پاسخ ارزشمند استاد بنی‌ صدر را به پرسشی درباره رفتار با زنان شوهرداری که در جنگ اسیر می‌شوند مطالعه نمودم و مطالعه آنرا (کلیک کنید) به مخاطبان گرامی توصیه می‌نمایم. اما از آنجایی که آیه 24 نساء، یکی از آیاتی بوده است که بنده قصد داشته‌ام در مجموعه مقالات «فهم قرآن به روش پازل» به استخراج معنای صحیح آن بپردازم و تاکنون فرصت مقتضی فراهم نشده است، در این مجال مناسب دیدم که اجمالاً دیدگاه خود را در این خصوص بیان دارم و بخشی از پاسخ استاد بنی‌صدر را نقد نمایم.

آنچه در فهم دلالت آیه 24 نساء بسیار مهم است این می‌باشد که این آیه در پیوستگی با آیه 23 می‌باشد. آیه 23 با فعل «حُرِّمَت» آغاز می‌شود و ازدواجهای حرام را تا مصادیق ازدواج با همسران پسران و ازدواج با دو خواهر برشمرده می‌شوند، اینجا خداوند برشمردن مصادیق ازدواجهای حرام را قطع می‌کند و چون پیش از نزول قرآن، مردم چنین ازدواجهایی را حرام نمی‌دانسته‌اند و بعضاً به آن مرتکب می‌شده‌اند، مفهوماً می‌فرماید؛ این امر، «عطف به ما سبق» نمی‌شود چرا که دیگر نه تنها طلاق چنین همسرانی مفید فایده نیست بلکه مضر هم هست و بعد در آیه 24 ، در ادامه ازدواجهای حرام، ازدواج با زنان شوهردار را نیز حرام می‌شمارد و مصادیق ازدواجهای حرام را به پایان می‌برد و حال می‌گوید «إِلَّا مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُمْ»، و ازدواج با ملک یمین را مستثنی می‌کند از فعل «حُرِّمَت» در آیه 23 (و نه از «وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ ٱلنِّسَآءِ») و بعد از آن به تبیین شرایط ازدواج با این قشر از جامعه می‌پردازد…

اصلاً اسراء جنگی از مصادیق «ملک یمین» نبوده‌اند که بسیاری با استناد به این آیه، ازدواج با زنان شوهردار اسیر را جایز دانسته‌اند! در مقاله «تاریخ صدر اسلام در منگنه بی‌خردی موافقان و بی‌انصافی مخالفان» در این خصوص ملک یمین نگاشته‌ام:

«مجاز بودن کنیز گرفتن برای مسلمانها و آمیزش جنسی با آنها نیز از دیگر ادعاهای مطرح شده است. اول باید مشخص نمود که کنیزان در زمره بردگان قلمداد می‌شوند یا نه. اگر در زمره بردگان قلمداد شوند که قرآن جواز برده گرفتن نداده است، بلکه تشویق به آزادسازی بردگان نموده است. اما اگر کنیزان به معنای خدمتکارانی باشند که به جهت فقر اقدام به خدمتکاری می‌کنند، در این صورت باید گفت که قرآن چنین جوازی را می‌دهد و از این دسته به عنوان «ملک یمین» یاد می‌کند. ملک یمین کسانی بوده‌اند که به جهت فقر یا بی‌کسی، در پیمان خدمتکاری دیگری در می‌آمدند و بعضاً حتی در خلوت او راه می‌یافتند و امور شخصی او را تصدی می‌کردند، اما این به معنای جواز آمیزش جنسی خارج از ازدواج با آنها نبوده است، بلکه قرآن مؤمنان را تشویق می‌کند که با ملک یمین خود ازدواج کنند و نسبت آقا و کنیز را به نسبت شوهر و همسر تبدیل نمایند. در اسلام، آمیزش جنسی خارج از ازدواج، مصداق زناکاری است و اگر به خواست یک نفر و به اجبار باشد، مصداق تجاوز به حقوق انسانی می‌باشد.»

 در جای دیگری نیز، در نقد مدعای اندیشمندی نوشته‌ام:

«مراد از «ملک یمین» به هیچ وجه «برده» نیست، بلکه ملک یمین خدمتکاری است که به جهت فقر و امنیت اقدام به خدمتکاری می‌کند و به نوعی پیمان دارد که حافظ اسرار و اموال باشد. و چون در خلوت و امور شخصی اشخاص راه می‌یابد (به جز حین روابط زناشویی ـ نور 58)، نیازی نیست در حضور او مراعات رفتاری و گفتاری متناسب اجتماع شود، به عبارت دیگر نیازی نیست در حضور او مراعات حیا بشود، و این معنای حفظ فروج است که می‌فرماید: «واَلَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَـفِظُونَ إِلَّا عَلَى أَزْوَجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَـنُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ» (مؤمنون 5 و 6) است.»

 از آنجایی که در ازدواج مورد تأیید قرآن، رضایت زن شرط است، اگر زن اسیر شده راضی به ازدواج نباشد که اساساً آیه 24 سوره نساء ناظر به چنین ازدواجی نیست. اما اگر زن اسیر شده راضی به ازدواج باشد به استناد آیه 10 سوره ممتحنه به خواست او طلاق وی از همسرش به رسمیت شناخته شده و او می‌تواند با شخص دیگری ازدواج نماید. بنابراین در این صورت هم آیه 24 مصداق ندارد.

نیما حق پور ـ 29 اردیبشهت 95
nima.haghpoor@gmail.com