اسرائیل در شش ماه گذشته به شلیک خمپاره‌هاى حامل فسفر سفید به جنوب لبنان ادامه داده است. گازى سمی که استنشاقش برای انسان خطرناک است و همچنین مى‌تواند سوختگى شدیدى ایجاد کند. به همین در چارچوب قوانین بین‌المللى، شرایط و محدودیت‌هاى سخت و سختى بر آن وضع شده است.
ارتش اسرائیل می‌گوید استفاده‌اش از این سلاح بحث برانگیز قانونی است. با این حال، گروه‌های حقوق بشرى استدلال می‌کنند که در بعضى موارد حملات اسرائیل با فسفر سفید می‌تواند جنایت جنگی محسوب شود. آمریکا گفته است که درباره نحوه استفاده اسرائیل از فسفر سفید در غزه و لبنان تحقیق خواهد کرد.
آیا نیروهای اسرائیلی با حملات فسفر سفید بر مناطقى که غیرنظامیان در آن حضور دارند قانون را زیر پا مى‌گذارند؟ یا در زمان جنگ چنین کاری در چارچوب قانون است؟
«مثل یک مه سفید حرکت می‌کند. اما با برخورد به زمین تبدیل به پودر می‌شود.»
علی احمد ابوسمره، کشاورز ۴۸ ساله اهل جنوب لبنان، ١٩ اکتبر ٢٠٢٣ را به خوبى به خاطر دارد. آن روز او ناگهان خود را غرق در ابر متراکمى از یک دود سفید دید.
«می‌گویند بوی آن شبیه سیر است، اما بسیار بدتر از آن است. بویش غیر قابل تحمل بود. بدتر از فاضلاب.»
علی احمد ابوسمره در محل اقامت موقت دانشگاه تایر زندگی می‌کند. از اکتبر سال گذشته تاکنون هزاران روستایی از مناطق مرزی آواره شده‌اند.
وی مشاهداتش از یکى از حملات فسفر سفید بر روستایشان را توصیف مى‌کند.
فسفر سفید که در دمای ٨١۵ درجه سانتیگراد می‌سوزد، بسیار قابل اشتعال و به شدت سمی است. علی از روستای ضهیره است. درست لب مرز لبنان با اسرائیل. او می‌گوید: «آب از چشمانمان سرازیر شده بود. اگر دهان و بینی خود را با یک تکه پارچه خیس نپوشانده بودیم، شاید امروز زنده نبودیم.»
از زمان آغاز جنگ غزه، تنش در مرز اسرائیل و لبنان هم بالا گرفت. نیروهاى اسرائیلى، حملات موشکی وپهپادی حزب‌الله را با بمباران‌هاى هوایی و شلیک توپخانه‌هایشان پاسخ دادند. ازجمله، حمله با توپ‌هاى حامل فسفر سفید.
هنگامی که فسفر سفید از پوسته گلوله خارج مى‌شود، با اکسیژن ترکیب شده و دود غلیظى ایجاد می‌کند. دودى که مى‌تواند به‌عنوان پوششى سریع و کارآمد برای سربازان روی زمین فراهم کند و آنها را از دید دشمنان پنهان کند. تاکتیک نظامی موثرى که قانونی محسوب مى‌شود. با این حال، طبق قوانین بین‌المللی، مسئولیت حفاظت از غیرنظامیان در جریان درگیری‌های مسلحانه بر عهده همه طرف‌ها است و طرف‌هاى درگیر باید تمام تمهیدات را براى اجتناب از آسیب رساندن به آنها و اموالشان اتخاذ کنند.
فسفر سفید توسط اکثر ارتش‌های بزرگ جهان در قرن گذشته استفاده شده است. به‌گفته سازمان جاسوسى آمریکا، اتحاد جماهیر شوروی در طول جنگ جهانی دوم آن را به طور گسترده بکار گرفت. آمریکا به استفاده از آن در عراق در سال ٢٠٠۴ و بعد در سوریه و عراق علیه داعش در سال ٢٠١٧ اعتراف کرد. اسرائیل نیز استفاده از فسفر سفید را در طول حمله سال‌هاى ٢٠٠٨–٢٠٠٩ به غزه پذیرفت. اما پس از آنکه سازمان ملل اعلام کرد اسرائیل این مهمات را «به طور سیستماتیک و بی‌پروا» بکار گرفته، ارتش اسرائیل گفت که استفاده از آن را در سال ٢٠١٣ متوقف خواهد کرد.
نیروهاى حزب‌الله معمولا به صورت واحدهای کوچک دو تا چهار نفره حرکت می‌کنند و با استتار در مناطق جنگلى نزدیک مرز حملات موشکى و راکتی علیه نیروهاى اسرائیلى انجام مى‌دهند. در چنین شرایطى ایجاد دیواره‌اى از دود غلیظ فسفر سفید مى‌تواند یکی از راه‌های اسرائیلی‌ها براى مختل کردن هدف‌گیری آنها باشد.
