جمعه ۱۴۰۲.۱۱.۰۶- درحالی توسعه عمودی و متراکم سازی همچنان در دستور کار مدیران شهری قرار دارد که ط
بق نظر کارشناسان حوزه جمعیت این مدل از توسعه شهر بر فرزندآوری تأثیر منفی مستقیم دارد.
به گزارش خبرنگار مهر، تراکم جمعیتی شهرها، از آن دسته عوامل انسانی هستند که می شود رد پای تأثیر آن را در بیشتر معضلات شهری دید. معضلاتی از جنس اقتصادی، رفاهی، زیست محیطی و حتی امنیتی. منظور از تراکم شهری، رابطه میان جمعیت و وسعت شهری است که از تقسیم جمعیت شهر به مساحت آن (برحسب هکتار) به دست می آید و افزایش تراکم شهر نیز به معنای افزایش تعداد ساکنان در سطح، به رغم ثابت ماندن مساحت زمین است. افزایش تراکم جمعیت که معلول انحصار زمین و ایجاد محدودیت در گسترش متوازن شهرهاست، خود علت اصلی سقوط کیفیت زیست شهری در کلان شهر تهران بشمار می آید.
افزایش تراکم جمعیتی در شهرها و کلانشهرها علاوه بر کاهش کیفیت زیست شهری هزینه های سنگین تری نیز به جامعه تحمیل می کند. هزینه های غیرقابل جبرانی نظیر کاهش امنیت پدافندی شهر، گرانی زمین و مسکن، تبعات اجتماعی و فرهنگی. یکی از مهم ترین هزینه های اجتماعی که لبه امنیتی نیز دارد، تأثیر معکوس افزایش تراکم بر کاهش نرخ رشد جمعیت است. کارشناسان این حوزه معتقدند سبک ساختمان سازی یکی از عواملی بوده که در دوره معاصر بر ساختار جمعیت تأثیر مستقیم گذاشته است و می تواند بر سیاست های جمعیتی که دال بر افزایش نرخ باروری است، تأثیر منفی بگذارد.
تراکم فعلی تهران، دو برابر آنچه باید باشد:
در دسترس بودن انواع امکانات و فضاهای شهری به اندازه کافی، یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری است. حصول این امر، با ایجاد تعادل منطقی بین جمعیت و امکانات صورت می‌گیرد. تعادلی که تراکم بیش از حد جمعیت آن را از بین می برد. در حالی استانداردهای جهانی، تراکم مطلوب شهری را ۶۰ نفر بر هکتار می داند که تراکم شهر تهران ۱۴۰ نفر بر هکتار است. همچنین طبق آمار اعلام شده از سوی دبیر مرکز مطالعات جمعیت، بیش از ۷۰ درصد جمعیت ایران در کمتر از ۴۰ درصد مساحت قابل سکونت کشور ساکن هستند و این به معنای تراکم بسیار بالای مناطق شهری کشور است.
پیش تر عبدالحمید نقره کار، رئیس مرکز تحقیقات و قطب علمی معماری اسلامی دانشگاه علم و صنعت، در همایشی با نام «توسعه افقی شهرها؛ چگونه گسترش محدوده شهر ها به حل مسئله مسکن کمک می کند؟»، با اشاره به اینکه توسعه به طور کلی ضابطه علمی دارد، توضیح داد: این ضابطه از نظر کارشناسان نظام شهری، نسبت مساحت زمین به جمعیت است. هر چقدر زمین بزرگ تر شود، جمعیت نیز بیشتر می‌شود. در این صورت با ازدیاد جمعیت باید مساحت شهر افزایش یابد. این یک اصل علمی است. در صورت عدم رعایت این تناسب با بحران هایی در ابعاد متفاوت مواجه خواهیم شد. لذا تراکم جمعیت، بحران اجتماعی، محیط زیستی را ببار خواهد آورد. تراکم جمعیت، استقلال حریم و حرمت خانواده ها را نابود می کند. بنابراین، وقتی جمعیت زیاد می‌شود باید مساحت نیز افزایش یابد. که همان بکارگیری الگوی توسعه افقی است. برخی شبه ای ایجاد می کنند که توسعه افقی بر خلاف تکنولوژی و پیشرفت است. باید سؤال کرد در کدام عملکرد؟ بله تجاری، اداری، صنایع سبک را می‌توان در بلند مرتبه‌سازی تعریف کرد، البته با ضوابطی که نظام شهرسازی به ما می‌دهد. اما در کاربری مسکونی یک اشتباه است. آیا این افراد (طرفداران توسعه عمودی و کوچک سازی) مفهوم خانه، حریم و سکونت را درک می‌کنند؟ قطعاً نه، خانه محله امن و امنیت و استقلال فرد و خانوادۀ اوست. خانه باید مستقل و به دور از مزاحمت های همجواری باشد تا حرمت انسانی حفظ شود. با ازدیاد جمعیت هیچ راه علمی جز توسعه افقی شهر وجود ندارد. مخصوصاً تراکم تهران که غیر انسانی، غیر علمی و ضد فرهنگ اسلامی است.
