گزارشی از تحولات یک هفته اخیر در بخشی از سازمان رای رئیس‌جمهور چهاردهم
گزارشی از تحولات یک هفته اخیر در بخشی از سازمان رای رئیس‌جمهور چهاردهمکمتر از ۵ روز پس از برگزاری نشستی صمیمانه میان چهره‌های مشهور حلقه دین و اقتصاد با رئیس‌جمهور پزشکیان، دو اقتصاددان این حلقه در نامه‌ای سرگشاده به او، درباره نحوه انتخاب اعضای کابینه تذکر دادند. این گزارش نگاهی دارد به آن شُکر و این شکایت.
شُکر شنبه
عصر روز شنبه، ۱۳ مرداد ۴۰۳، فرشاد مومنی، حسین راغفر، محمدرضا واعظ مهدوی و غلامحسین حسنتاش، کارشناسان مشهور به حلقه دین و اقتصاد به خیابان پاستور رفتند تا در نشستی که بیش از ۲ ساعت به طول انجامید، شرایط روز را تحلیل کنند و به دکتر پزشکیان مشورت دهند. محسن حاجی‌میرزایی، رئیس دفتر و علی طیب‌نیا مشاور عالی رئیس‌جمهور نیز در این نشست حضور داشته‌اند.
آن‌طور که خبرنگار انصاف نیوز دریافته است، فضای جلسه بسیار صمیمانه و به همان اندازه هم جدی بوده و بحث‌ها عمدتا در زمینه سیاست‌های اقتصادی، عدالت اجتماعی و شیوه مواجهه رئیس‌جمهور و کابینه‌اش با این مقولات بوده است.
نخستین سخنران یک نشست، فرشاد مومنی بوده است؛ رئیس موسسه مطالعات دین و اقتصاد که پس از ۸ سال مشاورت اقتصادی در دولت مهندس موسوی، حالا بیش از ۳ دهه است سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها را در سطح تحلیلی توسعه نقد می‌کند.
به داد سفره‌ها برسید
مومنی چند بار پزشکیان را خطاب قرار داده و بر اهمیت وضعیت معیشت مردم و وضعیت تولید تاکید کرده است؛ او گفته دولت چهاردهم در هر سیاست و رویه و عملی باید تاثیر تصمیم خود بر سفره‌های مردم را و بر وضعیت تولید را مد نظر قرار دهد و این مناسب‌ترین شاقول برای تحقق وعده‌های پزشکیان است.
فرشاد مومنی به خبرنگار انصاف نیوز گفت: بعد از حدود ۴۵ دقیقه بحث رفت و برگشتی میان رئیس‌جمهور و مشاورانش با حاضران در نشست، در نهایت قرار شد همه سیاست‌های اقتصادی دولت پیش از اعلام عمومی، به فرهنگستان علوم ارائه و پس از چکش‌کاری و نقد توسط شاخه اقتصادی فرهنگستان علوم، اعلام عمومی شود.
این تصمیم بدان معناست که برای نخستین بار در سه دهه اخیر، تصمیماتی که فضای اقتصاد ایران را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد و برای تسهیل تولید و تجارت و در نهایت معیشت مردم تاثیر می‌گذارد، توسط برجسته‌ترین کارشناسان علوم اقتصادی کشور مورد بررسی قرار گرفته است.
اگر دیگر بحث‌های مومنی، توجه دادن به رئیس‌جمهور درباره کسانی بوده است که نسخه‌های شفابخش یک‌خطی برای بحران‌ها ارائه می‌کنند. او گفته است: «یکی از ویژگی‌های ساختار رانتی توسعه نیافته اقتصاد ایران این است که مسائل مبتلابه چندوجهی می‌شود و به اعتبار این چندوجهی و چندلایه شدن مسائل، هر راه حل تک‌ساحتی که یک وجه را پررنگ و دیگر وجوه را بایگانی می‌کند، در خوشبینانه‌ترین احتمال جاهلانه است گرچه در بسیاری از موارد شیادانه هم هست!»
بی‌راهه بنزین را دوباره نروید
یکی از همین مسائل پیچیده، ماجرای یارانه‌ها و منت مداومی است که بر سر مردم گذاشته می‌شود. در ماه‌های اخیر، تقریبا هر اظهار نظری درباره قیمت بنزین جنجالی و پرحاشیه شده است اما به وضوح، عده‌ای دولت را تشویق می‌کنند که تنها راه نجاتش، افزایش قیمت بنزین است.
