اوت ساعت 20 : 6 دریافت شد).

 106 – مدیر کل وزارت خارجه شخصاً همین حالا نزد من آمد و از این سفارت تقاضا کرد که تقاضای رسمی دولت ایران این است که رئیس جمهوری امریکا نزد دولتهای انگلیس و روس وساطت کند که مخاصمات بی‌درنگ متوقف گردد و اختلاف کنونی از طریق دوستانه فیصله پیدا کند. وی اظهار داشت که ایرانیها میل دارند  اطمینان بدهند که قسمت عمده آلمانیها از ایران اخراج خواهند شد.  در این مورد خواهشمند است به گزارش شماره 105 این جانب  رجوع نمائید.

دریفوس

* گزارش  سفیر کبیر آمریکا  در مسکو ( استاینهاردت) به وزیر خارجه امریکا

مسکو– 24 اوت 1941( دوم شهریور1320 ) ساعت 2 بعد از ظهر ( روز 25 اوت( سوم شهریور )  ساعت  20: 9 صبح  دریافت شد.)

1567 – رئیس جمهوری امریکا  – وزیر امور خارجه امریکا

    طی گفتگوئی که دیروز با سفیر کبیر ایران( محمد ساعد)  داشتم او اظهار  داشت  که دولت متبوع  وی به یادداشتهای شوروی و انگلیس که طی آنها از دولت تقاضا  شده بود آلمانیها  را از ایران  اخراج  کنند جواب صرفاً رد داد. زیرا  به نظر دولت ایران این امر جنبه  کاملاً  داخلی دارد و تقاضای ( دو دولت)  تخطی به حق حاکمیت ایران محسوب می‌شود. وی یادداشت‌های شوروی و انگلیس را «گستاخانه»  توصیف  کرد.  و گفت علاوه بر جواب رد رسمی به دولت‌های شوروی و انگلیس شفاهاً اطلاع  داده شده که دولت ایران اقداماتی برای اخراج آلمانیها اتخاذ کرده‌است. سفیرکبیر ایران سپس به اظهارات  خود چنین ادامه داد:

1- شرکت  شوروی در تقاضائی که از ایران  شده بنا به « تحریک » انگلیسیها بود.

 2- انگلیس پس از آنکه آلمان را به علت اینکه در سال 1939 کشورهای حوزه بالتیک را برای خوش  آیند شوروی فدا نمود سخت مورد انتقاد و ملامت قرارداد. اکنون حاضر شده  که خود برای دل بدست  آوردن از شوروی ایران را فدا نماید.

3 –  رویه کنونی دولت انگلیس نسبت  به ایران ناسپاسی به ایران است که از انگلستان جانبداری  کرده  و مدت  دو سال منافعش را حفظ  کرده‌است.

  4 – ایران در مقابل هر تجاوزی که خواه از جانب شوروی و خواه از جانب انگلیس و یا از جانب هر دو دولت نسبت به حق حاکمیتش باشد به بهترین وجه ممکن از خویشتن دفاع خواهد نود.

5 –  تقاضای شوروی و انگلیس مبنی بر اخراج  فوری آلمانیها از ایران بهانه برای اشغال ایران است که ناشیانه  پرده پوشی شده زیرا  اخراج همه آلمانیها و در صورت تمایل احراز حق عبور از ایران  مسائلی است که ممکن بود  دوستانه  مورد  بحث قرار گیرد و ترتیبی  برای آن  اتخاذ  شود بی‌آنکه  به حیثیت و مناعت  دولت  و مردم ایران  لطمه‌ای  وارد گردد.

    سفیر کبیر ایران پس از اشاره به « اشتباهات دیپلماسی» اظهارات خود را چنین خاتمه‌ داد « ما سالهای سال از دوستان وفادار انگلیس بوده ایم.  اگر منظور آنها این  بود که آلمانیها از ایران  اخراح بشوند و حق عبور و یک پایگاه  نظامی برای حفاظت منافع  نفت شوروی  و قفقاز بدست  آورند چرا صریح و علنی پیشنهاد عقد پیمان  نظامی  بین شوروی  و انگلیس  و ایران  نکردند.  شاید حالا هم دیر نشده باشد اگر چه دولت متبوع من سخت  مورد  اهانت قرار گرفته است.»

    با توجه به نفوذی که محمد ساعد سفیر کبیر ایران در تهران  دارد و با توجه به احساسات موافق  او نسبت به انگلیسیها که خود من در مدت دوسال شخصاً به آن وقوف پیدا کرده‌ام من برای این اظهار  نظر وی  کمال اهمیت را قائل می‌باشم.

