حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه های اخیر به دلیل استفاده بی رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به شدت دچار صدماتی شده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۳۶ واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاه سازی گردآوری شده است.

به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته‌ ای که گذشت دستکم بیست شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضائی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا در سیزده شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به آتش سوزی منابع طبیعی کشور، بی توجهی به حیات وحش، پسماند و آلاینده های محیط زیستی اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.

آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیاط وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

به گزارش ایرنا، علیرضا ابدالی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: ۸۶ گونه جانوری کشور در معرض خطر انقراض قرار دارد که یوزپلنگ آسیایی، گوزن زرد ایرانی، خرس قهوه ای، پلنگ، خرس سیاه، گورخر ایرانی، انواع پرندگان شکاری، هوبره و میش مرغ برخی از این گونه ها هستند، اما تاکنون برای ۲۳ گونه برنامه عمل تهیه شده است و با جدیت در حال اجرا هستیم.

از سوی دیگر، حسن اکبری معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه یکی تهدیدهای جدی یوزپلنگ آسیایی در مجموعه حفاظتی توران، حضور تعداد زیادی دام شتر است، اظهار کرد: دام و شتر در بسیاری از نقاط این مجموعه رفت و آمد می‌کنند. همراه گله‌های دام چوپان و تعداد قابل توجهی سگ است. یوزپلنگ به‌ویژه توله‌ها در مقابل وجود سگ بسیار آسیب‌پذیر هستند، به‌گونه‌ای که در بسیاری از مواقع مجبور به خروج از زیستگاه می‌شوند تا به جاهای امنی بروند یا اگر در آن مکان بمانند،‌ آسیب‌ خواهند دید.شترها نیز از منابع آبی بی‌رویه استفاده می‌کنند و معمولا یک موتورسوار به عنوان ساربان آن‌ها را راهبری می‌کند.

همچنین، سعید دزفولی‌نژاد، سرپرست محیط زیست استان کرمانشاه گفت: در مرحله پنجم از رهاسازی گونه‌های حیات وحش، تعدادی از گونه‌های ارزشمند حیات وحش نظیر روباه معمولی، سنجاب، خارپشت، کفتار، دلیجه و سارگپه پس از تیمار و بازپروری توسط مرکز تیمار حیات وحش پردیسان، در زیستگاه‌های طبیعی استان کرمانشاه به طبیعت بازگشتند.

مسعود نصرتی، شهردار منطقه ۲۲ تهران اعلام کرد که ۸۱۲ درخت در پارک چیتگر خشک شده بودند که به جای آن‌ها یک هزار درخت کاشته می‌شود. وی همچنین افزود: اصلاح و بهبود جریان تامین آب این پارک در دستور کار است.

یک خرس در کجور، واقع در استان مازندران، به دلیل خوردن سم تلف شد. طبق گفته شاهدین، به دلیل اینکه در آن منطقه، تلفن های همراه آنتن دهی خوبی نداشتند، هرچه تلاش کردند نتوانستند به محیط زیست منطقه اطلاع رسانی کنند. از طرفی، بعضی اطلاعات منتشر شده در فضای مجازی، حاکی از آن بود که سم به صورت عامدانه به خرس خورانده شده و علت آن ترس از حمله‌ی خرس به گاو‌ها ذکر شده است.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

طی یک هفته اخیر با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، دستکم چهار تن چوب قاچاق در خراسان رضوی ضبط و در این راستا یک متهم بازداشت شد. همچنین طی این مدت دستکم ۱۹ شکارچی غیرمجاز در شهرهای همدان، نوشهر، کلیبر، پیرانشهر، اشنویه، گنبدکاووس، اردل و دنا بازداشت و پس از نجات صید یا توقیف لاشه حیوانات و پرندگان شکار شده، به مراجع قضایی معرفی شدند.

عطاالله کاویان، مدیر کل محیط زیست مازندران بیان کرد: ماموران یگان حفاظت محیط زیست شهرستان نوشهر پس از انتشار فیلم شکار خرس در فضای مجازی، با همکاری پلیس فتا متخلف را  شناسایی و دستگیر کردند.

مریم محمدی، مدیرکل حفاظت محیط زیست همدان گفت: تبلیغ فروش سه بهله سارگپه در فضای مجازی (دیوار) موجب شناسایی و به دام انداختن صیاد در همدان شد. پس از شناسایی و اقدامات قانونی لازم، پرسنل اداره و منطقه حفاظت شده آلموبلاغ موفق به کشف و ضبط سه بهله جوجه سارگپه زنده گیری شده از منزل این متخلف شدند.