در سه دهه گذشته، اقتصاد ایران این دور باطل را چند بار امتحان کرده است؛ قیمت بنزین افزایش می‌یابد و به معادل ریالی قیمت‌های جهانی نزدیک می‌شود. چند ماه بعد از افزایش قیمت بنزین، اثرات جانبی باز ارز را به سمت بالا می‌راند و فاصله قیمت فعلی و قیمت دلاری بنزین افزایش می‌یابد. باز قیمت بنزین را گران می‌کنند و باز دلار گران می‌شود و به این ترتیب دور باطل نزدیک‌کردن قیمت حامل‌های انرژی به نرخ‌های جهانی ادامه می‌یابد بدون تقریبا هیچ دستاوردی.
غلامحسین حسنتاش برای دکتر پزشکیان و مشاورانش تشریح کرده است که چگونه با سرمایه‌گذاری روی بهبود بهره‌وری، هم اشتغال مولد ایجاد می‌شود، هم معادل حرارتی ۲/۵ میلیون بشکه نفت در روز آزاد می‌شود، هم دستاوردهای محیط زیستی قابل توجهی دارد و هم دولت در معرض اثرات روانی و عینی گرانی بنزین قرار نمی‌گیرد.
حسنتاش که بیش از ۳ دهه روی اقتصاد انرژی متمرکز بوده، به ابهاماتی درباره میزان سرمایه‌گذاری دولت در این حوزه پاسخ داده، نرخ بازگشت سرمایه را کوتاه دانسته و پیشنهاد کرده است: «دولت چهاردهم سازوکاری برای خرید تضمینی انرژی حاصل از ارتقا بهره‌وری مصرف طراحی کند.»
دلار، دلار و باز هم دلار
در نشست صمیمانه حلقه دین و اقتصاد با پزشکیان، محور بحث‌های حسین راغفر، دلارزدگی اقتصاد ایران بوده است. این اقتصاددان به پدیده اصرار و تکرار یک دروغ برای تبدیل آن به حقیقت اشاره کرده و حذف ارز ترجیحی را نمونه کامل این پدیده خوانده است.
راغفر با عدد و رقم نشان داده که حذف ارز ترجیحی در دولت سیزدهم بر بودجه خانوارها به ویژه در سه دهک کم‌درآمد جامعه چه تاثیرات مخربی داشته و چگونه سرانه مصارف لازم آنان را کاهش داده است.
راغفر گفته است: «در شرایط امروز اقتصاد ایران، دم زدن از ارز تک‌نرخی، مین‌گذاری بر مسیر اصلاحات اقتصادی دولت است.»
نمونه‌های موفق تبعیض مثبت
محمدرضا واعظ مهدوی، مدیرعامل بنیاد خیریه همدلان آینده‌نگر ایران هم در نشست با دکتر پزشکیان، گزارشی از فعالیت‌های این خیریه در استان سیستان و بلوچستان ارائه کرده و نشان داده است چگونه فعالیت‌های خیریه‌ای که مبتنی بر آمایش سرزمینی بوده، توانسته برخی از شاخص‌های آموزش در این استان محروم را بهبود دهد.
او همچنین آماری از منابع و مصارف شبکه بانکی در سیستان و بلوچستان را در کنار اعداد و ارقامی از عملکرد سازمان امور مالیاتی قرار داده و ناعادلانه بودن برخی رویه‌ها را برجسته کرده است.
واعظ مهدوی با اشاره به سابقه پزشکیان در ساخت خانه‌های بهداشت آذربایجان شرقی، ایده‌هایی را برای بهبود وضعیت معیشتی مردم در مناطق محروم بر اساس مدل موفق شبکه بهداشت در دهه ۱۳۶۰ مطرح کرده است.
غیر از این نکات، ۴ میهمان رئیس‌جمهور در خلال جلسه، مواردی را برای دکتر پزشکیان تشریح کرده‌اند که حقیقتی به شکل نامتعارف پررنگ شده است تا حقایق دیگری را تحت‌الشعاع قرار داده و کم‌رنگ کند. گروه یا گروه‌های ذی‌نفع، زمینه‌سازی رسانه‌ای، برندگان نهایی و بازندگان عمده هر یک از این فعالیت‌های خاص هم با جزئیات به اطلاع رئیس‌جمهور رسیده است.
تعدد نقاط مشترک و تفاهم‌های صورت‌گرفته با رئیس‌جمهور و مشاورانش سبب شد اعضای حلقه دین و اقتصاد با رضایت خاطر نهاد ریاست جمهوری را ترک کنند.