 استاینهاردت

*گزارش وزیر مختار امریکا در ایران (دریفوس ) به وزیر خارجه امریکا:

     تهران- 24 اوت 1941( دوم شهریور) – ساعت 10 بعد از ظهر( روز25 ساعت 55 :2 صبح  دریافت  شد.)

103 – وزیر مختار انگلیس به من اطلاع  داد که  فردا ( دوشنبه 25- سوم شهریور) ساعت 8  صبح یادداشتی تسلیم دولت ایران خواهد نمود .1 – در این یادداشت از اینکه  ایرانیها به تقاضاهای انگلیس توجهی  ننموده‌اند اظهار تأسف  شده. 2 –  ابراز  تأسف  گردیده  از اینکه انگلیس حالا مجبور شده  که برای حفظ و حمایت منافع خویش زمام امور را بعهده  بگیرد. 3 – بار دیگر تکرار شده  که انگلیسها هیچ نوع نقشه‌ای علیه تمامیت ارضی یا حاکمیت ایران ندارند. 4 – ابراز امیدواری گردیده  که ایران مقاومتی  ابراز نکند زیرا انگلیس‌ها  قصد ندارند به مملکت و مردم آن صدمه ای وارد آوردند.

     وزیرمختار! انگلیس شفاهاً اظهار خواهد نمود که به محض اینکه انگلیسها اقدامات لازم برای حفاظت منافع خود بعمل آوردند آرزومند خواهند  بود که با ایران همکاری کامل ادامه  دهند.

 از وابسته نظامی انگلیس اطلاع حاصل کردم که سپیده دم فردا  قوای انگلیس از مرز ایران عبور  خواهد نمود و هواپیماهای انگلیس اوراقی روی شهرهای عمده ایران فرو خواهند ریخت. دراین  اوراق  رویه انگلیس شرح و بیان شده‌است.

دریفوس

* ( سمنرولز)  معاون  وزارت  خارجه آمریکا

جریان گفتگوی خود را ( با آقای  محمد شایسته  وزیر مختار  ایران)  شرح می‌دهد.

واشنگتن – 25  تاوت 1941 ( سوم  شهریور 1320)

    وزیر مختار  ایران  بنا به تقاضای  خود  امروز  صبح برای  ملاقات من آمد.  وزیر  مختار   بنا بدستور  دولت  متبوع  خود نزد  من نیامده  بود و هنوز  نشنیده  بود که قوای  انگلیس  و روس  عملاً ایران شده‌اند.

     وزیر  مختار ایران برای مدت  قابل  ملاحظه‌ای  از تاریخ  گذشته ایران صحبت  کرد و مشکلاتی  که برای کشور وی به علت  فشار و تضییق روسها  در شمال و انگلیسها  در جنوب  پیش آمده بود و از علاقه  ایران برای حفظ بی‌طرفی  خود و غیره  سخن گفت. وزیر  مختار ایران مخصوصاً  خاطر نشان ساخت  که تعداد آلمانیها  در ایران  کمتر  از 700 نفر می‌باشد و با توجه  به علاقه‌ای که دولت ایران ابراز داشته  مبنی بر اینکه در ظرف مدت نسبتاً کوتاه خود را  از وجود آنها  خلاص خواهد‌ کرد کاملاً  واضح و آشکار می‌باشد  که وجود آلمانیها در ایران، صرفاً  بهانه  تمایل  بریتانیا کبیر  و روسیه جهت اشغال ایران، قرار گرفته‌ است.

    وزیر مختار ابراز امیدواری کرد که رئیس  جمهوری  آمریکا  کاملاً در جریان  پیش آمدها  گذاشته بود. من گفتم که رئیس جمهوری آمریکا کاملاً در جریان پیش آمدها گذاشته شود. من گفتم که رئیس جمهوری شخصاً از نزدیک کلیه حوادث را دنبال می‌کند و  همانطور که خود وزیر مختار تشخیص می‌دهد این دولت( دولت امریکا) در حدود سیاستی که اعلام داشته متعهد است که برای شکست دادن دولت هیتلری آلمان هرچه در قوه و توان دارد بکار اندازد و با توجه کامل به دوستی دیرینه که بین دو کشور می‌باشد  اطمینان دارم که هر پیش آمدی که در ایران روی دهد  نتیجه اش این خواهد بود که استقلال و تمامیت ایران  دست نخورده محفوظ  بماند و از خطر آلمانیها که بخواهند مستقیماً و یا بطور غیر مستقیم نفوذ خود را به ایران گسترش دهند جلوگیری بعمل آید. می‌گفتم یقین دارم که سیاست دولت انگلیس این خواهد بود که مآلاً آزادیهای مردم ایران را باز گردانند صرنظر از هرنوع اقدامات موقتی که ممکن است  اتخاذ کنند و حال آنکه اگر آلمان هر نوع  اقدامات موقتی  که ممکن است اتخاذ کنند و حال آنکه اگر آلمان هر نوع تسلطی بر ایران پیدا کند و آلمانیها در جهان مقاام  و موقعیت مسلطی  بدست  آوردند  دیگر  محال  است  که آلمان از سلطه خود بر ایران  دست  بر دارد.