رحیم آفتابی، رییس اداره حقوقی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی اعلام کرد: به دنبال گزارش جوامع محلی مبنی بر مشاهده لاشه یک قلاده خرس قهوه‌ای در منطقه، یگان حفاظت محیط زیست کلیبر به محل اعزام و با پیگیری و تحقیقات محلی، عامل شکار شناسایی و پس از هماهنگی قضایی و بررسی‌های میدانی با همکاری نیروی انتظامی با ارائه مستندات، دستگیر و پس از تشکیل پرونده به مراجع قضایی معرفی شد. او به پرداخت جزای نقدی و جبران ضرر و زیان به حفاظت محیط زیست محکوم شد.

طه ایزان، رئیس اداره حفاظت محیط‌ زیست شهرستان پیرانشهر از دستگیری شکارچیان متخلف در این شهرستان توسط مامورین یگان حفاظت محیط زیست خبر داد و گفت: از شکارچیان متخلف یک قبضه اسلحه دو لول ته‌پر، یک قطعه کبک، هشت رشته تور دام زنده گیری کبک، ضبط صوت و ۱۶ عدد تخم کبک کشف و پرونده متخلفین جهت رسیدگی به مراجع قضایی ارجاع شد.

کریم خضری، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان اشنویه نیز از دستگیری چهار متخلف زنده گیر پرندگان در این شهرستان توسط مامورین یگان حفاظت محیط زیست خبر داد و گفت: از متخلفین۳۶۰ حلقه توردام ، یک قفس نگهداری کبک و ادوات شکار به همراه ۲۰ قطعه کبک کشف و ضبط شد.

علی پارسایی‌پور، فرمانده هنگ مرزی اترک گنبدکاووس گلستان گفت: از ابتدای امسال تاکنون ۹ شکارچی غیرمجاز که اقدام به صید پرندگان شکاری حفاظت‌شده در نواحی مرزی مناطق شمالی این استان می‌کردند همراه با هفت قبضه سلاح فاقد پروانه فعالیت، ۳۵۵ عدد فشنگ و ۲۰ کیلوگرم ساچمه فشنگی دستگیر شدند و با تشکیل پرونده برای سیر مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی شدند.

سعید یوسف پور مدیرکل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری گفت: یک متخلف در شهرستان اردل، اقدام به صید غیرمجاز ۲۵ قطعه ماهی کپور از رودخانه کارون در روستای قلعه درویش این شهرستان کرده بود. وی پس از تشکیل پرونده تحویل مراجع قانونی شد.

اسلام جاودان خرد، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان کهگیلویه و بویراحمد اعلام کرد: با پایش مناطق حفاظت شده دنای شرقی ۲ گروه متخلف شکار را دستگیر و اعمال قانون شدند. گروه اول به همراه لاشه ۴ قطعه کبک و یک اسلحه غیرمجاز دستگیر شد، اما نفر دوم درحالیکه ابزار آلات ویژه شکار را به همراه داشت و به قصد شکار به مناطق حفاظت شده ورود کرده بود، قبل از هرگونه شکاری دستگیر و یک قبضه اسلحه غیر مجاز پی سی پی از وی کشف و ضبط شد.

از سوی دیگر، حسین سیفی، جانشین مرزبانی استان خراسان رضوی از کشف ۴ تن چوب قاچاق توسط مرزبانان هنگ درگز خبر داد و گفت: در این راستا خودروی خاور توقیف و راننده به مراجع قضایی تحویل گردید.

سید انور حسینی، رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری مهاباد اظهار کرد: در سه ماهه نخست امسال ۴۵ تن محموله های چوب آلات فاقد مجوز قطع و حمل کشف و ضبط شده است. این هفت محموله کشف شده، از شهرستانهای همجوار قطع و بارگیری شده بودند.

حق تنفس و هوای پاک

براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای اصفهان ۵۰۰، مشهد ۱۳۸، تهران ۱۳۳، هویزه ۱۶۴، اهواز ۱۵۴، آبادان ۱۰۹، قم ۱۲۱، اندیمشک ۱۰۷، خرمشهر ۱۱۵، شوشتر ۱۱۵، هندیجان ۱۴۸، ماهشهر ۱۱۹، چهارمحال بختیاری ۱۰۶ ناسالم برای گروه های حساس، ناسالم برای عموم اعلام شد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

شاخص کیفی هوا (Air Quality Index) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق (ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

آتش سوزی

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

در هفته ای که گذشت، بیش از هزار هکتار از منابع طبیعی استان های، اصفهان، خوزستان، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، ایلام و کردستان دچار حریق شد.

