هدف این مطالعه بررسی وسعت و عمق بیشتر اختلالات و بیماریهای روانی و وخیم شدن وضعیت سلامت روان مردم ایران با استفاده از آمار و ارقامی که توسط رسانه های کشوری اعلان شده است. شاید مهمترین فایده این مطالعه شناخت آماری از علل دلمردگی و ناامیدی و یاس احاد جامعه و عدم نشاط اجتماعی باشد که منجر به انواع آسیب های اجتماعی گردیده است. این مطالعه آماری نشان می دهد که علیرغم تلاش بسیاری از دلسوزان و روانشناسان و روانپزشکان، بهداشت و سلامت روان مردم ایران جزء اولویتهای ملی دولتمردان بحساب نمی آید. اختصاص فقط سه درصد از بودجه بهداشت به بهداشت روان، عدم ارائه سیاست شفافی در ارتباط با بهداشت روان شهروندان ایرانی توسط دولتمردان وعدم توجه به مراقبت های اولیه ، عدم آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در باره بیماریهای روانی، عد م توجه به بهداشت روان در مدارس ، محل کار، عدم توجه به بهداشت روان شهری، نداشتن بیمه و درمان و گرانی سرسام آور هزینه درمانی و مشاوره درمانی، عدم توجه به خدمات فوریتی روانپزشکی و روان درمانی برای افراد دارای اختلال های روانی ، کمبود و نبود تخت بیمارستانی برای بیماران روانی تقریباً در تمام استانها و شهرستانهای کشور تماماً حکایت از اولویت نداشتن و بی ارزش دانستن سلامت روان مردم ایران از جانب دولتمردان می کند.
طرح ها و سیاست های شفاف قابل اجرا مانعی در جهت گسترش فزاینده ناسلامتی روانی مردم هر کشوری محسوب می شود. اساسی ترین و قویترین عامل عدم گسترش آسیب های اجتماعی چون خشونت خانگی، روان پریشی، پرخاشگری، افسردگی، خودکشی، اعتیاد به مواد مخدر و الکل، فشار های روانی و ….. داشتن سیاست های شفاف و مناسب قابل اجرا جهت بهداشت و سلامت روان هر کشوری است.
براساس آمار بهداشت جهانی از هر چهار فرد بالغ یکی و از هر ده کودک یک کودک مبتلا به یکی از بیماریهای روانی می باشد، و یا درگیر با یکی از اختلالات روانی بوده یا هست. طبق این آمار از هشت میلیارد جمعیت جهان حداقل دو میلیارد آن از بیماری روانی رنج می برند و فاقد بهداشت روان می باشند.
اختلالات خفیف روانی نیاز به دارو و بستری شدند ندارند اما از زمانیکه این اختلالات حاد و مزمن می گردند مبدل به بیماری و معلولیت می شوند و فردی که از یکی از بیماریهای روانی رنج می برد بعنوان فرد دارای معلولیت بشمار می آید.

فراگیری بیماری‌های روانی در ایران هشدار دهنده است زیرا اختلال‌های روانی رتبه نخست را در میان بیماری‌های مردم ایران به خود اختصاص داده است. بدین جهت بمناسبت روز جهانی بهداشت روان، تلاش دارم وضعیت بهداشت و سلامت روان ایرانیان را از زبان آمار و ارقام ارائه شده توسط روانشناسان، روانپزشکان، وزارت بهداشت و سازمانهائی مثل بهزیستی که در درگیر این معلولیت می باشند را نشان دهم.
فراموش نکنیم که هیچ قشر و گروه اجتماعی مصون از بیماری روانی نیست. این بیماری فقط مربوط به آنانی نیست که از این بیماری رنج می برند. بهداشت روان جامعه به همه افراد جامعه مربوط می باشد.
برخی از ویژگیها و علائم افرادی که با نوعی از اختلالات روانی در گیر می باشند و از بهداشت روان سالمی برخوردار نیستند.
ترس دائمی، نگرانی های دائمی، کاربرد خشونت، ناشادی و ناامیدی طولانی مدت، غمگین بودن، افسردگی( دل مردگی)، از دست دادن تعادل روان به سادگی، عدم علاقه و دلبستگی به دیگران، تنفر از انسانها، عصبانیت و رنجش زودرس، آشفتگی و پریشانی، استرس، اضطراب، خود محوربینی و خود را برتر از دیگران دانستن، خود را حق و دیگران را ناحق شمردن، بدخلق و بد اخلاق دائمی، پرخاشگری، مزاحمت عمدی دیگران مثل مزاحمت های تلفنی، سوء ظن، هیجانات ژرف نوسان دار، وسواس، دو شخصیتی و داشتن ارتباط با ارواح و یا انسانهای عیبی (اسکیزوفرنی).

