ایرنا: پژوهشکده شورای نگهبان گزارشی را مبنی بر ‘آشنایی با فرایند انتخابات مجلس شورای اسلامی، با تأکید بر حقوق و تکالیف داوطلبان’ منتشر کرد که بخش سوم آن به اخذ و شمارش آراء اختصاص دارد.
در این بخش آمده است:
اخذ رأی باید در یکی از روزهای تعطیل رسمی باشد و در کلیه حوزه های انتخابیه کشور در یک روز انجام می شود و مدت آن حداقل ١٠ ساعت است و در صورت ضرورت قابل تمدید می باشد. تشخیص این ضرورت و مدت تمدید آن در یک حوزه یا سراسر کشور به عهده وزیر کشور است.
بر اساس قانون انتخابات مجلس، می توان مراحلی را برای اخذ و شمارش آرا برشمرد. پیش از ذکر این مراحل، لازم به ذکر است که نامزدهای نمایندگی می توانند در زمان اخذ رأی و شمارش آراء نمایندگانی را در شعب اخذ رأی داشته باشند. طبق ماده ۵۵ قانون انتخابات مجلس ‘هریک از نامزدها به تنهایی یا چند نامزد مشترکاً می توانند به طریق زیر برای شعب اخذ رأی یک نفر نماینده به هیئت نظارت حوزه انتخابیه معرفی نمایند:
الف – حوزه های دارای یک نماینده به ازاء هر صندوق یک نماینده؛
ب – حوزه های دارای دو نماینده به ازاء هر دو صندوق یک نماینده؛
ج – حوزه های دارای سه نماینده به ازاء هر سه صندوق یک نماینده؛
د – حوزه های دارای چهار نماینده به ازاء هر چهار صندوق یک نماینده؛
ه – حوزه های دارای پنج نماینده به ازاء هر پنج صندوق یک نماینده؛
و – حوزه های دارای شش نماینده به ازاء هر شش صندوق یک نماینده.
همچنین متناسب با تعداد نمایندگان هر حوزه انتخابیه به همان تعداد از صندوق ها یک نماینده. این نمایندگان می توانند در محل شعب اخذ رأی حضور داشته باشند و چنانچه تخلفی در شعب اخذ رأی صورت گیرد، بدون دخالت، مراتب را به هیئت های اجرایی و نظارت بخش یا مراکز شهرستان کتبا اعلام خواهند نمود.
حضور نمایندگان هریک از کاندیداها تا پایان اخذ رأی و شمارش آراء و تنظیم صورت جلسه بلامانع است. “با توجه به ماده قانونی مذکور در هریک از مراحل اخذ و شمارش رأی که در ذیل به آنها پرداخته شده است داوطلبان می توانند نظارت داشته باشد:
۱ـ آغاز رأی گیری:
تعیین محل شعب ثابت اخذ رأی و نیز تشکیل شعب سیار برای اخذ رأی بر عهده هیئت های اجرایی است که با اطلاع هیئت های نظارت به این امر مبادرت می ورزند.
محل شعب اخذ رأی باید در کمترین زمان به مردم اعلام شود. همچنین هیئت های اجرایی وظیفه دارند برای هریک از شعب رأی پنج نفر یا هفت نفر را انتخاب نمایند تا امور اجرایی اخذ رأی را در آن شعبه انجام دهند. یک نفر نیز به عنوان نماینده فرماندار یا بخشدار برای هر شعبه اخذ رأی معین می شود. شورای نگهبان هم برای هر شعبه اخذ رأی به تعداد لازم نماینده تعیین می کند.
قبل از شروع رأی گیری لازم است خالی بودن صندق ها توسط عوامل اجرایی و نظارتی تأیید گردد. طبق ماده ۲۲ قانون انتخابات مجلس ‘باید در حضور نمایندگان هیئت نظارت بر حوزه انتخابیه مربوط، صندوق های خالی، بسته و ممهور به مهر هیئت نظارت حوزه انتخابیه گردد و در صورتجلسه ای که قبل از آغاز زمان انتخابات در محل اخذ رأی تنظیم می گردد، نمایندگان هیئت نظارت بر حوزه انتخابیه مربوط، تعداد صندوق ها و خالی بودن آنها را گواهی نمایند و در صورتی که در جریان رأی گیری، نیاز باشد که صندوقی را اضافه نمایند، باید به همین ترتیب عمل نموده و صورت جلسه گردد”.
