برای پی بردن به این حقیقت ِ تراژیک ، باید به رساله مراجع تقلید تشیع  مراجعه کرد که در برابر چنین فاجعه انسانی بزرگی همچنان  ، سکوت اختیار کرده و کلامی بر زبان نیاورده اند . بیشتر دولت مردان ما از  اختلافات سیاسی و بی لیاقتی دولت سعودی در تأمین امنیت حجاج ، سخن می گویند و از ریشه یابی این فاجعه در میان حجاج ایرانی، هم ناتوانند و هم بی خبر .

با این که مطالب زیادی در ارتباط با مشکلات برنامه ریزی ها در  گر مازدگی حاجیان  ، بیماری های واگیردار  و حتی مقوله برائت از مشرکین در طی سالیان متوالی حضور در مراسم حج را در حافظه دارم . در این نوشته کوتاه ، تنها به علت ازدحام ِ بیش از حد حاجیان ایرانی ، در یک مقطع کوتاه و هجوم یک باره آنان  برای سنگ زدن به شیطان ، بسنده می کنم .

اما قبل از آن به ذکر مقدمه ای در مورد صحرای عرفات و منا ، ناگزیرم .

تا قبل از  سال 1361 دولت سعودی در صحرای عرفات ، هیچ گونه تجهیزاتی را برای رفع نیاز های اولیه ، بالا تر از یک میلیون حاجی ، بنا نکرده بود . هر حاجی ایرانی می بایست یک آفتابه پلاستیکی ، یک چراغ قوه و یک کیسه برای جمع آوری سنگ ریزه ها از این صحرا را ، با خود داشته باشد .

آفتابه برای رفع قضای حاجت در صحرا و چراغ قوه برای تشخیص سنگ ریزه از پشکل گوسفندان .  اما در سالهای بعد با نصب چراغ های برق و توالت های موقت در عرفات این معضل به پایان رسید . و چادر های منا از چادر های کوچک به چادر های بزرگ و محکم و توالت های دائمی و شیر آب مجهز گردیدند .

تصور حضور نزدیک به دو میلیون حاجی در منا برای مسؤلین هیئت پزشکی حج ایران در این سالها ، بزرگترین مقوله بوده و تا به امروز ادامه داشته است .

ایران برای اولین بار در سال 1361 با راهنمایی آقای دکتر عارفی ، تعداد بیست عدد وان آب یخ برای درمان گرما زدگان در منا نصب کرد ، در همان سال عربستان سعودی با راهنمایی متخصصین آمریکایی ، برای اولین بار در یکی از چادر های بهداری منا تعدادی تخت را که مجهز به دوش آب سرد با فشار زیاد بود ، نصب کرده بودند .

در شکل ِ سابق صحرای منا ، محل ذبح گوسفندان و محل رمی شیطان ها نیز تغیرات بزرگی به عمل آمد . به طوری که برای رمی شیطان پل بزرگی نصب شد که از بالا و پایین می شد به شیطان سنگ پرتاب کرد .

اما شور بختانه با این که هر سال بر تعداد حاجیان افزوده می گردید و مشکلات بیشتری در این مراسم ، خود می نمود ، مراجع تقلید ما به کلی از مر حله دور بوده و به همان رساله های قدیمی تأکید می ورزیدند .

در اولین شب ِ حضور حاجیان در چادرهای منا که شب سختی هم هست ، حاجیان سنی مذهب بعد از نماز صبح و قبل از طلوع آفتاب به سوی نماد شیطان رهسپار می گردند . در حالی که در رساله شیعیان تأکید بر این است که حاجی وقتی می تواند به رمی شیطان برود که طلوع آفتاب را با چشم خود ببیند .

حال تصور کنید که بالاتر از 60 هزار حاجی ایرانی که چشمشان در آن شب به خواب نرفته و دائم این پا و آن پا می کنند تا برای مراسم اجازه رفتن از شیوخ داخل چادر بگیرند و منتظرند تا هر چه زود تر مراسمشان را انجام دهند ، در یک ساعت معین اجازه می یابند که از چادر ها بیرون بیایند .

بسیار آسان می توان حدس زد که در این ازدحام یکباره و در حالی که حاجیان دیگری که مراسم را انجام داده و از طرف مقابل می آیند ، چه مشکلات و خطراتی را  در برابر حاجیان ایرانی قرار خواهد داد .

داریوش لعل ریاحی

عضو سابق شورای مرکزی و سرپرست آزمایشگاهای هیئت پزشکی حج از سال 1359 تا سال 1371