در ابتدا تعریف بهداشت روان را ارائه دهیم.
بهداشت روان عبارت است از: « سلامتی یک حالت رفاه جسمی، روانی و اجتماعی است، نه فقط فقدان بیماری و یا ناتوانی» سازمان جهانی بهداشت همچنین تاکید دارد که هیچ یک از موارد فوق بر دیگری برتری ندارد.
مفهوم سلامت روان شامل آسایش ذهنی، احساس خودتوان‌مندی، خودمختاری، کفایت، درک هم بستگی بین نسلی و شناخت توانایی خود در محقق ساختن ظرفیت‌های عقلی و هیجانی خویش است. به گونه‌ای دیگر می توان گفت: بهداشت روان حالتی از رفاه است که در آن فرد توانایی هایش را باز می شناسد و قادر است با استرس‌های معمول زندگی مدارا کند، از نظر شغلی مفید و سازنده باشد، برای اجتماع خود نقشی ایفا کند و با دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد. سلامت روان شامل افزایش توانایی های افراد و جامعه و قادرسازی آن‌ها در دستیابی به اهداف مورد نظر میباشد .
 
آمار تعداد مبتلایان به اختلالات و بیماری های روانی در ایران

همه روانی هستند، بجز ما، چنین سخنی روزانه از زبان مردم در کوچه و بازار و تاکسی گفته میشود . شیوع اختلال های روانی آنچنان در ایران گسترش یافته است که بسیاری در ایران بر این باورند ” بیشتر مردم روانی هستند” و خودشان را از جمع بیماران روانی جدا می کنند.
هیچ آمار دقیقی از تعداد افراد دارای اختلال روانی و معلولیت های روانی نیست. آماری که در رسانه ها اعلام می شوند دقیق نیستند و هر کسی و هر نهاد دولتی و غیر دولتی آمار و ارقامی ارائه می کند. آمارهای رسمی معمولاً اختلال های خفیف و خاموش روانی را در نظر نمی گیرند. افزایش آسیب های اجتماعی، همه گیرشدن خشونت ، استرس، افسردگی، اضطراب، اعتیاد و خودکشی همگی مولفه های میزان سلامت روان یک جامعه می تواند باشد که معمولا آمار دقیقی از آن ها در کشور ما منتشر نمی شود. این در حالی است که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده است که سالانه یک میلیون نفر در سراسر جهان و به طور عمده جوانان با خودکشی به زندگی خویش پایان می دهند. این سازمان همچنین ادعا کرده است که یک چهارم جمعیت جهان متأثر از یک بیماری روانی در اطرافیان خود هستند.
اگر آمار سازمان جهانی بهداشت را مبنا قرار دهیم از ۲۵ درصد جمعیت ۷۵ میلیونی ایران طبق آخرین آمار سرشماری، ۱٨ میلیون و ۷۵۰ هزار نفر از ایرانیان دچار انواع اختلالات روانی- عصبی و رفتاری از خفیف تا حاد می باشند.
وزیر بهداشت از ابتلای ۲۱ درصدی مردم کشور به اختلالات روانی خبر می دهد. یعنی در کشورمان، ۱۵ میلیون و ۷۵۰ هزار نفر از اختلالات یا بیماری روانی رنج می برند. تعداد این افراد در پایتخت به ٣۴ درصد می رسد. بیمارانی که در جمعیت ۱۲ میلیونی تهران به ۴ میلیون می رسند.( عصر ایران ٣۰ دی ۱٣۹۲)

