۱۳۹۲/۱۱/۱۷– شاید می توان گفت که ابورریحان بیرونی، دانشمند مسلمان فقط به کمک قدرت محاسبات خود، قرنها پیش از کریستوف کلمب، قاره جدید امریکا را کشف کرد.
بیش از یک صد سال است که در محافل علمی و دانشگاهی این سئوال مطرح است: در واقع کاشف آمریکا کیست؟ برخی نظریه ها بکلی غیر متعارف از بقیه، حضور فینیقی ها را در رد ایلند یا حضور چینی ها را در سانفراسیسکو که هنوز به شکل کنونی در نیامده بود، اظهار می کنند. در سالهای 1950، تور هیرداهی، انسان شناس و دریانورد نروژی اظهار می کرد که کسانی اهل پرو بوسیله کشتی بادبانی از بالسا، مرتبا بین امریکا و پولینزی پیش از کریستوف کلمب، رفت و آمد می کردند.
متخصصین اسکاندیناوی بطور جدی تر در مورد «ساگاس» شمالی توجه خود را معطوف کرده اند که بر طبق آن، بخش شمالی امریکا پیش از بقیه قسمتها توسط اجداد آنها، کشف گردیده. تاریخ ویکینگ ها در مورد تصرف گروئنلاند امروزه بخوبی شناخته شده است. توسط کاوشفهای متعدد باستان شناسی، در طول سواحل گروئنلاند تائید گردیده است. پروفسور گوستاو سترم نروژی، در اوائل قرن بیستم، نشان داد که عده ای از مردان شمالی، مسافرتهائی به کانادا انجام دادند که آنرا مارکلند نامیدند که در جنوب لابرادور فعلی قرار دارد و همچنین هلولند (جزیره بافین) و وینلند (اسکاتلند جدید) نام گذاری کردند.
تقریبآ در همان زمان که ویکینگها گروئلند را کشف کردند، کشفیاتی به نوع دیگر دور از اقیانوس انجام شد. در طی هزاران سال بازرگانانی از نقاط مختلف که امروز به نام ازبکستان و ترکمنستان و افغانستان نامیده میشوند به شکل کاروانهای دراز مناطق اوراسیا (اروپا آسیا) را درنوردیدند و هنگامی که به محل خود بازگشتند، این بازرگانان آسیای مرکزی حوادثی را که شاهد آن بودند، بازگو و اطلاعاتی در زمینه آب و هوا و جغرافیای مناطق، ارائه کردند که بعدآ این اطلاعات توسط متخصصین بررسی و جمع آوری گردید.
درخشان ترین عالم، ابوریحان بیرونی (973-1048) بود. او در کاث، نزدیک دریاچه آرال به دنیا آمد. او در جوانی با ریاضیان آشنائی یافت. بعلاوه در ستاره شناسی و کانی شناسی، جغرافیا، نقشه برداری و هندسه نیز مطالعاتی انجام داد و به زبانهای فارسی، عربی و زبان خارزمی، زبان سلسله سنی که در بخش بزرگ از ایران حکومت می کرد، صحبت می کرد. زبان سانسکریت را نیز فرا گرفت.
