استرداد آثار تاریخی ایران جزو پیچیده‌ترین و گاه زمان‌برترین پرونده‌های حقوقی میراث فرهنگی به شمار می‌آید. الواح هخامنشی از جمله این پرونده‌هاست که ایران آنها را به شکل امانی به دانشگاه شیکاگو سپرده بود، اما بازگشت کامل این گل‌نبشته‌ها به کشور حدود ۹۰ سال طول کشیده است.
هادی میرزایی ـ مدیرکل موزه‌های وزارت میراث فرهنگی ـ زمستان سال گذشته از پیگیری حقوقی ۲۰ پرونده استراد آثار تاریخی ایران خبر داده بود، پرونده‌هایی که همچنان باز هستند و تا پایان سال ۱۴۰۲ به نتیجه نرسیدند.
استرداد باقی‌مانده الواح هخامنشی که گفته شده بیش از ۱۰ هزار قطعه دیگر از آنها هنوز درآمریکا باقی مانده، از جمله این پرونده‌هاست. طبق اظهارات مقامات وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی قرار بود تعدادی از کارشناسان ایرانی به آمریکا بروند و این الواح را به ایران بازگردانند، اتفاقی که هنوز رخ نداده است، اما به ایسنا گفته شده است که پیگیری‌ها برای استرداد کامل این الواح همچنان در حال انجام است و قرار شده یک هیأت کارشناسی کوچک از ایران به آمریکا برود.
البته عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در آخرین اظهاراتی که درباره استرداد باقی‌مانده الواح هخامنشی داشت، از برخی ممانعت‌های آمریکا برای بازگشت آنها سخن گفته و البته این نکته را هم اضافه کرده بود که هیچ مانع فنی برای بازگرداندن این گل‌نبشته‌ها به ایران وجود ندارد.
الواح هخامنشی در سال ۱۳۱۱ خورشیدی در تخت جمشید کشف شد. تعداد این الواح بیش از ۳۰ هزار قطعه اعلام شده بود، که در اندازه‌های مختلف و شکسته بود. این الواح در ۵۰ صندوق چوبی که شامل حدود ۲۰۰۰ جعبه مقوایی و چند پیت نفتی، که در تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) به پارافینِ مذاب آغشته شده بودند، از طریق بوشهر به آمریکا فرستاده شدند. انتقال با موافقت دولت وقت ایران انجام شد و در قرارداد و موافقت‌نامه طرفین نیز آمده بود که «ایران لوح‌هایی گلی را برای رمزگشایی و خواندن، به امانت به دانشگاه شیکاگو که مشغول کاوش تخت جمشید (پارسه، پرسپولیس) بود، می‌سپارد.»
تا کنون ۵ محموله از این الواح به ایران بازگردانده شده است؛ ۱۷۹ قطعه در نخستین محموله ارسالی در سال ۱۳۲۷ به تهران رسید. دومین محموله شامل ۳۷ هزار قطعه بود که در سال ۱۳۲۹ به ایران بازگردانده شد و در سال ۱۳۸۳ سومین محموله یعنی ۳۰۰ قطعه لوح به ایران تحویل داده شد. سال ۱۳۹۸ چهارمین محموله از الواح که شامل ۱۷۸۰ قطعه لوح هخامنشی بود، با مجوز «اوفک» به ایران بازگشت و آخرین محموله به تعداد ۳۵۰۶ لوح هخامنشی در سال ۱۴۰۲ براسای همان مجوز اوفک به ایران استرداد شد. با این حال، گفته شده است اعتبار مجوز اوفک (دفتر کنترل دارایی‌های خارجی آمریکا) در سال گذشته پایان یافته که ظاهرا برای تمدید آن اقدام شده است.
حاشیه‌های الواح تخت جمشید ادامه دارد!