در ۲۰ اردیبهشت ۱٣۹۴، وزیر بهداشت سیدحسن قاضی‌زاده هاشمی در گفت‌وگو با خبرنگار بهداشت و درمان خبرگزاری فارس، به وجود ۱۲ میلیون بیمار روانی در کشور اشاره کرد یعنی حدود ۱۵ درصد از کل جمعیت ایران نه ۲۱ درصد سال ۱٣۹۲. توجه به اعداد نمائیم آمار ۶ درصد کم میشوند در حالیکه پیشتر همین آقای وزیر بهداشت آمار بالاتری را در این مورد اعلام کرده بود.
ایرج حریرچی، قائم مقام و معاون کل وزیر بهداشت، روز۲۴ اردیبهشت ۱٣۹۴ در یک نشست خبری گفته بود که «۲۴ تا ۲٨ درصد جمعیت ایران» به نوعی دارای علایم بیماری‌های روحی و روانی هستند و نیاز به مداخله عوامل بهداشت و درمان دارند. در همین رابطه اواخر سال گذشته،‌ رئیس دانشگاه علوم‌ پزشکی کرمان اعلام کرده بود که بیماری‌های روحی و روانی در ایران ٨ درصد بیشتر از متوسط جهانی است. آقای علی‌اکبر حقدوست با بیان این که ۲٣ و چهار دهم درصد از مردم ایران به این بیماری‌ها مبتلا هستند، گفته بود که از این میان «زنان» آمار بیشتری را به خود اختصاص داده‌اند. فاطمه رخشانی، معاون وزیر بهداشت می‌گوید: «شیوع بیماری‌های روانی طی سال‌های گذشته افزایش پیدا کرده و از ۱۹درصد به حدود ۲٣ درصد رسیده است.» او ۱۲ تیر ۱٣۹۲ در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس از میزان رشد سالانه بیماری‌های روانی اظهار بی‌اطلاعی کرد. علی اکبر سیاری، معاون پیشین بهداشتی وزارت بهداشت ۱۹خرداد ۹۲ گفت، بیماری‌های روانی در سال ۱٣٨۰ معادل ۲۱ درصد بوده که این روند در سال ۱٣٨۷به ٣۴ درصد افزایش یافته است. به گزارش خبرگزاری مهر، ستاری، نسبت به افزایش شدید بیماری‌های روانی در ایران هشدار داده و گفته این میزان در حال حاضر به ۴۰ درصد رسیده است؛ یعنی ٣۰ میلیون از ۷۵ میلیون ایرانی با بیماری های روانی دست و پنجه نرم می کنند.

