١٣٩٣/٠٣/٠٩- هوشنگ کردستانی: «ملتی که آغاز به تفکر کند دیگر نمی توان او را متوقف ساخت» (ولتر فیلسوف بزرگ فرانسوی)
بزرگترین موهبتی که انسان از آن برخوردار می باشد، قدرت تفکر و اندیشیدن است. یک ضرب المثل پارسی می گوید: «آفریدگارا آن را که عقل دادی، چه ندادی؟»، یعنی قدرت فکر کردن و اندیشیدن دادی.
در درازای تاریخ بشر، دانشمندان و اندیشه ورانی بوده اند که پیرامون قدرت اندیشه و فکر کردن سخن گفته اند.
کسانی که پیرامون رویدادهای اجتماعی، طبیعی و سیاسی می اندیشند و با سودبری از تجربه هایشان به بررسی و تجزیه و تحلیل می پردازند، قادر خواهند بود که درست را از نادرست و سره را از ناسره تشخیص دهند و آنان که قادر به سودبری از نیک اندیشی نیستند، با گذشت زمان این موهبت را از دست داده و در نتیجه این امکان را به دیگران می دهند که افکار و عقیده هایشان را به آنان بباورانند. در حقیقت این دیگرانند که برای آن ها تصمیم می گیرند.
افراد فاقد اندیشه و تفکر، گفته ها و ایده های دیگران را بدون تردید و شک کردن می پذیرند و باور می کنند.
لازمۀ اندیشیدن، شک کردن است. شک کردن به آنچه که می خوانیم و می شنویم. شک کردن به آنچه به ما گفته می شود، بویژه آنگاه که می خواهند آن ها را بدون کم و کاست بپذیریم، حتی اگر با عقل و منطق همخوانی نداشته باشد.
از گذشته های دور که بشر اولیۀ به دلیل ترس از رخدادهای ناشناخته و ترسناک طبیعت، نیاز به یافتن پناهگاه و تکیه گاه روحی داشت، نخست کسانی پیدا شدند که خود را رابط با قدرت های آسمانی نامیدند و پس از آن دیگرانی پیدا شدند که خود را آورندگان پیام از سوی آن قدرت ناشناخته اعلام کردند. بودند مردمانی که گفته های آنان را باور کردند و ایمان آوردند و برای تحقق باورهایشان که در حقیقت نه از خود که از دیگران بود، فداکاری ها نمودند و حتی دست به جنایت علیه هم نوعشان زدند.
تاریخ بشر آکنده از جنایت ها و آدم کشی هایی است که به نام دین و مذهب اتفاق افتاده، بقول حافظ «چون ندیدند حقیقت، ره افسانه زدند». هنوز هم هستند مردمانی که حقیقت را نمی بینند و به نام آن دست به جنایت علیه بشریت می زنند.
آورندگان دین ها و مذهب ها و ادامه دهندگان راه آنان همواره یادآور شده اند که دین و مذهب را نباید با عقل و منطق پذیرفت، بلکه باید به آن ایمان آورد. ایمان آوردن، یعنی فکر نکردن، یعنی اصلی که می تواند پایه های خرافات را استوار سازد.
همانگونه که گفته شد، پایه و بنیاد بنای اندیشیدن، تردید و شک کردن و سپس طرح پرسش و یافتن پاسخ های خردمندانه و منطقی است. فردوسی خداوندگار شعر پارسی، اثر بزرگ و جاودانۀ خود را «به نام خداوند جان و خرد» آغاز کرده است. یعنی پروردگاری که به انسان جان داده، قدرت خردورزی هم ارزانی داشته است تا بتواند با بهره گیری از نیروی خِرَد و اندیشه، راه های رستگاری و نیک بختی زندگانی فردی و اجتماعی را بیابد.
ایمان آوردن به جای اندیشیدن و استدلال کردن، به مفهوم آن است که شک و تردید نکنید، یعنی از موهبت نیک اندیشی سود نبرید.