اما على مى‌گوید روزهایى که روستایشان هدف حملات با فسفر سفید بود، هیچ گروه مسلحی در منطقه حضور نداشت: «اگر حزب‌الله آنجا بود، مردم به آنها می‌گفتند که بروند و نزدیک خانه‌هایشان نشوند چون روستائیان نمی‌خواهند بمیرند.»
«حزب الله آنجا نبود.»
بی‌بی‌سی مستقلا نتوانست حضور یا عدم حضور گروه‌های مسلح در ضهیره در حول و حوش روزهای حملات را راستی‌آزمایی کند.
خالد قرایتم، از تیم امداد و نجات یکى از اولین کسانى بود که هنگام این حملات بر ضهیره در میدان بود.
«ما شروع به تخلیه افرادی کردیم که به خاطر استنشاق فسفر سفید از هوش رفته بودند.»
او مى گوید در حالی که همچنان در تلاش برای رسیدن به مردم بودند، تیم امداد هم هدف حمله قرار گرفت.
«آنها سه گلوله فسفر سفید به سمت ما شلیک کردند. یا برای اینکه ما را از نجات مردم بازدارند یا برای ایجاد ترس.»
خالد به یاد دارد که حداقل ۹ نفر را به بیمارستان ایتالیایی در شهر صور منتقل کرد. از جمله پدر خودش ابراهیم.
ابراهیم ۶۵ ساله به دلیل مشکلات شدید تنفسی سه روز در بیمارستان بستری بود. پزشک او، دکتر محمد مصطفی مى گوید او بسیاری از بیمارانی را که آن روزها در معرض فسفر سفید قرار گرفتند، معالجه کرده است.
«بیماران با علائم خفگی و تنگى نفس شدید، تعریق زیاد، استفراغ مزمن و ضربان قلب نامنظم مراجعه کرده بودند. لباس‌هاى آنها بوى سیر مى داد که مشخصه فسفر سفید است. نتایج خون آنها قرارگرفتنشان در معرض فسفر سفید را تایید کرد. »
سه ماه بعد از حمله که با ابراهیم ملاقات کردیم، چشمانش قرمز بود. پوست بازوها و پاهایش پوشیده از جوش و پوسته پوسته شده بودند. پزشکان به او گفته‌اند که همه اینها به خاطر فسفر سفید است.
ابراهیم می‌گوید: «از دهه ١٩٧٠ ما چندین جنگ را پشت سر گذاشته‌ایم. اما چیزی شبیه به این ندیده بودیم. این بمبها خیلى نزدیک خانه‌های ما فرود آمدند.»
به گفته ابراهیم وقتى او سعى کرد فرار کند، یک بمب فسفرى در شش متری ماشینش فرود آمد. او می‌گوید که پهپادهاى تجسسی ارتش اسرائیل بالای سرشان در پرواز بودند.
«آنها می‌توانستند ما را ببینند اما بی‌پروا شلیک می‌کردند.»
در پاسخ به شاهدان که گفته‌اند فسفر سفید «بی پروا» و در مناطق پرجمعیت استفاده شده، ارتش اسرائیل به بی‌بی‌سی گفت:
«دستورالعمل‌های ارتش اسرائیل مستلزم آن است که فسفر سفید در مناطق پرجمعیت، استفاده نشود. مگر در موارد استثنایى. این موارد استثناء موضوعات عملیاتی هستند که طبقه‌بندی شده و قابل افشا نیستند.»
اثبات فسفر سفید
بلافاصله پس از حمله به روستای علی، گزارش‌هایی در فضای مجازی منتشر شد. در ابتدا ارتش اسرائیل استفاده از مهمات فسفر سفید را رد کرد. اما بعد با چرخشى صد و هشتاد درجه به استفاده از آن اعتراف کرد اما تاکید کرد که این کار«در چارچوب قوانین بین‌المللی» بوده است.
با بررسی تمام شواهد موجود، بی‌بی‌سی توانست به طور مستقل استفاده از فسفر سفید در ضهیره وهمچنین در سه روستای دیگر در امتداد مرز در شش ماه گذشته را تأیید کند.
بی‌بی‌سی در کفارکلا قطعه‌ای از خمپاره‌اى را که بین دو خانه مسکونى فرود آمده بود به دست آورد و آزمایش شیمیایی کرد. این تجزیه و تحلیل توسط یک استاد سرشناس شیمی انجام شده است. به دلیل مسائل امنیتی، او خواست نامش فاش نشود.
پروفسور با پوشیدن ماسک گاز و پوشش ایمنى کامل، چندین توده چسبناک تیره روی لبه داخلی قطعه فلزی را بررسی می‌کند.