البته با توجه به اینکه ماده مذکور تأیید نماینده داوطلب را ضروری ندانسته است، لذا عدم حضور داوطلب قبل از پلمپ صندوق های رأی گیری مانع پلمپ صندوق و آغاز رأی گیری نیست. به همین دلیل، نمی توان شروع رأی گیری را منوط به حضور نمایندگان کاندیداها کرد.
۲ـ مراجعه رأی دهندگان به شعب اخذ رأی و کنترل شرایط آنها:
تمام اشخاصی که عاقل بوده و دارای تابعیت کشور جمهوری اسلامی ایران و هجده سال باشند می توانند در انتخابات شرکت کرده و به شخص یا اشخاص مدنظر خویش از میان اشخاص تأییدصالحیت شده رأی دهند. برای رأی دادن، داشتن شناسنامه و شماره ملی الزامی است. کسانی که قصد رأی دادن دارند، باید به شعب اخذ رأی مراجعه کنند. در شعبه، بررسی می شود که فرد واجد شرایط رأی دادن بوده و قبلا رأی نداده باشد. بر این اساس نماینده فرماندار یا بخشدار یا رئیس شعبه یا هریک از منشی های شعبه ثبت نام و اخذ رأی با ملاحظه شناسنامه شخص، بررسی می کنند که اولا شناسنامه به مهر انتخابات جاری مجلس شورای اسلامی ممهور نشده باشد؛ ثانیا شناسنامه متعلق به شخص مراجعه کننده بوده و صاحب آن در روز اخذ رأی هجده سال تمام داشته باشد. همچنین نماینده فرماندار یا بخشدار یا رئیس شعبه و یا هریک از منشی ها انگشت سبابه دست راست شخص را مشاهده می کنند تا اثری از رنگ جوهر استامپ که نشانه ی دادن رأی در شعبه دیگر است، نباشد. چنانچه مراجعه کننده دارای شناسنامه ای باشد که ممهور به مهر انتخابات جاری مجلس شورای اسلامی در روز اخذ رأی بوده و دلالت بر دادن رأی در شعبه دیگری نماید یا در انگشت سبابه او اثر جوهر استامپ شعبه اخذ رأی دیگری مشاهده شود، با دستور نماینده فرماندار یا بخشدار از رأی دادن وی جلوگیری به عمل می آید.
قابل ذکر است که در مرحله دوم انتخابات– که در ادامه توضیحاتی پیرامون آن داده می شود-، صرفا کسانی می توانند رأی دهند که در مرحله اول در همان حوزه انتخابیه رأی داده باشند و یا در مرحله اول، در هیچ حوزه ای رأی نداده باشند.
۳ـ ثبت مشخصات:
مراد از بکار بردن کلمه ‘ثبت نام’ در قانون، ثبت نام از مراجعه کنندگان جهت رأی گیری است. بعد از حصول اطمینان از واجد شرایط بودن شخص، یکی از منشی های شعبه اقدام به ثبت مشخصات و اطلاعات رأی دهنده بر روی تعرفه رأی می کند. بعد از این عمل، منشی شعبه موظف است برگه تعرفه را ممهور سازد. چنانچه تعرفه رأیی ممهور نباشد، جزء آرای باطله قرار خواهد گرفت. قابل ذکر است که تعرفه ی رأی سه قسمت دارد که در یک قسمت مشخصات فرد ثبت می شود، قسمت دیگر جهت نظارت است و قسمت سوم برای نوشتن رأی است. بعد از این اقدامات، شناسنامه ی شخص نیز ممهور می شود.