در جامعه هایی که مردم آن به صورت انسان های اولیه زندگی می کنند، هستند جادوگرانی که مدعی ارتباط با امدادهای غیبی بوده و افکار نادرست و گاه مخرب خود را به توده ها القا می کنند. در جامعه هایی که دین و مذهب از نفوذ و قدرت برخوردار است، دکانداران دین این نقش را عهده دار می باشند. آنان با باوراندن افکار و اعتقادهای خود به توده ها، در حقیقت به جای مردم تصمیم می گیرند و معتقدند که مردم صغیرند و توانایی و شایستگی تصمیم گیری در امور زندگانی فردی و اجتماعی ندارند. سران مذهبی وصی آنان بوده و حق دارند برایشان تصمیم بگیرند.
در ایران امروز چنین شرایطی حاکم است. سردمداران نظام اسلامی چنین ادعائی دارند. مردم را صغیر می دانند و خـود را به عنوان نمایندۀ الله بر روی زمین، ولی آنان به حساب می آورند و در نهایت این ولی فقیه است که به جای آنان تصمیم می گیرد!
در ادیان سامی قدرت های فوق بشری به نیروی ناشناخته ای نسبت داده می شود که غیر قابل دیدن و لمس کردن است. از همین رو این قدرت ها به آورندگان ادیان و در نبود آنان به متولیان و دکانداران دین تعلق می گیرد که بدون هیچ منطق عقلانی، خود را نمایندۀ آن نیرو می نامند و به خود حق می دهند به جای مردم تصمیم بگیرند.
اصول فلسفه های خردمندانی همچون زرتشت، بودا و کنفوسیوس نیز با وجود همۀ سودمندی هایی که برای رستگاری بشر دارند، آن هنگام که به صورت دین رسمی در آمدند، به دلیل دخالت های بی مورد متولیان در بسیاری زمینه ها از اصول نخستین خود خارج گشته اند.
فکر نکردن و اندیشۀ دیگران را با خوش بینی و اطمینان پذیرفتن، الزاماً پدیده ای متعلق به جامعه های دینی و غیر پیشرفته نیست. در کشورهای صاحب دمکراسی و مردم سالار هم به دلیل آنکه اکثریت مردم جامعه، فرصت و زمان لازم برای فکر کردن و سودبری از قوۀ اندیشه ندارند، افرادی که از حمایت صاحبان قدرت و ثروت برخوردارند و نیز روانشناسی فریفتن توده ها را می دانند، با وعده و وعید دادن های عامه پسند و یاری رسانه های خبری، با آرای آزاد مردم در رأس هرم قدرت قرار می گیرند.
مدتی باید بگذرد که رأی دهندگان متوجۀ فریبی که خورده اند بشوند. این دور بسته، در زمانی دیگر و انتخاباتی دیگر باز هم تکرار می گردد و ادامه می یابد.
در ایران، سردمداران نظام برای برخورداری و حفظ قدرت از دو شیوه استفاده می کنند. نخست، از باورهای دینی مردم که پایۀ آن بر ایمان است، دوم، رسانه های خبری.
با وجود آنکه در ادیان سامی، اساس دین بر ایمان گذارده شده، شاید اصل تقلید کردن، تنها در مذهب شیعه کاربرد داشته باشد. این اصل مردم را به دو گروه، یک، مراجع و دوم، مقلدان تقسیم می کنند، به این مفهوم که مراجع تصمیم می گیرند و پیروان موظف به تقلید کردن از آنان می باشند.
اصل تقلید کردن مانع بزرگ فکر کردن و اندیشیدن است. بی جهت نیست سعدی که ( همۀ معلمان او عالمان دین بودند )، و خود نیز دارای جایگاه بالایی در سلسله مراتب دینی بود، می گوید: «خلق را تقلیدشان بر باد داد» و به اصل تقلید کردن دو صد لعنت می فرستد.
عدم استفاده از قوۀ اندیشه و باورمندی از روی ایمان، عامل اصلی بسیاری از جنایت هایی شده که در درازای تاریخ به نام دین و مذهب و یا فداکاری و جانبازی در راه رهبر صورت گرفته. اگر انسان ها از قوۀ اندیشه استفاده می کردند، بی تردید این همه کشتار و قتل عام به نام دین اتفاق نمی افتاد.