احمد نوربالا، عضو هیأت علمی‌ دانشگاه علوم پزشکی تهران سال گذشته با استناد به بررسی‌های انجام شده طی سال‌های ۷٨ و ٨۷ به خبرگزاری ایسنا گفت، میزان شیوع اختلال‌های روانی در میان ایرانیان درفاصله ۹ سال ۶۰ درصد افزایش پیدا کرده و به اندکی بیش از ٣۴ درصد رسیده است.
بیش‌ از نوربالا، عباسعلی ناصحی، مدیرکل سلامت روان وزارت بهداشت اعلام کرده بود که بررسی‌هایی که این وزارتخانه پس از ده سال و طی سال‌های ٨۹ و۹۰ درسراسرکشور انجام داد نشان می‌دهد که ” به طور متوسط شیوع بیماری‌های روانی درجامعه ما ۲٣ و شش دهم درصد است.”
در این آمار عنوان “بیمار روانی” شامل افرادی می‌شود که در سال دست‌کم یک‌بار دچار یکی از اختلال‌های روانی مانند افسردگی شده باشند. افسردگی ( دل مردگی) یکی از شایع تری معلولیت های روانی در ایران است. و ایرانیان پرچم دار رتبه اول افسردگی در جهان را دارند.
در سایت سخن معلم به تاریخ ۲۱ مهر ۹۴ به نقل از شیوا دولت آبادی، رئیس هیأت‌مدیره انجمن روان‌شناسی ایران می خوانیم: سال‌هاست که از افسردگی جامعه سخن گفته می‌شود. « در سال ۹۰ پژوهشی انجام شد که در آن از وجود علائم افسردگی در ۱۲ درصد جمعیت ایران سخن به میان آمد. این پژوهش در قالب طرح پیمایش ملی سلامت روانی بر روی ۷ هزار و ٨٨۶ فرد ۱۵ تا ۶۴ ساله تمرکز کرده بود که نتیجه آن پی‌بردن به ۱۲.۷ درصد اختلال افسردگی در جمعیت عمومی مردم بود. بر اساس این مطالعه ۱۰ و سه دهم درصد مردان و ۱۵.۴ درصد زنان اختلال افسردگی داشته‌اند. آمارها در سال‌های بعد با تغییرات رو به رشدی ارائه شدند. در گزارشی گفته شده در سال ۹۱، ۱۰ تا ۱۵ جامعه ایران افسردگی دارند. آمارهای سال ۹٣ نیز ۲۱ درصد جمعیت کل کشور را افسرده و ٣۴ درصد مردم شهر تهران را دارای اختلال روانی دانسته‌اند. »