۴ـ اخذ رأی:
بر اساس ماده ۸ قانون انتخابات مجلس، انتخابات به صورت مستقیم و عمومی و با رأی مخفی خواهد بود. بر این اساس آیین نامه اجرایی قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی مقرر داشته است که: “نماینده فرماندار یا بخشدار و اعضای شعب ثبت نام و اخذ رأی باید ترتیبی اتخاذ نمایند که رأی دادن و انتخاب نامزد یا نامزدها مخفی و به صورت کاملا آزاد و بدون اعمال نفوذ شخص دیگری انجام گیرد و هیچ یک از اعضای شعب و نماینده فرماندار یا بخشدار و مأموران انتظامی و نماینده هیئت نظارت بر حوزه انتخابیه و اصولا کلیه افرادی که به نحوی از انحا در شعبه وظیفه ای به عهده دارند، حق نوشتن برگ رأی یا علامت زدن در مقابل نام نامزد یا نامزدها برای اشخاص را ندارند. در صورتی که برای نوشتن یا علامت زدن در مقابل نام نامزد یا نامزدهای موردنظر بر روی برگ رأی نیاز به فرد دیگری باشد، رأی دهنده باید از وجود افراد خارج از شعبه که مورد اعتماد وی هستند استفاده نماید و اعضای شعبه نیز کنترل نمایند تا عمل خلاف قانون انجام نگیرد”.
نماینده هیئت نظارت در صورت مشاهده تخلف یا اعمال نفوذ، موظف است مراتب را به اعضای شعبه و نماینده فرماندار یا بخشدار تذکر دهد و آنان ضمن بررسی موضوع باید فرد یا افراد خاطی را توسط مأموران انتظامی حاضر در شعبه جلب و مراتب را صورتجلسه نمایند تا همراه خاطی تحویل مقامات قضائی دهند.
هر شخص پس از نوشتن رأی خود، آن را به صندوق انداخته و از شعبه خارج می شود. رأی گیری تا پایان مهلت مقرر ادامه می یابد و پس از پایان ساعت رأی گیری، تمام افرادی که جهت دادن رأی داخل صف قرار دارند، به داخل شعبه هدایت شده و درب شعبه بسته می شود. مسئولان شعبه پس از بستن درب شعبه، اجازه ورود به هیچ شخصی را جهت اخذ رأی نخواهند داد.
۵ ـ باز کردن لاک و مهر صندوق ها و شمارش برگه های داخل صندوق:
رئیس یا نایب رئیس شعبه اخذ رأی با همکاری یکی از منشی ها لاک و مهر صندوق اخذ رأی را بازکرده و تعداد آرای داخل صندوق را بدون اینکه قرائت شود، می شمارند و با تعداد تعرفه های مصرف شده که قبلا شمارش گردیده است، تطبیق می دهند. چنانچه تعداد اوراق رأی داخل صندوق بیشتر از تعداد تعرفه های مصرف شده باشد، به تعداد اضافی از مجموع برگ آرا بدون آنکه خوانده شود به قید قرعه برداشته و با رنگ قرمز جمله ‘باطل شذ را بر روی آن قید کرده و در صورتجلسه اخذ رأی نیز درج و در پایان ضمیمه صورتجلسه می نمایند. ولی در صورتی که تعداد برگ های رأی داخل صندوق مساوی یا کمتر از تعداد تعرفه ها باشد، اقدام خاصی صورت نمی گیرد و فقط تعداد برگ های رأی داخل صندوق در صورتجلسه درج می شود.
۶ـ قرائت آرا:
آرای داخل صندوق به سه دسته تقسیم می شوند:
۱. آرای مأخوذه باطل.
۲. آرای غیر مأخوذه و باطل.
۳. آرای صحیح
آرای مأخوذه باطل آرایی هستند که جزء آرای اخذ شده محسوب می شوند، ولی در نتیجه انتخابات تأثیری ندارند. این آرا در مجموع به سه دسته تقسیم می شوند:
– آرای ناخوانا؛
– آرائی که کلا حاوی اسامی غیر از نامزدهای تأیید شده باشد؛
– آرائی که سفید به صندوق ریخته شده باشد.
این آراء در مجموع تعداد رأی دهندگان مؤثر هستند، اما به نفع هیچ کاندیدایی محاسبه نمی گردند.