اعتقادهای دینی و دیدگاه های سیاسی متفاوت نباید بهانه و دلیل کشتار انسان ها بدست یکدیگر گردد که به گفتۀ سعدی: اعضاء یک پیکرند، که در آفرینش ز یک گوهرند.
متأسفانه تندرویان مذهبی می پندارند که همه بایستی با آن ها هم اندیش و همراه باشند، در غیر این صورت کافر یا مرتد بوده و ریختن خونشان حلال است. همین افکار نادرست و غیر انسانی در ذوب شدگان ولایت و سرسپردگان به رهبران خودکامه هم دیده شده و می شود.
تفاوت حکومت های دمکراسی با دیکتاتوری از جمله این است که در اولی به مردم گفته نمی شود هر چه ما می گوئیم الزاماً باید بپذیرید و تکرار کنید، در صورتی که در دومی تنها شخص دیکتاتور است که حق فکر کردن و تصمیم گیری دارد و مردم از این حق محرومند، بویژه چنانچه مخالف افکار خودکامه باشند. به همین دلیل نظام های استبدادی مانع بزرگ پدید آمدن شخصیت های سیاسی هستند. در این نظام ها شخصیت های سیاسی و فرهنگی یا از میان برداشته می شوند، یا برای حفظ جان خود ناگزیر از جلای وطن می گردند.
اساساً پرخاشگران، آدم های ترسویی هستند و آن هنگام که در مسند قدرت قرار می گیرند، به دلیل ترس و زبونی ذاتی و وحشت از سرنگونی و آیندۀ ناروشنی که پس از سقوط در انتظارشان هست، به سرکوبگری و خودکامگی بیشتر، روی می آورند و در نتیجه مرتکب جنایت های ضد بشری می شوند.
نمونه های این دیکتاتورهای پرهیاهو در بیرون و ترسو در درون را در سال های اخیر شاهد بوده ایم. صدام حسین ها، قذافی ها، بن علی ها و مبارک ها، از این دست بودند. گرچه در سرنگونی آنان، قدرت های خارجی بی تأثیر نبودند، ولی نباید فراموش کرد که دیکتاتورها با رفتار ضد انسانی و اعمال جنایت بار و سرکوبگرانه، آنچنان شرایط طاقت فرسا و غیر قابل تحملی پدید می آورند، که قدرت های سلطه‌گر می توانند برای برکناری آنان و جایگزین کردن هواداران خود استفاده کنند.
مردم ناراضی که به امید رهایی و رسیدن به آزادی به پا خاسته بودند، ناگهان متوجه می شوند که به دامان نظام خودکامۀ دیگری افتاده اند که بیگانگان برایشان تصمیم گرفته و برنامه ریزی کرده اند. این هم یکی دیگر از زیان هایی است که در اثر نیاندیشیدن درست، گریبان گیر ملت های در بند استبداد و استعمار شده و می شود.
عدم سودبری از قوۀ اندیشه و عدم آینده نگری، یکی از دلایل اصلی از چاله در آمدن و به چاه افتادن ملت ها می تواند باشد.
آنچه در سال ۱۳۵۷ در ایران اتفاق افتاد، نمونۀ روشنی از عدم آینده نگری و از چاله به چاه افتادن بود که پیامدهای زیانبار و دردناک آن هنوز پایان نیافته است .
اکنون که پس از گذشت سی و پنج سال از استقرار جمهوری اسلامی، در سایۀ همبستگی ملی و مبارزۀ خستگی ناپذیر مردم تحقق آزادی و برپایی نظام مردم سالار در ایران امکان پذیرتر به نظر می رسد، بر عهدۀ روشنفکران و آزادیخواهان است که روحیۀ نیک اندیشی را در جامعه بیش از پیش گسترش دهند تا با بهره گیری از تجربه های مبارزاتی و دانش سیاسی و آینده نگری و با تنظیم برنامۀ درست و زمانبندی شده، به عمر استبداد مذهبی پایان داده و از تکرار استبداد و خودکامگی دیگر به هر نام و شکل در آیندۀ ایران جلوگیری شود.