س( سمنر) و ( ولز)

* گفتگوی رضا شاه  با نمایندگان انگلیس  و روس

گزارش  وزیر مختار  امریکا در ایران ( دریفوس)  به وزیر  امورخارجه امریکا

 تهران – 25  اوت 1941 ( سوم  شهریور 1320 )- ساعت 2 بعد از ظهر ( روز  26  اوت ( چهارم  شهریور ) ساعت  10 :  9 صبح  دریافت شد.

105 – در تعقیب گزارش شمار 104 ( مورخ  25  اوت ساعت 9 صبح ) اشعار می‌دارد که نمایندگان  روس و انگلیس مذاکرات  خود را  با شاه ایران  تازه به پایان رساندند. وزیر مختارانگلیس به من  می‌گوید شاه  که آرام و اندیشمند  بنظر می‌رسید  تقریباً چنین صحبت  را شروع  کرد:

« این وضع چیست ؟ من اطمینان دادم که غالب آلمانیها از ایران اخراج خواهند شد. امروز صبح  می‌بینم که شما هم از شمال و هم از جنوب – کشور مرا مورد حمله  قرارداده و هشت کشتی دولتهای  محور را در خلیج فارس توقیف کرده‌اید.  مثل اینکه آلمانها می‌خواهند  تمام اروپا  را تسخیر  کنند و حالا روسها و انگلیس‌ها می‌خواهند ایران را بگیرند.»

    وزیر مختار انگلیس جریان سوابق امر را به شاه  توضیخ می‌دهد و ضرورت  اقدام  کنونی  راتأکید  می‌کند  زیرا دولت ایران عملاً نتوانست اطمینان‌ های شایسته  بدهد که آلمانیها  در ظرف  یک هفته از ایران اخراج خواهند شد. به آنها همان فهرستی را بدهد که مقامات ایرانی تاکنون از دادن آن خود داری می‌کردند. شاه از هر دو نماینده خواست که بر اساس این اطمینانها تقاضای قطع مخاصمت فوری کنند و با لحن مؤکد سئوال کرد که در ازاء این امر پیشنهاد روسیه  و انگلیس چه  خواهد بود.

     پیشنهاد شاه بلافاصله به لندن و مسکو ارسال شد و انتظار می‌رود که  پیش صبح فردا جواب  برسد.

   وزیرمختارانگلیس (از این ملاقات) استباط قطعی حاصل کرده که شاه را وزیرانش ازجریان  مذاکرات خود با روسیه و انگلیس خوب مطلع نساخته اند.

    با اینکه  قوای انگلیس از مرز ایران گذاشته اند هنوز خبر قابل اعتمادی راجع  به جنگ بدست نیامده‌ است.  شش فروند هواپیمای انگلیسی چند دقیقه پیش بر فراز تهران پرواز نمود  و اوراق  روی شهر ریخت.

    آرامش در تهران برقرار است و کسب و کار و نسبتاً زندگی عادی ادامه‌ دارد. غالب  اتباع  انگلیسی  وعده‌ای از اتباع  متفقین  طبق  ترتیب  که از پیش  داده شده  به عمارت  سفارت انگلیس  پناه  برده‌اند. چند نفر از اهالی چکسلواکی  و دیگران  تقاضا کرده‌اند که به این سفارتخانه ( سفارت  امریکا) پناهنده شوند ولی من رضایت نداده‌ام زیرا  در حال حاضر هیچ  نوع  نشانه‌ای از ب‌نظمی و خطر  مشهود نیست. من با دقت به همکاری اتباع خودمان مراقب اوضاع  هستم و اگر وضع ایجاب کند  بدون تردید  و درنگ  آنها را  به محوطه  سفارتخانه  خواهم آورد.