در هفده سالگی، بیرونی طول و عرض جغرافیائی زادگاه خود، کاث، را محاسبه کرد. سپس به کمک منابع یونانی قدیم، اطلاعات مربوط به منطقه مدیترانه را جمع آوری و با افزودن اطلاعات نقاط دیگر واقع در چهار جهت اصلی و مطالعه نوشته های دانشمندان قدیمی چون کلود پتولمه –
«بطلمیوس» (90-168 تقویم کنونی) و منابع جدیدتر و مشاهدات شخصی در روی زمین، نتیجه گرفت که زمین کروی است. در 30 سالگی، با پیشرفته ترین روش زمان خود، به محاسبه دقیق محیط کره زمین پرداخت و با نتیجه گیری از کرویت زمین، نقشه جدیدی از کره زمین را با قرار دادن نقاط شناخته شده آن روز، بر روی آن، رسم نمود. از آنجا بر طبق محاسباتش دریافت که تمامی بخشهای اروپائی و آسیائی از غربی ترین نقطه آفریقا تا شرقی ترین نقطه چین، فقط دو پنجم کره زمین را تشکیل می دهد. پس سه پنجم بقیه کجا است؟ بیشتر جغرافیدانان قدیم تا قرن یازدهم می انگاشتند که قاره آسیائی اروپائی توسط «اقیانوس جهانی» احاطه گردیده. ولی آیا جهانی اینچنین پوشیده از آب با خطر نامتعادل بودن روبرو نیست؟ بیرونی نتیجه گرفت که یک یا چند قاره دیگر باید وجود داشته باشد. آیا این زمینها به شکل بیابانهای وحشی و خالی از سکنه و یا دارای جمعیت اند؟ با دقت در اطلاعات موجود در زمینه ی طول و عرض جغرافیائی مشاهده کرد که انسانها نوار وسیع شمالی جنوبی را از روسیه گرفته تا جنوب هند و غرب آفریقا، اشغال کردند.
در 1037، بیرونی به نتایج تاریخی در زمینه وجود دنیای جدید، دست یافت. با تکیه بر تحقیقات سی ساله خود، می توان گفت که او آمریکا را در ثلث اول قرن یازدهم کشف کرد. البته به یک معنی، نه، زیرا او هرگز آمریکا و قاره های جدید دیگر را ندید. در حالی که ویکیگها به خوبی در آمریکا شمالی کمی پیش از سال 1000 پیاده شده بودند. در حالی که خود نمی دانستند در چه سرزمینی وارد شدند اما بیرونی لااقل همان اندازه آنها، لایق نام کاشف آمریکا می باشد. به ویژه که فرایند هوشمندانه ای که براساس آن به وجود قاره جدید آگاهی یافت، کم از خود نتایج این فرایند، شگفت انگیز نیست. زیرا او بهتر از روش‌های دریا نوردی اتفاقی دریانوردان ویکینگ توانست با ترکیب مشاهدات دقیق و داده‌های کمی جمع آوری شده به نتایج منطقی دست یابد. در حدود پنج قرن وقت لازم بود تا تجزیه تحلیلی اینچنین دقیق در مورد اکتشافات عالم صورت گیرد.
روزنامه کوریه انترناسیونال- از مجله تاریخ امروز (History Today دسامبر 2013) – S. Frederick Starr
بیرونی، نابغه ای بود که به همه مسائل علاقه نشان می داد. علاوه بر وجود قاره دیگر، به مراحل گوناگون حرکت ماه بهمان گونه که اشکال بالا و شرح و توضیح آن نشان می دهند، توجه داشت.
XIe siècle – Le Persan qui a découvert l’Amérique
Abu Rehan Al-Biruni, lettré musulman, aurait peut-être découvert le Nouveau Monde des siècles avant Christophe Colomb, grâce à la seule puissance de ses calculs.
Depuis plus de cent ans, universitaires, passionnés et farfelus se posent la question : qui a vraiment découvert l’Amérique ? Certaines théories, totalement excentriques, évoquent la présence de Phéniciens à Rhode Island, ou de Chinois dans ce qui n’était pas encore la baie de San Francisco. Dans les années 1950, Thor Heyerdahl, anthropologue et navigateur norvégien haut en couleur, affirmait que les Péruviens, à bord de voiliers en balsa, faisaient régulièrement l’aller-retour entre les Amériques et la Polynésie, longtemps avant que Christophe Colomb ne prenne la mer.
Plus sérieusement, des spécialistes scandinaves se sont penchés sur les sagas nordiques, en quête de preuves de l’antériorité de la découverte des côtes nord-américaines par leurs ancêtres. L’histoire des Vikings fendant les flots à bord de leurs navires pour explorer et coloniser le Groenland est aujourd’hui bien connue. Elle a été confirmée par des fouilles archéologiques le long du littoral groenlandais. Au début du XXe siècle, le professeur norvégien Gustav Storm a aussi démontré que les hommes du Nord avaient effectué plusieurs voyages jusqu’au Canada, vers des contrées qu’ils avaient baptisées Markland (le sud de l’actuel Labrador), Helluland (l’île de Baffin) et Vinland (la Nouvelle-Ecosse).
