آخرین گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد به‌طور متوسط هر ۳۶ ساعت، یک زن باردار هنگام زایمان جانش را از دست می‌دهد. در ایران، نرخ مرگ و میر مادران باردار هنگام زایمان تقریباً یک دهمِ متوسط جهانی است، اما همچنان بیش از یک و نیم برابرِ میزانی است که در برنامۀ ششم توسعه به دولت تکلیف شده بود.
شمار زنان بارداری که حین زایمان جان شان را از دست می‌دهد، طی دهه های اخیر در ایران رو به کاهش گذاشته بود. این روند اما اکنون متوقف شده است؛ آمارهای رسمی نشان می دهند از ۲۰ مورد مرگ در هر ١٠٠ هزار تولد زنده در سال ۱۳۹۶، نرخ مرگ و میر مادران باردار به حدود ۲۴ مورد در سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است.
این در حالی است که بر اساس تکلیف برنامۀ ششم توسعه برای دولت، میزان این شکل از مرگ و میر در کشور در سال ۱۴۰۰ باید به ۱۵ مورد در هر صد هزار تولد می‌رسید.
مقایسۀ نرخ مرگ مادران باردار با مبنای برنامه ششم توسعه:
بر اساس تکلیف برنامۀ ششم توسعه، نرخ مرگومیر مادران هنگام زایمان در سال ۱۴۰۰ باید به کمتر از ۱۵ مورد در ۱۰۰ هزار تولد می‌رسید. اکنون، این آمار ۱.۵ برابر تکلیف برنامۀ توسعه یعنی ۲۴ مرگ به ازای هر ۱۰۰ هزار تولد است.
دورۀ برنامۀ ششم بین سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ است که تا پایان سال ۱۴۰۲ تمدید شد. در این برنامه مقرر شده بود نرخ مرگ مادران باردار هنگام زایمان در سال ۱۳۹۶ به ۱۸ مورد از هر ١٠٠ هزار تولد برسد و در نهایت، این رقم در سال ۱۴۰۰ به ۱۵ مورد کاهش یابد.
با این حال، محاسبۀ داده های مرکز آمار ایران در سال ۱۴۰۰ نشان می دهند شمار زنانی که هنگام زایمان از دنیا رفته‌اند ۲۳۸ نفر بوده؛ به عبارت دیگر ۲۲ مورد در هر ١٠٠ هزار تولد.
یک سال بعد، یعنی در سال ۱۴۰۱، این رقم باز هم افزایش یافته و ۲۴۶ مادر باردار در ایران هنگام زایمان جان باخته‌اند.
افزایش نرخ مرگ مادران باردار در سال های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱:
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، طی سال های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱ نرخ مرگ و میر مادران هنگام زایمان، از ۲۰ مورد به ازای هر ١٠٠ هزار تولد زنده به ۲۴ مورد افزایش پیدا کرده است. محاسبه داده های رسمی نشان می دهند سالانه به طور متوسط ۲۵۵ زن هنگام زایمان جان خود را از دست می‌دهند.
یکی از دلایل افزایش نرخ مرگومیر مادران هنگام زایمان، کاهش آمار تولد در سال‌های اخیر است، به‌طوری که تعداد تولد از حدود یک میلیون و ۴۵۰ هزار مورد در سال ۱۳۹۶ به یک میلیون و ۳۹ هزار مورد در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است.
به‌گفتۀ رئیس سازمان نظام پزشکی در آبان‌ماه گذشته، ۱۷ درصد از موارد مرگ مادران هنگام زایمان به‌دلیل دسترسی نداشتن آن‌ها به کادر درمان و امکانات پزشکی رخ داده است. علاوه‌بر این، بیشتر قربانیان زایمان را مادران ۳۰ تا ۳۵ ساله تشکیل می‌دهند که «۴۵ درصد آن ناشی از عدم تخصص کافی» کادر درمان اعلام شده است.
با این اوصاف در ایران، نرخ مرگ مادران باردار هنگام زایمان همچنان بیش از یک‌ونیم برابرِ میزانی است که در برنامۀ ششم توسعه به‌عنوان تکلیف دولت مصوب شده است.
مقایسۀ جهانی وضعیت ایران:
در این میان، برخی مقام‌های جمهوری اسلامی مانند محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی، وضعیت موجود را با نرخ جهانی مقایسه می‌کنند که در این مورد، مقایسۀ نادرستی تلقی می‌شود و به‌نظر می‌رسد صرفاً کاربرد تبلیغاتی داشته باشد.
یکی از دلایل نادرستی مقایسۀ نرخ مرگ و میر مادران هنگام زایمان در ایران با نرخ متوسط جهانی، نرخ هولناک این نوع از مرگ در برخی کشورها در مجموع کل آمار است.
برای نمونه، در بیش از ۱۸ کشور آفریقایی، نرخ مرگ زنان باردار هنگام زایمان بین ۵۰۰ تا هزار مورد در هر ۱۰۰ هزار تولد است. در افغانستان نیز مرگ زنان باردار با نرخ حدود ۶۴۰ مورد در هر ١٠٠ هزار تولد، بسیار چشمگیر است.
بالا بودن ارقام یاد شده در این کشورها سبب شده تا به رغم نرخ پایین و یا ناچیز مرگ و میر زنان باردار در بسیاری از کشورها، نرخ میانگین جهانی مرگ مادران هنگام زایمان همچنان بالای ۲۰۰ مورد در هر ١٠٠ هزار تولد باقی بماند و به ۷۰ مورد که هدف جهانی است، نرسد.
آمار مرگ مادران هنگام زایمان در ایران و برخی کشورهای منطقه:
هند با رکورد ۲۴ هزار مورد، یکی از بالاترین آمار مرگ زنان هنگام زایمان را در جهان دارد. این آمار در افغانستان و پاکستان حدود ۹ هزار مورد، در ایران و ترکیه کمتر از ۲۵۰ مورد و در برخی کشورهای منطقه نزدیک صفر است.
مفهوم مرگ مادران هنگام زایمان:
بنا بر تعاریف رسمی یعنی «مرگ یک زن هنگام حاملگی، زایمان یا در فاصلۀ ۴۲ روز پس از پایان حاملگی بدون در نظر گرفتن طول مدت و محل حاملگی و بدون توجه به این‌که علت مرگ، حاملگی یا درمان های مربوط به حاملگی باشد. مرگ مادر به‌دلیل حوادث و سوانح عمدی یا غیرعمدی در این گروه قرار نمی‌گیرد».
در گزارش مرکز آمار ایران، تنها نرخ مرگ مادران هنگام زایمان در هر ١٠٠ هزار تولد اعلام شده است. تعداد موارد مرگ بر اساس آمار تولد در هر سال محاسبه شده است.
در این گزارش رسمی تأکید شده که آمار مرگ مادران باردار بر اثر ابتلا به کووید ۱۹ در دوران همه گیری کرونا، در آمار کلی محاسبه نشده است.
آمارهای منطقه ای و استانی، آمار های پیش از سال ۱۳۹۶ و همچنین آمار به تفکیک دلایل مرگ مادران در دسترس عموم نیست. بنابراین بررسی توالی زمانی، پراکندگی جغرافیایی نرخ مرگ و میر و دلایل آن امکان پذیر نشد.
در داده های مربوط به جهان، آخرین آمار موجود بانک جهانی درباره تعداد مرگ و میر مادران هنگام زایمان به سال ۲۰۲۰ بازمی گردد. آمارهای گردآوری شده سازمان های بین المللی بر اساس آمارهای رسمی است که دولت‌ها ارائه کرده اند.
منبع: رادیو فردا