شوک یک‌شنبه
روز ۱۴ مرداد به نیمه نرسیده بود که خبر انتصاب‌های جدید رئیس جمهور منتشر شد. علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد دولت یازدهم به عنوان مشاور عالی انتخاب شد، سیدحمید پورمحمدی به سازمان مهم برنامه و بودجه رفت و شهرام دبیری هم به عنوان معاون امور مجلس پزشکیان انتخاب شد.
انتصاب رئیس سازمان برنامه و بودجه از آن جهت برای عده‌ای عجیب بود که گمان می‌کردند برای این سازمان موثر بر جهت‌گیری‌های اقتصادی دولت، چهره‌ای نزدیک‌تر به گفتمان عدالت انتخاب خواهد شد.
سیدحمید پورمحمدی گرچه سابقه‌ای طولانی در معاونت‌های مختلف سازمان برنامه، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی دارد اما همکاری‌اش با دولت‌های خاتمی و احمدی‌نژاد و روحانی و رئیسی، از او چهره یک تکنوکرات بی‌ایدئولوژی را ترسیم می‌کند. بنابراین عده‌ای معتقدند که او می‌تواند حامل و حامی گفتمان پزشکیان باشد و به سهم خود اصلاحات اقتصادی دولت جدید را پشتیبانی کند و عده دیگری معتقدند پورمحمدی فاقد چنین توانی است.
شکایت سه‌شنبه
دو نفر از چهار میهمان شنبه رئیس‌جمهور، فرشاد مومنی و حسین راغفر، به دسته‌ای تعلق دارند که توانایی رئیس جدید سازمان برنامه در پشتیبانی از اصلاحات اقتصادی را باور ندارند. این را می‌توان از مفاد نامه سرگشاده‌شان خطاب به دکتر پزشکیان فهمید که آشکارا نشان از نارضایتی دارد.
در فراز اول و دوم نامه، دو اقتصاددان از اعلام نشدن برنامه رئیس‌جمهور برای تغییر ریل اقتصاد گله کرده‌اند و در فراز سوم آورده‌اند: «حتی اگر عالی‌ترین اندیشه‌ها و برنامه‌های تحوّل و تغییر ریل اقتصاد کشور را در دستورکار خود داشته باشید اما کارگزارانی بی‌تناسب با این آرمان‌ها، اندیشه‌ها و وعده‌ها انتخاب کنید نتیجه دولت چهاردهم در همان سال نخست منجر به سرخوردگی فراگیر ملی خواهد شد و نه تنها خاتمه مشارکت مردم در انتخابات آتی کشور رقم خواهد خورد بلکه اعتبار و حیثیت همه کسانی که مردم را به حمایت از جناب‌عالی دعوت به حضور در انتخابات کردند، به باد خواهد داد. انتخاب‌های اخیر جناب‌عالی از سوی بسیاری از افراد آگاه، عالم و دل‌سوز کشور و حامیان حضرت‌عالی با انتقادهای صریح مواجه شده است. باید توجه داشته باشیم که گزینش برخی حامیان و عاملان شوک‌درمانی‌های سال‌های اخیر به عنوان همکار نزدیک خود، فی نفسه یک خلف وعده بزرگ است. توصیه می‌شود که در انتصاب سایر همکاران از تکرار این خطای فاحش پیش‌گیری شود و بالاترین سطح حساسیت‌ها را در زمینه اتنخاب افراد مسئول در زمینه تولید صنعتی و کشاورزی به کار گیرید.»
اما این اقتصاددانان مهم حلقه دین و اقتصاد این‌بار هم به انتقاد و شکایت صرف بسنده نکرده‌اند و در ۱۰ بند، پیشنهادهایی به رئیس‌جمهور پزشکیان ارائه داده‌اند.
از فلاکت بجای عدالت تا اخراج نظامیان از اقتصاد
مومنی و راغفر پیشنهادهای خود به رئیس جمهور پزشکیان را در ۱۰ محور تنظیم کرده‌اند که خلاصه‌اش به این شرح است:
- انتخاب اعضای کابینه خود را در یک فرایند شفاف- و نه در پشت درب‌های بسته و پستوهای کانون‌های قدرت- ثروت- و با دریافت آرا مردم و مشارکت سازمان‌های مردم‌نهاد انجام دهید که مردم احساس کنند که مطالبه شما از مردم فقط رای در زمان انتخابات نبوده است و پس از کسب قدرت هم شنوای نظرات و پیشنهادات آنها هستید…
- از انجام برنامه‌های اقتصادی ۳۵ سال گذشته که موجبات مشقت و رنج‌های دامنه‌دار بر مردم بوده‌اند تبری جویید و عاملان و مجریان آنها را از معتمدین خود قرار مدهید. این کاری است که به تغییر ریل اقتصاد کشور منجر می‌شود…
- …طی ۳۵ سال گذشته تخصیص منابع عمدتا با هدف تامین منافع و مطامع و جاه‌طلبی های خواص صورت گرفته است، این بار این شیوه را تغییر دهید… تنها، درآمد حاصل از صادرات خدمات فنی و مهندسی و سایر درآمدهای ارزی که از منابع عمومی تغذیه نمی‌کنند می‌توانند در بازار عرضه شوند. در این‌صورت سرنوشت ارز در بازار آزاد از حیات و ممات مردم جدا می‌شود.