A peu près à l’époque où les Vikings exploraient le Groenland, une découverte d’un autre genre se déroulait loin de tout océan. Depuis des milliers d’années, des négociants venus de ce qui est aujourd’hui l’Ouzbékistan, le Turkménistan et l’Afghanistan convoyaient des marchandises dans de longues caravanes parcourant l’Eurasie. Rentrés chez eux, ces marchands d’Asie centrale racontaient leurs aventures, consignant des informations détaillées sur la géographie et le climat des terres qu’ils avaient visitées, des récits qui étaient ensuite rassemblés et étudiés par des lettrés locaux.
Le plus brillant de ces érudits était Abu Rehan Al-Biruni (973-1048). Né à Kath, près de la mer d’Aral, il s’était dans sa jeunesse familiarisé avec les mathématiques, l’astronomie, la minéralogie, la géographie, la cartographie, la géométrie et la trigonométrie. Il parlait le persan, l’arabe et le chorasmien, la langue de la dynastie sunnite qui régnait alors sur une grande partie de l’Iran. Par la suite, il apprit également le sanskrit.
A 17 ans, Biruni calcule la latitude et la longitude de Kath. Puis, s’aidant de sources grecques antiques, il collecte des données géographiques sur le monde méditerranéen, auxquelles il entreprend d’ajouter les coordonnées d’autres lieux situés aux quatre points cardinaux. Ayant lu des auteurs antiques comme Claude Ptolémée (90-168 de notre ère), mais s’inspirant aussi de sources plus récentes et de ses propres observations sur le terrain, il en déduit que la Terre est ronde. A l’âge de 30 ans, il fait appel aux systèmes les plus sophistiqués de son temps pour en calculer la circonférence précise.
Arrivé à la conclusion que la Terre est une sphère, il entreprend de placer sur la nouvelle carte du monde qu’il dresse tous les endroits connus à son époque. C’est là qu’il s’aperçoit que, selon ses calculs, toute la masse eurasienne, du point le plus occidental de l’Afrique au point le plus oriental de Chine, ne représente que deux cinquièmes du globe. Qu’y a-t-il sur les trois cinquièmes restants ? La plupart des géographes, de l’Antiquité jusqu’au XIe siècle, considéraient que le continent eurasiatique était entouré d’un “Océan mondial”. Mais un monde ainsi couvert d’eau ne risque-t-il pas d’être déséquilibré ? Biruni en conclut qu’un ou plusieurs autres continents doivent exister. Ces terres sont-elles des déserts sauvages ou abritent-elles des populations ? Se replongeant dans ses données sur les latitudes et les longitudes de lieux connus, il constate que l’homme peuple une vaste bande nord-sud qui va de la Russie au sud de l’Inde et au cœur de l’Afrique.
C’est en 1037 que Biruni parvient à ses conclusions historiques quant à l’existence du Nouveau Monde, en se fondant sur ses recherches menées pendant trente ans. Peut-on dire qu’il a découvert l’Amérique durant le premier tiers du XIe siècle ? En un sens, non, bien sûr. Il n’a jamais posé les yeux sur le Nouveau Monde ni sur les continents dont il parle dans ses écrits. Alors que les Vikings, eux, ont bel et bien débarqué en Amérique du Nord un peu avant l’an 1000, même s’ils n’ont pas compris à l’époque ce qu’ils venaient de trouver. Mais Biruni mérite au moins autant qu’eux le titre de découvreur de l’Amérique. Surtout que le processus intellectuel par lequel il a fini par conclure à l’existence d’un nouveau continent n’est pas moins époustouflant que ses conclusions elles-mêmes. Car plutôt que les méthodes de navigation aléatoires des marins vikings, il a usé d’une habile combinaison d’observations méticuleuses, de données quantitatives soigneusement collectées et de logique rigoureuse. Il faudra attendre encore près cinq siècles avant qu’une analyse aussi rigoureuse soit appliquée à l’exploration du monde.
—S. Frederick Starr
Publié en décembre History Today (extraits) Londres