«این بخشی از یک گلوله هویتزر ١۵۵ میلیمتری است. علامت M825A1 نشان می‌دهد که این یک مهمات فسفر سفید ساخت آمریکاست.»
او یک فندک نزدیک توده‌هاى چسبناک نگه می‌دارد و نشان مى‌دهد که این توده‌ها چطور بلافاصله آتش می‌گیرند.
«تصور کنید سعی می‌کنید این ماده را در حالی که می‌سوزد و به پوست شما می‌چسبد از لباس خود پاک کنید.»
او می‌گوید حتی پس از سى روز، بقایای فسفر سفید همچنان می‌تواند مشتعل شود.
خالد قرایتم از تیم امداد و نجات، اسرائیل را به استفاده عمدی از فسفر سفید برای دور کردن مردم از مناطق مرزی متهم می‌کند.
او می‌گوید: «ما زندگی روستایی زیبایی داشتیم. آنها به عمد شروع به بمباران مناطق جنگلی با فسفر کردند تا درختان زیتون و باغ‌های آووکادو را بسوزانند.»
در پاسخ به این ادعاى خالد، ارتش اسرائیل گفت: «ارتش اسرائیل به طور کامل هرگونه ادعایی مبنی بر استفاده از مهمات دودزا برای بیرون راندن غیرنظامیان از مرز لبنان را رد می‌کند.»
آیا اسرائیل قانون را زیر پا گذاشته است؟
مهمات فسفر سفید سلاح شیمیایی محسوب نمی‌شود و حتی اصطلاح سلاح «آتش‌زا» براى آن نیز بحث برانگیز است.
طبق قوانین بین‌المللی، محدودیت‌هایی برای سلاح‌هایی وجود دارد که عمدتاً برای ایجاد آتش یا سوزاندن اهداف طراحی شده‌اند. و این موردى است که نگاه‌هاى ضد و نقیض درباره‌اش وجود دارد. اکثر کشورها، از جمله اسرائیل، بر سر این توافق دارند که اگر از فسفر سفید مشخصا برای ایجاد دیواره دود استفاده شود و نه شروع آتش‌سوزی (حتی اگر آتش اتفاقى رخ دهد)، قانون سلاح‌های آتش‌زا دیگر اعمال نمی‌شود.
دیده‌بان حقوق بشر اما با این نگاه مخالف است. آنها می‌گویند که نقاط مبهم بسیارى در این قانون وجود دارد.
رمزی قیس، محقق دیده‌بان حقوق بشر می‌گوید: «این کنوانسیون حاوی نقاط مبهم بسیارى است، به‌ویژه در رابطه با تعریفش از سلاح‌های آتش‌زا. اما طبق قوانین بین‌المللی بشردوستانه، همه طرف‌های درگیر باید اقدامات احتیاطی ممکن را برای جلوگیری از آسیب به غیرنظامیان انجام دهند. مخصوصاً هنگام استفاده از مهمات با فسفر سفید.»
پروفسور بیل بوثبی، وکیل مستقل و کارشناس نظامی می‌گوید، برای اینکه مشخص شود اسرائیل قانون را نقض کرده است یا نه، مشکل «تقابل شواهد» وجود دارد.
پروفسور بوثبی می‌گوید: «اسرائیلی‌ها می‌گویند که هدف آنها ایجاد یک پرده دود بوده است. روستاییان می‌گویند هیچ دلیلى براى ایجاد این پرده دود وجود نداشته زیرا هیچ گروه مسلحى در منطقه حمله نبوده است. اگر حرف آنها درست است این سوال مطرح مى‌شود که چرا از فسفر سفید استفاده شده؟ براى دانستن پاسخ باید بدانیم که کسانى که در مورد حمله تصمیم می‌گرفتند، چه شواهدى دیده‌اند یا چه در سر داشته‌اند.»
پروفسور بوثبی می‌گوید: «اینجا بحث «تناسب» نوع حمله با هدف هم کلیدی است. این که آیا آسیب ایجاد شده بیش از دستاوردهای نظامی مورد انتظار هست یا نه؟ لازم است مشخص شود که آسیب به غیرنظامیان و املاک و اشیاء آنها، بیشتر از مزیت نظامی مشخص و مستقیمی است که آنها پیش از حمله پیش‌بینی می‌کردند؟.»
پروفسور بوثبی می‌گوید پاسخ به این نکته هم باز بسته به دانستن چیزى است که در ذهن کسانی بوده که در مورد حمله تصمیم می‌گرفتند و اینکه هدفشان چه بوده است.
اسرائیل در پاسخ به سوال بى‌بى‌سى فارسى درباره اینکه اهدافشان چه بوده تنها به اشاره به «طبقه بندى و سرى» بودن آن «اهداف عملیاتى» بسنده کرد.
نقل از بی‌بی‌سی