- …داده‌ها و شواهد پرشمار برای ما مسلم کرده است که ساختار نهادی کنونی به صورت نظام‌مند بر علیه منافع عامه مردم، تولیدکنندگان و مصالح کشور عمل می‌کند و بنابراین نیازمند برنامه بازآرایی ساختار نهادی به سمت تولید فناورانه و عدالت اجتماعی فراگیر هستیم.
- اصلاح نظام مالیاتی از عمده مصادیق اصلاح نظام تخصیصی در کشور است… پیشنهاد اکید می‌شود که سازمان امور مالیاتی کشور برای مصون ماندن از نفوذ اصحاب قدرت و ثروت به عنوان یکی از سازمان‌های زیر نظر مستقیم رئیس جمهور تبدیل شود.
- …نظام بانکی باید از کانونی که منابع خرد مردم را تجهیز می‌کند و آنها را در اختیار خواص و نهادهای قدرت ثروت برای واردات کالاهای لوکس، و ترویج فعالیت‌های نامولد قرار می‌دهد خودداری کند و منابع مردم را مصروف توسعه تولید و ایجاد اشتغال در جامعه کند. بانک‌ها باید از بنگاه‌داری پرهیز کنند و همه ظرفیت‌های خود را مصروف ماموریت اصلی خود یعنی تجهیز منابع خرد مردم و هدایت آن به سمت تولید کنند.
- …حضور نهادهای نظامی و امنیتی و نیز نهادهای حاکمیتی فعال در حوزه‌های مختلف اقتصاد، باید به نحوی مقید و محدود شود که ظرفیت‌های حضور واقعی بخش خصوصی مولد و نه دلال‌مسلک و واردات‌پیشه امکان‌پذیر شود. در شرایط کنونی به دلیل قدرت انحصاری این نهادها و تخصیص تبعیض‌آمیز اعتبارات ارزی و ریالی و تسهیلات بانکی امکان حضور رقابتی و فعال بخش خصوصی منتفی است…
- ضرورت متوقف ساختن روندهای فزاینده نابرابر‌های ناموجه به ویژه با عبرت از تجربه دولت‌های نهم و دهم که دم از عدالت زدند و فلاکت برای مردم و افلاس و درماندگی برای تولیدکنندگان و مالیه دولت پدید آوردند از جمله ضرورت‌های سرنوشت‌ساز بر اساس وعده‌ها و تعهدات جناب‌عالی است.
- …بودجه سند عریان نحوه نگاه حکومت به مردم و حقوق آنهاست و نخستین آزمون عملی شما در جهت پیگیری وعده‌های انتخاباتی به شمار می‌رود. اگر یک بازآرایی سیستمی در باب اولویت‌ها و جهت‌گیری‌ها و تخصیص ها در این سند مشاهد نشود نمی‌توان به تحقق وعده‌های شورمربوط به تغییر ریل اقتصاد و ترجیح منافع ملی به منافع ویژه‌خواران امیدوار ماند.
- توصیه خاضعانه ما آن است که قدر زمان باقی‌مانده از دوره مسئولیت خود را بیشتر بدانید. حسب مصرحات امیرمومنان در نهج‌البلاغه باید قدر فرصتی که در اختیارتان قرارگرفته است بیشتر بدانید و از اعتماد نسبی جامعه و به ویژه دانایان کشور بهترین بهره‌برداری را بنمایید که کفران این نعمت بزرگ مایه خسران فراگیر خواهد شد.
از میان تمام نحله‌ها و ایدئولوژی‌های مطرح در ایران امروز، گفتمان پزشکیان، عدالت و انصاف او، بیشترین قرابت را با قرائت حلقه دین و اقتصاد از حکمرانی داشته است؛ حال باید دید رئیس‌جمهور پزشکیان به این حلقه فکری که پشتیبانان غیررسمی او هستند نزدیک می‌ماند یا قرائت دیگری از عدالت و انصاف خواهد داشت.
منبع: انصاف نیوز/ علی نیلی