آراء غیرمأخوذه باطل: این آراء نه تنها برای هیچ یک از داوطلبان به حساب نمی آیند، بلکه جزء آمار رأی دهندگان نیز محسوب نمی شوند. این آرا به ۱۲ دسته تقسیم می شوند:
– صندوق فاقد لاک و مهر انتخاباتی باشد؛
– آراء زائد بر تعداد تعرفه مصرف شده باشد؛
– آراء کسانی که به سن قانونی رأی نرسیده باشند؛
– آرائی که با شناسنامه افراد فوت شده یا غیر ایرانی داده شده باشد؛
– آرائی که با تقلب و تزویر در تعرفه ها، آراء، صورتجلسات، شمارش بدست آمده باشد؛
– آرائی که با شناسنامه غیر یا جعلی أخذ شده باشد؛
– آراء تکراری؛
– آرائی که با شناسنامه کسانی که حضور ندارند أخذ شده باشد؛
– آرائی که فاقد مهر انتخاباتی باشد؛
– آرائی که از طریق تهدید بدست آمده باشد؛
– آرائی که روی ورق های غیر از برگه رأی نوشته شده باشد؛
– آرائی که از طریق خرید و فروش بدست آمده باشد.
آرای صحیح: آرای صحیح آرائی هستند که شرایط فوق را نداشته باشند و از این رو در شمارش آرا محاسبه می گردند. شمارش این دسته از آرا، بسیار دقیق و حساس است، به حدی که قانون در این خصوص تمهیداتی را در نظر گرفته است تا هرچه بیشتر بر دقت شمارش آرا افزوده شود. برای مثال در صورت امکان باید دو نفر مسئول شمارش آرا باشند تا اشتباهی رخ ندهد. در صورتی که شمارش آرا به صورت دستی باشد، این کار توسط اعضای شعبه تحت نظارت نماینده هیئت نظارت انجام می گیرد و در صورت رایانه ای بودن شمارش، دستگاه این کار را انجام می دهد. در هر صورت، تفکیک میان آرای صحیح و باطل وجود دارد.
۷ـ تنظیم و تکمیل صورتجلسه:
پس از خاتمه شمارش و قرائت آرا، صورتجلسه اخذ رأی شعبه در شش نسخه تنظیم و سپس تعداد رأی هر یک از دارندگان رأی در صورتجلسه نوشته می شود. صورتجلسه پس از تنظیم به امضای نماینده فرماندار یا بخشدار و اعضای شعبه اخذ رأی و نماینده هیئت نظارت و بازرس وزارت کشور میرسد و بلافاصله یک نسخه از صورتجلسه همراه با کلیه تعرفه های مصرف شده و برگ های رأی قرائت شده داخل صندوق رأی قرار داده می شود. صندوق های اخذ رأی نیز باید پس از شمارش آرا مجددا پلمپ شوند. علاوه بر صندوق ها مدارک دیگری نیز باید تسلیم هیئت های اجرایی شود، این مدارک شامل دو نسخه از صورتجلسه شعبه اخذ رأی و تعرفه و برگ های رأی مصرف نشده باقیمانده و سایر لوازم و مدارک می باشند. اگر در روز اخذ رأی اشکالات و ایراداتی پدید آمده باشد، باید در صورتجلسه ذکر گردد و به امضای اعضای شعبه و نماینده فرماندار یا بخشدار و نماینده هیئت نظارت و بازرس وزارت کشور برسد. فرم های اعلام نتیجه از طریق هیئت های اجرایی مراکز حوزه انتخابیه به فرمانداران و بخشداران رسیده و آنها این نتایج را به ستاد انتخابات کشور و شورای نگهبان ارسال می دارند تا اعلام گردد. هرچند اعلام نتایج انتخابات بر عهده وزارت کشور است، ولی وزارت کشور قبل از اعلام نتایج، جهت تأیید انتخابات توسط شورای نگهبان، آمار خود را به تفکیک حوزه های انتخابات به شورای نگهبان اعلام می نماید و در صورتی که این آمار منطبق بر آمار هیئت های نظارت شورای نگهبان باشد به عنوان آمار نهایی اعلام می گردد. هر کاندیدایی که توانسته باشد یک چهارم از آرای مأخوذه را کسب کند، به مجلس راه می یابد و اگر چنین نصابی برای یک یا چند کرسی نمایندگی مجلس حاصل نشود، انتخابات به مرحله دوم کشیده می شود. در این مرحله کسانی که در مرحله اول بیشترین آرا را کسب کرده ولی به نصاب یک چهارم دست نیافته اند، به تعداد دو برابر مورد نیاز، حضور می یابند. در این مرحله، اکثریت نسبی ملاک عمل خواهد بود و هرکس بیشترین رأی را نسبت به دیگران کسب کند، به عنوان نماینده مردم، وارد مجلس خواهد شد.