در میانه ادعاهای مقامات جمهوری اسلامی درباره نهایی شدن “سند راهبردی ۲۵ ساله همکاری‌های تهران-مسکو”، یک مقام ایران می‌گوید حتی روسیه بعد از دو دهه مذاکره، توافق سرمایه‌گذاری در خط آهن رشت-آستارا را نیز نهایی نکرده است.به رغم دو دهه مذاکره و حتی امضای چندین تفاهم‌نامه که آخرین آنها ۱۵ ماه پیش انجام شد، روسیه حتی تصمیم به سرمایه‌گذاری یا اعطای وام به ایران برای تکمیل خط آهن رشت-آستارا که قرار است بخشی از کریدور ترانزیتی شمال-جنوب باشد نیز نگرفته است.
خیرالله خادمی، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل ایران روز چهارشنبه سوم مردادماه گفت اگر نتوانیم از وام روسی استفاده کنیم، اساسا حضور روسیه در پروژه راه‌آهن رشت-آستارا معنی ندارد و حضور روسیه به این دلیل است که بتوانیم پروژه را از این محل تامین مالی کنیم.
نکته مهم اینجاست که این پروژه تنها نیاز به یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد و جمهوری اسلامی دو دهه است که چشم به وام روسی دوخته تا از ترانزیت کالاهای روسی به کشورهای آسیایی یا بالعکس، درآمد ترانزیتی داشته باشد.
اردیبهشت پارسال و هم‌زمان با امضای تفاهم‌نامه میان روسیه و ایران برای توسعه این خط آهن، پایگاه اطلاع‌رسانی دولت جمهوری اسلامی با “اَبَر پروژه” خواندن این خط آهن کوتاه ۱۶۴ کیلومتری اعلام کرد: «راه‌آهن رشت- آستارا که قرار است سه ساله ساخته شود، در سال نخست بهره‌برداری امکان جابه‌جایی ۱۰ میلیون تن حمل بار را دارد و در بُعد مسافری نیز در سال نخست می‌تواند تا یک میلیون مسافر را در سال جابه‌جا کند و بر این اساس سالیانه ۲۰ میلیارد دلار برای ایران درآمدزایی داشته باشد.»
انتظار ۲۰ میلیارد دلار درآمد سالانه از یک خط آهن ۱۶۴ کیلومتری و با هزینه یک میلیارد دلاری در حالی است که بنابر آمارهای گمرکی، کل ترانزیت کالاهای خارجی از جاده‌ها، خطوط ریلی، هوایی و دریایی ایران در سال گذشته تنها یک میلیارد دلار بوده است.
نکته مهمتر اینکه ایران ۱۵ هزار کیلومتر خطوط ریلی دارد و تنها بخش بسیار کوچکی از ترانزیت کالاهای خارجی از طریق خطوط ریلی ایران انجام می‌شود. معلوم نیست دولت سیزدهم با افزایش ۱۶۴ کیلومتری (تقریبا یک درصد) به خطوط ریلی خود چگونه چشم امید به درآمد ۲۰ میلیارد دلاری دوخته است.
از طرفی به‌رغم دو دهه مذاکره ایران با روسیه و امضای تفاهم‌نامه در سال گذشته، آقای خادمی معاون وزیر راه و شهرسازی می‌گوید حتی قیمت نهایی پروژه تعیین نشده است.
غلو مقامات ایران
ایران طی سال‌های گذشته برای نشان دادن عدم انزوای خود، درباره سطح همکاری‌ها با روسیه و چین رویکرد غلوآمیزی در پیش گرفته است.
برای نمونه اخیرا جواد اوجی وزیر نفت ایران مدعی شد روسیه توافق کرده است که با احداث یک خط لوله عظیم، روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز به ایران تحویل دهد و جمهوری اسلامی را به “هاب انرژی منطقه” تبدیل کند.
رقم ادعایی روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب در حالی است که تنها دو کشور ترکیه و عراق مشتری گاز ایران هستند و پارسال روزانه تنها ۳۳ میلیون متر مکعب گاز از ایران خریداری کرده‌اند.
پاکستان که قرارداد واردات روزانه ۲۲ میلیون متر مکعب گاز ایران را از سال ۲۰۱۵ معلق نگه داشته نیز اگر ریسک تحریم‌های آمریکا را به جان خریده و به مشتریان ایران اضافه شود، نهایتا ایران توان صادرات روزانه ۵۵ میلیون متر مکعب گاز خواهد داشت و معلوم نیست بقیه گاز روسیه به چه درد ایران بخورد.