 دریفوس  

* گزارش  وزیر مختار  آمریکا  در ایران ( دریفوس) به وزیر امورخارج آمریکا

تهران – 25 اوت  1941 ( سوم  شهریور 1320 ) ساعت 6  بعد از ظهر ( روز 26 اوت ساعت 20 : 6 دریافت شد.)

106 –  مدیر کل  وزارت خارجه  شخصاً  همین  حالا  نزد من آمد و از این  سفارت  تقاضا  کرد  که تقاضای رسمی دولت ایران این است که رئیس جمهوری آمریکا نزد دولتهای انگلیس و روس  وساطت کند  که مخاصمات بی‌درنگ متوقف گردد و اختلاف  کنونی  از طریق  دوستانه  فیصله  پیدا کند.

    وی اظهار داست که ایرانیها میل دارند اطمینان بدهند که قسمت عمده آلمانیها از ایران اخراج خواهند شد. در این  مورد خواهشمند‌ است  به گزارش  شماره 105 این جانب رجوع  نمایید.

 دریفوس

* گزارش وزیر مختار امریکا  در ایران ( دریفوس)  به وزیر  خارجه آمریکا

( تهران 27 اوت 1941( پنجم شهریور 1320 )- ساعت 12 ظهر ( روز 28 ساعت 57 : 2 بعد از  ظهر دریافت شد).

110 – آرامشی که در تهران حکمفرما بود به سرعت جای خود را به وحشت و اضطراب می‌دهد. عواملی که به این اضطراب کمک کرده‌اند عبارتند از بمباران شهرهای بازو بلا دفاع از جانب روسها  مخصوصاً بمباران دیروز آنها در نزدیکی قزوین و پی بردن روز افزون مردم به اینکه  شاه ممکن است نتواند قضیه  را با انگلیسیها دوستانه فیصله دهد. غرش هواپیماهای ایرانی بر فراز سر مردم – هجوم شایعات – کمیابی خوابار و وحشت و نگرانی از اینکه  تهران بمباران گردد و بیم  و وحشت از روسها که دائم پیش می‌آیند نیز در ایجاد اضطراب نقشی ایفا می‌کند. ژاندارمری و پلیس هنوز بر اوضاع مسلط می‌باشند و تاکنون حوادث مهمی روی نداده‌است وضع خطرناکی پیش بینی می‌شود ممکن است شورش و بلوا پیش بیاید.

    وضع اتباع ما در تهران خوب و قرین آرامش است و آنهائی که در خارج تهران می‌باشند به نظر می‌رسد صحیح و سالم باشند. ترتیباتی داده شده که هیئت‌های مذهبی ما در سراسر کشور در صورت  مواجهه با خطر و یا صدمه و آزار بوسیله سازمان مرکزی میسیون در تهران با سفارت تماس بگیرند. آقای بویس( ارتور ث. بویس نماینده هیئت مدیره میسیونهای خارجی پرسبیترین) هم اکنون به من  اطلاع داد که همدان و نقاط دیگر در باره امور عادی با میسیون تماس دارند و مشکلاتی برای آنها  پیش نیامده است.

   در حدود 800 نفر آلمانی به سفارت آلمان پناهنده شده اند و350 نفر هندوهای انگلیسی و اتباع  متفقین به دو محوطه ( سفارت) انگلیس انتقال داده شده‌اند. کارمندان و اتباع ما در تهران هنوز ضروری ندانسته‌اند که پیشنهاد مرا که به آنها در محوطه سفارت پناهگاهی بدهم قبول نمایند و در نتیجه من هم همچنان از قبول تقاضای عده‌ای  از چکها و اتباع ملل  دیگر برای پناهنده  شدن به این  سفارت  خود داری  می‌کنم.

     در تهران اخبار موثق و قابل اطمینانی نمی‌توان راجع به عملیات نظامی بدست آورد. اعلامیه شماره یک ایران که دیشب منتشر شد و راجع به عملیات روز اول بود اخباری که ارزش داشته باشد بدست نیامد. با اینکه  قوای کمکی همچنان بسوی سرحدات رهسپار می‌گردد، از بسیج عمومی هنوز خبری نیست. سرباز گیری اضافی ادامه دارد. مقاومت نظامی بعمل می‌آید ولی معتقدم که این مقاومت بقدری  ضعیف است که در ظرف چند روز از بین می‌رود مگر اینکه از خارج کمکی  با آنها برسد.

دریفوس