الکساندر آئوزان رئیس دانشکده اقتصاد دانشگاه دولتی مسکوو رهبر علمی انستیتوی طرح های ملی روسیه میگوید: « بحران ها در روسیه معمولا سریع .تر از پیش بینی های اقتصاددانان و انتظارات سیاستمداران به پایان می رسند. اما فارغ از تبلیغات دستگاه‌های دولتی روسیه اخبار نشان از چه دارند؟
تحریمهای چندگانه غرب برای روسیه و تحریمهای روسیه برای کشور های دیگر همچون تر کیه نشان از نوعی تغییر در تاکنیکهای پوتین و دولتش میدهد و فضایی را برای اقتصاد ایران مهیا کرده که ظاهراً خوش آب و رنگ است اما نشان ا ز وابسته تر شدن اقتصاد ایران به فدراسیون روسیه در حوزه های خاص دارد
ایران و روسیه افزون بر برنامه ریزی کلان برای افزایش ارزش روابط تجاری بین دو کشور، همکاری های بیشتر اقتصادی بین استانی را نیز در نقشه راه توسعه مناسبات گنجانده اند تا براساس آن حجم روابط تجاری از سالانه دو میلیار دلار کنونی در آینده ای نزدیک به 10 میلیارد دلار افزایش یابد.
تغییرجزیی در سبد کالای صادراتی ایران
صادرات میوه و سبزیجات از ایران به روسیه از آغاز سال جاری در حال شتاب گرفتن است و هر چند هنوز آماری از آن اعلام نشده، ولی کالای های ایرانی در حال جایگزینی با محصولات ترکیه ای است که به دلیل تحریم های مسکو علیه آنکارا، ورود آن منع شده است. روسیه با بیش از 17 میلیون کیلومتر مربع گستردگی به عنوان بزرگترین کشور جهان و 146 میلیون و 500 هزار نفر جمعیت در سرزمین اصلی و 22 جمهوری بازار بزرگی است که به علت سردسیر بودن بسیاری از مناطق نیاز به واردات گسترده سبزیجات تازه و میوه به باز خود را دارد.
به گزارش ایرنا، اکنون کیوی، سبزیجات تازه، کلم و کلم بروکلی از پر حجم ترین اقلام صادراتی ایران به روسیه به شمار می رود که افزون بر توزیع در بازارهای محلی، توسط فروشگاه های زنجیره ای بزرگ مانند «اوشان» که در بسیاری از شهرهای روسیه و دیگر کشورهای جهان نمایندگی داردتوزیع میشود و سفارت ایران در مسکو از صفر شدن نرخ عوارض گمرکی 8 محصول گل کلم وبروکلی وپسته ومغز پسته,خرما,انواع کشمکش از 22مارس2016 به اتحادیه اوراسیا که روسیه قلب آن است خبر داد،
برهمین اساس توسعه فعالیتهای استانهای شمالی کشور و استفاده از ظرفیتهای این استانها در دستور کار دو کشور قرار دارد و استان گلستان تا کنون توانسته است مجوز 5 کشتارگاه را برای صادرات به گوشت به کشور روسیه را دریافت کند لازم به دکر است که 18 کشتارگاه در ایران با توجه به استانداردهای ایزو توانسته اند مجوز صادرات به روسیه را دریافت کنند.
روسیه و چشمداشت به منابع نفت ایران
سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به ایران اواخرنوامبر سال 2015، رویداد مهمی در مشارکت اقتصادی طی سالهای اخیر بود که در جریان آن اسناد مقدماتی در رابط با اعطای وام اعتباری صادراتی به میزان5 میلیارد دلاربه امضا رسید.
آخرین اخبار حکایت از آن دارد که روسیه دو وام اول به مقدارحدود 2 و نیم میلیارددلار رابه ایران واگذار خواهد کرد. سرگی ستورچاک،معاون وزیر دارایی روسیه این موضوع را اعلام کرد.
این وام صرف چه اموری خواهد شد؟
دولت روسیه با دادن چنین وامی اهداف خاصی را در اقتصاد ایران مد نظر دارد اما بزرگترین اولویت روسیه بازگشت به بازار قراردادهای نفتی ایران در حوزه سرمایه‌گذاری و توسعه تکنولوژیکی میباشد. ایران و روسیه حتی در دوران تحریم روابط خوبی را داشتند و شرکت های روس تا آن جایی که توانستند برخی از پروژه ها را حتی پیش از تحریم در بخش های زیربنایی بخش انرژی ایران نقش فعال را ایفا بکنند.
در دوران تحریم بین ایران و روسیه یک قرارداد به نام «تهاتر نفت» منعقد شد. ایران طبق این قرارداد می بایست روزی 500 هزار بشکه نفت را به روسیه بدهد و طرف روسی در ازای 500 هزار بشکه نفت، کالا های مورد نیاز ایران مانند کالاه های فنی و صنعتی را تحویل بدهد.
اما احتیاج به اجرای این قرارداد بعد از رفع تحریمات محو شد و قرارداد ملغی گردید.همین وامی که اخیرا قرار شد بعد از سفر رسمی هئیت دولت روسیه به ایران اعطا شود، در همین راستا می باشد.
