باور برخی جامعه شناسان نظیر “دکتر محمود دلخواسته” اینست که نظام اجتماعی که توسط مستبد کنترل می شود شبیه بارویی است که مردم خود را اسیر نموده و دیواره های آن توسط اهرمهای اهریمن ساخته و پرداخته شده اند. بیرون آن برج و بارو نیز خندق اصلاح طلبی نظام به طور مداوم توسط نخبگان همین زندانیان، تعبیه شده که هر کس بخواهد از آن به در رود راهی به جز آن خندق نیابد و ناگزیر در آن افتد. این تفکر در ظاهر به نظر درست می رسد، اما با تعمق به محتوای ساخت نظام استبدادی و امکان ایجاد آن در طرز فکر عموم مردم و روش انتخاب و تصمیم گیریهای روزمره آنها در میابیم که این تشبیه کامل به نظر نمی رسد.
با نگاه دقیق به برتری جویی و تحقیر پذیری در نظام فکری بسیاری از مردم که در محدوده زندگی روزانه خود مدام آن را فرهنگ نموده اند، می توان دریافت که مجموعه ای از عوامل، ساختارهای روابط اجتماعی زورگو و زورپذیر را به شدت در هم تنیده و منجمد نموده است. از این رو نزدیکترین شباهت به اینگونه ساختار را می توان همچون کوه یخ (آیسبِرگ) به همراه قوانین شاکله آن دانست و از جمله آن، ظاهر و فرایند تشکیل کوه یخ است که حدود 10 درصد آن بالای آب و پیدا و بیش از 90 درصد عناصر ناپیدای آن در زیر آب قرار دارند. در فضای سرد ترس و سانسور وخشونت، در پایین ترین توده کوه یخ که درواقع شالوده آن را تشکیل می دهد، تک تک افراد جامعه که در روزمره زندگی به کلیه روابط خود جهتِ زور می دهند قرار دارند. این افراد در توهم کسب قدرت در محدوده زندگی و کار شخصی و اجتماعی خود و با ایجاد فضای ترس، تمایل به برتری جویی های قومی، مرامی، نژادی، جنسیتی، سبک زندگی و نظیر آن، دایما خشونت های کلامی نظیر دروغ و تهمت و توهین و تهدید و ترور شخصیتی و نیز خشونتهای غیرکلامی نظیر ضرب و جرح و در نهایت قتل و ترور فیزیکی را بکار می برند.
در این بین نیروهای محرکه جامعه از نیروی کار و سرمایه و بازار، دانش و فن و اندیشه راهنما که در این قدرت مداری از خود بیگانه (الینه) میشوند، میان این لایه ها از پائین به بالا جذب و در کانون قدرت (کوه یخ) متمرکز و بزرگ می شوند. دوباره از بالا به پائین اعمال میشوند تا در جایی از این کوه یخ قربانی و منجمد قدرت طلبی خویش گردند. بخشی از نیروی محرکه در طی مسیر حرکت به سمت بالا، بنا به تمایل و تبلیغات گسترده در یکی از قشرهای تبیین شده جریان مییابند، قسمتی از نیروی محرکه صرف حفظ موقعیت آن قشر میشوند و بدین وسیله آن قشر نیز بنوبه خود، توان تخریبی خود را افزایش میدهد. آنچه در کانون قدرت جمع میشود باقیمانده نیروهای محرکه است. قشرهای اجتماعی منجمد شده با زور کانون قدرت، نیروهای محرکه منجمد شده را در حفظ کوه یخ بکار میبرند. از این روقدرت کانونی نیاز کمتری به اعمال زور مستقیم در جامعه پیدا میکند و آنرا توسط قشرها و نیروهای محرکه اعمال می کند. سایر عناصر تشکیل دهنده کوه یخ همچنان که در اینفوگرافیک زیر آمده است به تدریج و در طول سالیان منجر به ایجاد چنین نظامی سرکوبگر و خشونت گستر شده است.
به نظر می رسد در صورتی که جامعه بخواهد خود را از چنگال این کوه یخ که دار و ندار آن را به دمای انجماد رسانده است و به طور روزمره و مستمر روابط اجتماعی، فرهنگ، طبیعت و ثروت ها و آبروی ملی ایرانیان را به قهقرا می برد برهاند، راهی جز از بین بردن مهمترین توده یخ تشکیل دهنده این استبداد که پایین ترین لایه های زور و خشونت در سطح روابط خود، خانواده و روابط اجتماعی هستند ندارد. توده های به هم تنیده که سالیان سال در استبداد تشکیل و تحکیم شده است و نیازمند صبوری و استمرار کلیه اقشار جامعه برای رهایی از آن طرز فکرها و رفتارها و بیان هاست. در نوشتاری دیگر با عنوان “انقلاب حقوندی در پیش است؟” 36 مولفه برای ایجاد آمادگی و روش عمل برای رهایی از کوه یخ استبداد ارائه شده است.
حال مهمترین بخش از جامعه که به دلیل توانایی منحصر به فردشان می توانند بیشترین نقش را در شکستن و انحلال توده های یخی در ستونهای زیرین ایفا کنند، زنان، دانشجویان و هنرمندان و در امتداد آنها کارگران و کشاورزان و معلمان و سایر اقشار جامعه هستند. مخرج مشترک این گروهها، عدم توانایی استبداد در مهار کامل ایشان برای به خدمت گرفتنشان به عنوان ابزار سرکوب برای سایر نهادهای کنترلی است. بی دلیل نیست که دایما این اقشار توسط آن نظام سلطه مورد توهین و تحقیر قرار می گیرند. اگر زنان جامعه که در واقع میزان سنجش پیشرفت جامعه به میزان پیشرفتگی آنها و میزان پسرفتگی جامعه به میزان توانایی سرکوبشان در جامعه سنجیده می شود، بتوانند خود را از استبداد و سلطه پذیری برهانند و حقوند شوند، می توانند نقش مهمی در آب نمودن کوه یخ استبداد از خانه و روابط اجتماعی ایفا کنند. اگر دانشجویان که در واقع قشر پیشرو و در عین حال نیروی جوان و پویای جامعه هستند بتوانند ذهن و عمل و بیان خود را از زور و خشونت برهانند و با تحمل سرکوبها، اعتراض را به تغییر و تحول تبدیل کنند و نماد حقوندی شوند، می توانند علاوه بر افزودن به وجدان علمی و اخلاقی و همگانی جامعه، فرایند های عملی شدن رهایی از استبداد را در خانواده و هسته های اجتماعی سرعت ببخشند و اگر هنرمندان که در کار گشودن افقهای زیبای هستی به روی مردم خویشند بتوانند افق های استقلال و آزادی و حقوق را به روی مردم بگشایند و مُصور حقوندی شوند، جامعه به جنبش همگانی بر خواهد خواست و کلیه قشرهای مستبد آب خواهند شد و از کوه یخ جز تکه ای باقی نخواهد ماند، و سرانجام تک تک مردم می توانند آینده زیبای خود را در رویای حقوندان ببینند و آن را به حقیقت مبدل نمایند و در حقوندی به زیست خود ادامه دهند و شهید رشد شوند.