در این میان ترکیه و عراق به عنوان مشتریان گازی ایران طی یک سال گذشته با ترکمنستان برای خرید گاز توافق‌نامه امضا کرده‌اند.
خود ترکیه نیز نه تنها مستقیما از روسیه گاز خریداری می‌کند، بلکه گاز روسیه را به اروپا ترانزیت می‌کند و اصولا نیازی به خرید گاز روسیه از مسیر ایران ندارد.
دیگر همسایه‌های ایران در جنوب و شمال نیز همگی یا صادرکننده گاز هستند و یا نیازی به واردات گاز ندارند.
ایران خود با کسری گاز مواجه است، اما اگر بخواهد بقیه گاز وارداتی از روسیه را خودش مصرف کند، هزینه آن به اندازه یک سال بودجه دولت خواهد بود و عملا غیرممکن است.
جواد اوجی وزیر نفت ایران چهارشنبه هفته گذشته پا را فراتر گذاشت و حتی مدعی شد هزینه احداث خط لوله صادرات گاز به ایران از طریق دریای خزر را هم روسیه متقبل شده است.
هزینه ساخت چنین خط لوله‌ای با ظرفیت انتقال روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز تنها در بخش دریایی حدود ۲۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود و از طرفی صدها کیلومتر نیز باید در بخش خشکی روسیه لوله‌گذاری شود تا گاز به شمال دریای خزر برسد. اگر روسیه طی دو دهه گذشته حتی حاضر به یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در یک خط آهن کوتاه ایران برای تکمیل کریدور شمال-جنوب برای ترانزیت کالاهای خودش به بازارهای آسیایی نشده، چطور آقای اوجی انتظار دارد روسیه حاضر به صرف ده‌ها میلیارد دلار برای احداث خط لوله گازی به ایران شود.
افسانه جذب سرمایه
مقامات دولت سیزدهم مدعی هستند که طی سه سال گذشته کشور ۱۳ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده است. این ادعا در حالی است که رقم یاد شده در واقع “مجوز سرمایه‌گذاری خارجی اعطا شده توسط دولت در سه سال گذشته” است، نه سرمایه‌گذاری واقعی شرکت‌ها یا دولت‌های خارجی در ایران.
آمارهای کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل، آنکتاد، نشان می‌دهد ایران طی سه سال گذشته مجموعا ۴ میلیارد و ۳۴۷ میلیون دلار جذب سرمایه مستقیم خارجی داشته است؛ در حالی که این رقم برای ترکیه ۸ برابر ایران و برای عربستان و امارات به ترتیب ۱۵ برابر و ۱۷ برابر ایران بوده است.
نکته اینجاست که بر اساس آمارهای بانک مرکزی ایران، تنها در فاصله فروردین ۱۴۰۰ تا آذرماه پارسال، خالص حساب سرمایه در ایران مجموعا منفی ۴۴ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بوده است؛ به عبارتی فرار سرمایه از ایران طی سه سال گذشته معادل ۱۰ برابر جذب سرمایه مستقیم خارجی بوده است.
فرار سرمایه از ایران تنها در ۹ ماه ابتدایی پارسال ۲۰ میلیارد و ۱۹۳ میلیون دلار بوده که یک رکورد تاریخی است. بانک مرکزی هنوز وضعیت خالص حساب سرمایه برای کل سال گذشته خورشیدی را منتشر نکرده است.
تعلل روسیه در اعطای وام یک میلیارد دلاری به خط آهن رشت-آستارا بعد از دو دهه مذاکره در حالی است که جمهوری اسلامی از ماه‌های آغازین تهاجم نظامی کرملین به اوکراین، بلافاصله صدها پهپاد انتحاری در اختیار روسیه قرار داد و به همین خاطر نه تنها با تحریم‌های سخت اروپا و آمریکا مواجه شد، بلکه عملا شانس ادامه مذاکرات هسته‌ای برای لغو تحریم‌ها را نیز از بین برد.
روسیه همچنین بعد از آغاز جنگ اوکراین با پیش‌شرط قرار دادن معافیت‌های تحریمی روسیه برای معاملات تجاری با ایران، مذاکرات هسته‌ای را به بن بست کشاند و طی دو سال گذشته گزارش‌های زیادی درباره تصاحب بازارهای نفت، فولاد و پتروشیمی ایران توسط روسیه منتشر شده است.
نویسنده: دالغا خاتین اوغلو
منبع: دویچه وله