اما پرونده باز دیگر به قرآن سرقت‌شده از موزه پارس مربوط می‌شود، که هر بار برگی از این قرآن در یک حراجی شناسایی می‌شود. آخرین بار در اسفندماه ۱۴۰۲ مرتضی کریمی‌نیا، پژوهشگر نسخه‌های خطی و قرآنی، از حراج یک برگ دیگر از قرآن سرقت‌شده از موزۀ ملی پارس (شیراز) در لندن خبر داده بود.
قرآن خط کوفی در فروردین ۱۳۸۲ از موزه ملی پارس در شیراز سرقت شد. شناسایی ورق‌های آن به طور جداگانه در حراجی‌ها و موزه‌های مختلف در خارج از ایران، این فرضیه را مطرح کرده که ورق‌های قرآن سرقتی، جدا و بعد از کشور خارج شده است. کریمی‌نیا، قرآن‌پژوه و مترجم و نسخه‌شناس مصاحف قرآن، حدود دو دهه پیگیر این قرآن مسروقه بوده و ورق‌های جداشدهٔ آن را تا کنون در موزه‌های لوور (پاریس)، لوور (ابوظبی)، متروپلیتن (نیویورک) و موزۀ هنر اسلامی (دوحه) و همچنین حراجی‌های ساتبیز، کریستیز و بُنهامز شناسایی کرده است.
استرداد این قرآن نیز با اعلام گزارشی به پلیس اینترپل در دستور پیگیری است. مسئولان وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی پس از شناسایی ورق‌هایی از این قرآن کوفی در حراجی کریستیز اعلام کردند که در مرحله اثبات مالکیت آن هستند تا پیگیری‌های حقوقی بعدی را انجام دهند، اما شناسایی برگ‌های دیگری از این قرآن هر بار در یک حراجی، ظاهرا ماجرای استرداد آن را کمی پیچیده کرده است.
حراج یک برگ از قرآن سرقتی ایران در لندن
اما تابلو پرتره مظفرالدین‌شاه که خروج قاچاقی آن از کاخ گلستان و ایران در سال ۱۴۰۰ برای نخستین‌بار برملا شد، از جمله پرونده‌هایی است که درباره آن چندان اظهارنظری نشده است، اما جزو پرونده‌های استردادی درحال پیگیری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به شمار می‌آید.
بررسی‌ها و پرس‌وجوهای ایسنا حاکی از این است که ظاهرا کویت در همکاری با ایران برای استرداد این تابلو است، اما روند حقوقی بازگشت آن به ایران با پیچیدگی‌های قوانین بین‌المللی استرداد همراه شده است.
ماجرای قاچاق تابلو پرتره مظفرالدین‌شاه اثر استاد کمال‌الملک زمانی برملا شد، که در سال ۱۴۰۰ انتشار عکسی از کاخ گلستان و مطابقت آن با عکس‌های قدیمی‌تر، جای خالی این تابلو را نشان می‌داد. پس از بررسی اسناد کاخ گلستان تایید شد که تابلو چهره مظفرالدین‌شاه در فاصله سال‌های ۱۳۱۷ تا ۱۳۶۱ خورشیدی از مجموعه کاخ خارج و بعدها به خارج از کشور قاچاق شده و به فروش رفته است. پرتره رنگ روغن مظفرالدین‌شاه قاجار با امضای کمال‌الملک ـ نقاش شهیر ایرانی ـ سال ۲۰۰۰ میلادی، در حراجی کریستیز بریتانیا به قیمت ۴۴ هزار و ۶۵۰ پوندِ انگلیس فروخته شد و بعدها در موزه‌ای در کویت شناسایی شد.
خروج قاچاقی تابلو مظفرالدین‌شاه تایید شد
سوای این پرونده‌ها که جزئیات آنها مشخص‌تر است، ایران استرداد شمار دیگری از آثار تاریخی متعلق به خود از کشورهای دیگر، از جمله انگلستان و استرالیا را نیز در دست دارد، پرونده‌هایی که برخی از آنها در شرف مختومه شدن هستند.
منبع : ایسنا