به گفته نایب‌ رئیس انجمن روانشناسان، ” نزدیک به یک چهارم جمعیت کشور اختلال روانپزشکی دارند و آخرین آماری که از بیماریهای روانی در کشور وجود دارد حدود ۲٣ درصد است. و از هر ۴ خانواده یک خانواده درگیر بیماری روان است.” به گفته او ”بیماریهای روانی خاموش و بی‌سر و صدا هستند و اضطراب و افسردگی جزو شایع‌ترین بیماری روانی است که در زنان به‌دلیل تفاوتهای فیزیولوژیک و نقش اجتماعی زنان در جامعه یک و نیم تا دو برابر بیشتر از مردان بروز می‌کند و ممکن است تا پایان عمر بیمار به آن مبتلا باشد.” (روزنامه مردم‌سالاری۱۹بهمن ۹٣). روزنامه اعتماد ۲۲شهریور ۹٣ می‌نویسد: سالانه بیش از ۴۵هزار نفردست به خودکشی می‌زنند.. همین روزنامه هشدار رئیس انستیتو روانپزشکی تهران را درج کرده است که: «افسردگی شایع‌ترین اختلال روانپزشکی است و باید نشانه‌ها و علل افسردگی در کشور به مردم شناسانده شود. در حالی که خودکشی، پدیده‌یی پیچیده و جدی در بخش سلامت است متأسفانه خودکشی مشکل پنهان به‌شمار می‌رود تا جایی که مسئولان، بیمه‌ها و خانواده‌ها آن را گزارش نمی‌کنند و حتی تلاش می‌کنند خودکشی به رسانه‌ها کشیده نشود.»
دکتر احمد حاجبی، معاون بهداشتی وزیر بهداشت در امور سلامت روان در ۴ بهمن ۱٣۹۲به خبرنگار همشهری اعلام می کنید، ۲٣ و شش دهم درصد مردم ایران از اختلالات روانپزشکی رنج می برند. او از افسردگی با شیوع ۱۲.۷درصد شایع ترین اختلال روانپزشکی در ایران نام می برد.
دکتر سید احمد جلیلی رئیس انجمن روانپزشکی ایران ٣۱ خرداد ۱٣۹٣ در سمینار یکروزه افسردگی درباره فراوانی بیماری های روانی درایران گفت: «دست کم ٣۰ درصد مراجعان به پزشکان عمومی به دلیل انواع مختلفی از بیماری های روانی مراجعه کرده اند. لذا لازم است پزشکان عمومی درباره درمان بیماریهای روانی مطالعه داشته باشند. همچنین ٣۰درصد دیگر بیماران این پزشکان هم دارای انواع بیماری روانی و جسمی هستند و می توان گفت بالاتر از ۵۰ درصد بیماران در کشور، مبتلا به گونه های مختلف بیماری روانی از جمله افسردگی هستند. »
احمد دلبری رئیس کل بهزیستی تهران در تاریخ ۲۵ مرداد ۱٣۹۴ اعلام کرد ” ٣٨ درصد از زنان و ۲٨ درصد از مردان ” از یکی از بیماریهای روانی رنج می برند.
سازمان جهانی بهداشت مدعی است در سطح دنیا، یک دهم کودکان گرفتار اختلال های روانی هستند. در ایران آمار کودکان گرفتار اختلال های روانی آنچنان بالا است که در مهر ماه ۱٣۹۱ مهدی تهران دوست، رئیس انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان این رقم را تا ۲۵ درصد اعلام کرده است.   
به گزارش ایلنا، عباس ناصحی ۱۲ مهر ۱٣۹۱ گفته است « در جائی که آمار اختلالات روانی در جامعه ما در سطح بالائی قرار دارد، بررسی ها نشان می دهد دست کم ۲۱ درصد از کودکان کشور با اختلالات روانی روبرو هستند. »
به گزارش ایرنا، محمدباقر لاریجانی ۲٣ مهر ۱٣۹۱ اعلام کرده است « در برخی مناطق کشور، ۵۰ درصد کودکان دچار غمگینی و ناامیدی می باشند و ٣۷ درصد کودکان دچار نگرانی و اضطراب هستند. »
بسیاری از روانشناسان و روانپزشکان معتقدند که آمار افراد دارای معلولیت روانی بسیار بیشتر از این داده ها می باشد. زیرا عده کثیری از مردم اختلال خاموش روانی دارند چرا که عده ای از بیماران روانی جزء بیماران خاموش محسوب می شوند. این افراد به هر علتی به مراکز درمانی و یا نزد روانپزشک و روانشناس مراجعه نمی کنند. لذا بعلت عدم آگاهی جامعه از بیماریهای روانی بسیار مشکل است که افراد جامعه قبول کنند دارای یکی از اختلالات یا معلولیت های روانی هستند.

ارائه آمارهای ضد و نقیض از طرف سازمانهای دولتی و دانشگاهی نشان می دهد که دولت ایران یا آمار دقیقی از تعداد افراد مبتلا به اختلالات و معلولیت های روانی در دست ندارد و یا سطح فاجعه آنقدر گسترده است که توان بیان حقیقت را ندارد. در هر صورت سلامت همگانی نه اولویت و نه دغدغه اصلی دولت می باشد. در حالی که در برخی از کشورهای پیشرفته دنیا بین ۵ تا ۱۰ درصد و در برخی دیگر بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از بودجه سلامت به بهداشت روان اختصاص دارد اما بنا برهمان گفتگوی دکتر حاجبی با روزنامه همشهری ایران فقط ٣ درصد از بودجه سلامت خود را به سلامت و بهداشت روان مردم اختصاص می دهد.

ادامه دارد

فرید انصاری دزفولی: بنیانگذار و رئیس انجمن حمایت از معلولین ایرانی، رئیس کمیته نظارت و سرپرست کمیسیون سازمان ملل اتحادیه جهانی معلولین.عضو ناظر کمیته کنوانسیون حقوق افراد دارای معلولیت سازمان ملل متحد.