افشین بازگیر، فرماندار چگنی با اشاره به آتش‌سوزی ادامه‌دار در جنگل‌های بخش ویسیان چگنی، گفت: ۱۷۰ هکتار از جنگل‌های چگنی بدون احتساب آمار آتش‌سوزی اخیر در بخش‌های ویسیان، شاهیوند و مرکزی دچار آتش‌سوزی شده‌ است.

منصور شیشه فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به وقوع آتش سوزی در مراتع استان اصفهان اظهار کرد: روز گذشته آتش سوزی در بخشی از مراتع مصاف شهرستان خوانسار باعث سوختن ۲ هکتار از پوشش‌های گیاهی و علوفه‌ای و گون شد. همچنین حریق در ۵ هزار متر از مراتع منطقه تجره شهرستان خوانسار مهار شد.

رضا کاووسی، رییس اداره حفاظت محیط زیست گیلانغرب گفت بخشی از منطقه شکار و تیراندازی ممنوع شیاکوه و بان سیران به دلایل نامعلوم دچار آتش سوزی گسترده و در نهایت مهار شد. در نتیجه این حادثه ۱۵ هکتار از مراتع و جنگل های این نقطه در آتش سوخت.

مجید بیگلریان، مدیرکل مدیریت بحران استان ایلام خاطرنشان ساخت: در برآورد اولیه نشان می دهد حدود ۱۵ هکتار از جنگل های کبیرکوه در منطقه امامزاده احمد (پاعلم) طعمه حریق شده است و اطفا حریق با ۳۰ پرواز بالگرد که تاثیر زیادی در مهار این حریق داشت کار مهمی بود که انجام شد.

یاسم خانمحمدیان، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان ایلام گفت: امسال ۳۵ فقره آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی این استان گزارش و با تلاش همه عوامل اطفای حریق، مهار شده است. این تعداد آتش‌سوزی به ۶۰۳ هکتار و ۸۸۱ متر از عرصه‌های طبیعی استان شامل جنگل و مرتع آسیب زده است.

کوروش عیوضی، فرماندار هلیلان گفت: در ارتفاعات والادشت هلیلان به علت شدت وزش باد وحجم زیاد آتش، حدود ۵۰ هکتار از درختان بلوط والادشت دچار حریق شد و با ورود میدانی، آتش‌سوزی پایان یافت.

محمد علی موسی پور گرجی، مدیرکل بنادر و دریانوردی امیرآباد گفت: با دریافت گزارشی مبنی بر وقوع آتش سوزی در محدوده اراضی غربی منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد تیم آتش نشانی به منطقه اعزام شد. تیم آتش نشانی مانع از گسترش حریق به تاسیسات و صنایع شد.

اسماعیل سعیدی، رئیس منابع طبیعی و آبخیزداری پلدختر گفت: ۲۵۱هزار و ۲۵۱هکتار اراضی جنگلی و مرتعی و ۲۳۳هزار و ۸۶۶ هکتار اراضی ملی در این شهرستان وجود دارد. طی امسال ۱۵ فقره آتش‌سوزی در ۶۵ هکتار از اراضی ملی، مرتعی، جنگلی و کشاورزی پلدختر رخ داده‌ است.

بر اساس اعلام منابع طبیعی و آبخیزداری استان لرستان، ۷۳.۵ هکتار جنگل و مرتع استان از ابتدای امسال تا بیست و دوم خرداد دچار حریق شده بود در حالیکه این آمار به شکل بسیار فزاینده‌ای در  سی و یکم خرداد به حدود ۱۳۰۰ هکتار رسید.

سید محمد موسوی، رییس سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری شوش گفت: ۱۲۶ مورد آتش سوزی درختان حاشیه جاده شوش منجر به سوختن ۱۵ کیلومتر از درختان محورهای شوش به اندیمشک و شوش به اهواز شد.

فرمانده یگان حفاظت اداره‌کل منابع طبیعی چهارمحال و بختیاری از مهار چهار فقره آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع استان خبر داد و گفت: چهار مورد از این آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها و مراتع روستاهای ارمند سفلی، مشکدوزان، ارجنک و راستاب بود که در کمترین زمان ممکن مهار شد.