شرکتهای «لوک اویل»، «گازپروم» و «روس اتم» و بقیه شرکتهای روس در صدد بازگشت به عرصه انرژی نفت و گاز و انرژی هسته ای ایران و مایل به امضای قراردادها هستند. از دیگر حوزه هایی که طرف روسی و ایرانی تمایل شدید به اجرای آن دارند توسعه حفاری در بخش نفت میباشد.
کارخانه کشتی سازی آستراخان «کراسنی باریکادی» برای شرکت صنعتی « سدید» پنج دکل جک آپ برای استخراج نفت در خلیج فارس می سازد. قرارداد مربوطه توسط نمایندگان دو کشور در حضور علی محمدی کنسول جمهوری اسلامی ایران در آستراخان و ویکتور وینوکوروف رئیس اتاق بازرگانی— صنعتی آستراخان به امضا رسید.قیمت این قرارداد حدود 200 میلیون دلارو مدت ساخت آن 2 سال اعلام شده است. خرمشهر به عنوان پایگاه مونتاژ این شناور ها در نظر گرفته شده است.
همچنین طرف ایرانی شدیدا علاقه‌مند است تا در خصوص صادرات گازاز طریق ایران با کشورهای روسیه و ترکمنستان وارد گفتگوی جدی شود اما طرف روسی تمایلی به این امر نشان نمی‌دهد اما در صورت وقوع چنین امری مثلث بزرگ گازی ایران ترکمنستان و روسیه میتواند معادلات سیاسی و امنیتی و اقتصادی را برای اتحادیه اروپا برهم زند.
طرح شمال جنوب روسی وبرنامه روسیه برای ایران
طرح “شمال-جنوب” در راستای ایجاد کوریدوری در مسیر هلسینکی-بمبی است که ارتباط ترانزیتی کشورهای شمال اروپا و روسیه از طریق ایران و آذربایجان به کشورهای حوزه اقیانوس هند و جنوب شرق آسیا برقرار می‌سازدو هفت هزار کیلومتر طول دارد. بر اساس اخباری که خبرگزاری «راشا تودی» منعکس کرد، قرار است که بخش دیگری از این وام در بخش ریلی و راه آهن هزینه شود. همچنین این منابع اعلام کردند در مذاکرات مسائل مربوط به ایجاد کوریدور گمرکی ساده تر میان روسیه و ایران کوریدور “شمال-جنوب” مورد بحث قرار گیرد.
به گفته روابط عمومی سازمان گمرک روسیه، محور مذاکرات در باره طرح اول راه اندازی سیستم اطلاع رسانی برای مبادله کالا و حمل و نقل میان دو کشور است که این سیستم هم اکنون به تجار روسی و ایرانی در مسکو و تهران معرفی شده است. اعلامیه ای که توسط روابط عمومی سازمان توسعه تجارت ایران منتشر شده، حسن مرتجی مدیر برگزاری همایش تجاری ایران و روسیه با بیان ایکه اکنون ایران برای سهم خواهی از بازار روسیه فرصت های زیادی دارد، گفت: “روسیه برای واردات از ایران امتیاز زیادی قائل است که از جمله آن تخفیف 25 درصدی در هزینه های گمرکی است”
همچنین دولت روسیه تمایل دارد تاالحاق ایران به سازمان همکاریهای شانگهای در جلسه آتی این سازمان که در 23 و 24 ماه جاری میلادی برگزار میشود را به صورت جدی تری پیگیری کرده و ایران را وامدار این حرکت سخاوتمندانه خود با بهانه برداشتن تحریمها کند. همچنین روسیه قرار است نقش ویژه ای در الحاق ایران به اتحادیه اوراسیادر اکتبر 2016 ایفا نماید. لازم به ذکر است که مذاکرات غیر رسمی در اردی‌بهشت سال جاری برای الحاق ایران به این اتحادیه آغاز شده است.
نتیجه‌گیری
بنا بر اطلاعات فوق روسیه طرح هماهنگ و مخربی را برای توسعه نفوذ خود در ایران هدفگذاری کرده است و این اطلاعات تکمیل‌کننده دیگر اهداف نفوذ بیشتر روسیه در اقتصاد ایران است و طرحهای قدیمی تر این کشور همچون احدث نیروگاه دوم و کلنگ زنی آن نیز در حال بررسی میباشد اما روسیه کماکان از فروش آخرین نمونه تانکهای خود و هواپیماهای خود به ایران طفره می‌رود و دلیل آن را پایبندی مسکو به تحریم های تسلیحاتی ایران میداند. نکته مهم و ناگفته در اجرای این طرح ها گفتگو های دولت روسیه با عربستان و سهم خواهی از اقتصاد این کشور پس از تصمیم عربستان برای راه اندازی و توسعه صندوق ذخیره ارزی است. دولت روسیه نیاز شدیدی به منابع دلاری دارد و اگر عربستان قولهای خاصی در این خصوص به عربستان برای مهار ایران دهد ایران بار دیگر به بازیگری باخته خواهد شد که روسیه از کارت ایران برای دیگر اهداف خود استفاده خواهد نمود.
مهرداد سید عسگری
کارشناس اقتصاد
نروژ