علی ملکی آهنگران، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی کشور درباره آتش سوزی های اخیر در جنگل‌های کشور اظهار کرد: بر اساس بررسی های انجام شده ۹۵ درصد حریق های صورت گرفته عامل انسانی داشته است که از این تعداد ۹۰ درصد به صورت سهوی و ۵ درصد به عمد انجام شده است. او افزود: درباره آتش سوزی های یک ماه گذشته استان لرستان مشخص شد که تعدادی از آنها عمدی بوده و در این ارتباط ۱۷ نفر شناسایی شدند. اقدامات قانونی انجام شده تا به زودی برای جلب و دستگیری آنها با هماهنگی های قضایی، اقدام شود.

محمد شمیری، نماینده حقوقی اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان دزفول گفت: عامل آتش سوزی عمدی مراتع بخش شهیون دزفول که سال گذشته اقدام به آتش زدن عمدی مراتع بخش شهیون دزفول، با انگیزه اختلافات محلی کرده بود توسط نیروهای یگان حفاظت منابع طبیعی شناسایی شد و پس از تشکیل پرونده سرانجام پس از حدود یک سال پیگیری‌های مستمر حقوقی این اداره رای محکومیت قطعی این مجرم صادر شد.

مهدی پازوکی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری لرستان با اظهار اینکه طبق بررسی‌های اولیّه عامل انسانی علّت وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های پلدختر است، تأکید کرد: عامل حریق در اراضی این شهرستان از سوی منابع طبیعی شناسایی شده‌است و به مراجع قضایی معرفی می‌شود.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

به گزارش شرق، برداشت بیش از اندازه و غیرمجاز آب از سفره‌های زیرزمینی در کشور رخ داده و گفته می‌شود با ادامه روند کنونی برداشت آب در آینده نزدیک، نه دیگر آب کافی برای مصرف داریم و نه برای کشاورزی؛ یعنی با وجودی که حد معقول و مجاز برداشت از منابع آب زیرزمینی ایران ۲۷ میلیارد مترمکعب در سال است، ‌اکنون بالغ بر ۴۲ میلیارد مترمکعب آب برداشت و به‌صورت بی‌رویه مصرف می‌شود. حتی گفته شده است ذخیره هزارساله آب ایران در طول سه دهه اخیر مصرف شده است.

از سوی دیگر، علی ارواحی، متخصص مدیریت زیست‌بوم‌ های تالابی گفت: دریاچه ارومیه با وجود اینکه بارش‌های امسال به نسبت و نزدیک به نرمال بوده است، اما وضعیت آن بسیار شکننده است. همچنین برخی از تالاب‌های کشور وضعیت بحرانی دارند، مثل تالاب پریشان، تالاب گاوخونی، تالاب بختگان، دریاچه ارومیه، تالاب انزلی و تالاب میانکاله.

پیمان بازدیدی،  از فعالان زیست محیطی استان گیلان گفت: انتشار تصاویری از کوه زباله در سراوان به دست فعالان زیست محیطی این استان، توجه مردم را به خطرات بهداشتی و زیست محیطی انباشتن زباله در این شهر جلب کرد.

وی در ادامه افزود: در استان های شمالی منابع آب و خاک به دلیل انباشته شدن زباله و نفوذ شیرابه به خاک و آب‌‎های زیر زمینی آلوده می شوند. همین نفوذ شیرابه و آلودگی ها باعث بروز بیماری های روده ای و معده در مردم استان شده است. عدم برنامه ریزی در گردشگری و ورود مسافر بدون توجه به ظرفیت سنجی و  ایجاد امکانات  برای خدمات رسانی به گردشگران این مشکلات را برای محیط زیست و منابع طبیعی استان خواهد داشت.

همچنین، رئیس اداره حفاظت محیط‌ زیست شهرستان شمیرانات از پلمب سه واحد معدن شن و ماسه آلاینده در منطقه رودبار قصران و لواسان خبر داد. امامعلی یگان زاده با اشاره به اینکه بر اساس گزارش یگان حفاظت این اداره مبنی بر ایجاد آلودگی توسط معادن شن و ماسه مستقر در حاشیه رودخانه حفاظت شده جاجرود، اخطاریه های قانونی رفع آلایندگی برای معادن مذکور صادر شد، گفت: به دلیل رعایت نکردن الزامات محیط زیستی و توجه نکردن به اخطاریه های صادره، این واحدهای آلاینده با اخذ دستور قضایی پلمب و از ادامه فعالیت آنها جلوگیری شد. همچنین با فعالیت چنین واحدهای متخلف و غیر مجاز که باعث بروز آسیب های جدی بر محیط زیست می شوند برابر قانون برخورد خواهد شد.