کوچک شدن خانه ها، ساختار جمعیتی را برهم زده است:
شورای عالی شهرسازی و معماری در سال ۷۸ مصوبه‌ای را با عنوان «ضابطه جلوگیری از افزایش محدوده شهرها» تصویب کرد که طبق آن هرگونه افزایش در محدوده مصوب طرح‌های هادی و جامع شهرها تا زمانی که تراکم ناخالصی جمعیتی شهر بر اساس طرح‌های مصوب تحقق پیدا نکرده باشد، ممنوع است. نتیجه این تصمیم مسئولان، کاهش متراژ خانه های مسکونی شد. چرا که محدوده شهرها بسته شد و مردم مجبور شدند برای تأمین مسکن مورد نیاز خود در محدوده مشخص شده ساخت و ساز انجام دهند تا تراکم جمعیت به آن عددی که در مصوبه مشخص شد، برسد، بدین ترتیب برای آنکه تعداد بیشتری از افراد بر هکتار زمین جای گیرد، متراژ خانه ها کمتر و شهر متراکم تر شد.
کوچک شدن خانه های مردم یک پیامد منفی و در عین حال تعیین کننده ای برای آینده کشور داشت. دکتر برکاتی مدیر کل سابق دفتر سلامت جمعیت خانواده و مدارس وزارت بهداشت و کارشناس حوزه جمعیت با تأکید بر این نکته که افزایش تراکم جمعیتی در تهران به همراه دیگر مؤلفه ها ساختار جمعیتی کشور را در دهه های اخیر برهم زده است، گفت: وقتی تراکم جمعیتی در شهر بالا می رود، مسائلی چون فرهنگ، کنش اجتماعی، تعاملات بین فردی تغییر پیدا می‌کند. این عوامل مجموعاً به طور مستقیم بر روی ساختار جمعیتی تأثیر گذار است. وقتی تراکم خیلی بالا برود، تأثیرات بسیار منفی بر نرخ رشد جمعیت می‌گذارد. در این چند دهه اخیر، با تغییر همزمان ساختار خانواده از حالت گسترده به خانواده هسته ای و سبک ساخت و ساز که به متراکم شدن شهر انجامید، سبب شده روند رشد جمعیت کاهشی شود. در نتیجه غلبه فرهنگ وارداتی به علاوه تغییر مدل ساخت و ساز (فراگیر شدن آپارتمان نشینی) به ساختار جمعیتی کشور ضربه زده است.
در خانه های ۵۰ متری فکر فرزندآوری هم به ذهن زوجین خطور نمی کند:
در این خصوص حسین مروتی کارشناس حوزه جمعیت در گفتگو با مهر اینگونه توضیح داد: ما سه نوع تراکم داریم؛ نسبت تعداد افراد بر زمین مدلی از تراکم است، نوع دیگری از تراکم داریم که به آن تراکم زیستی، به معنای تعداد افراد بر هکتار زمینی که قابل کشت است، می گویند. یک نوع دیگر تراکم، تراکم اقتصادی بوده که مبتنی است بر ظرفیت اقتصادی آن منطقه. این گزاره که تهران جمعیت متراکمی دارد، قطعاً درست است و باید برای آن چاره ای اندیشید. به زعم بنده، راه کار اصلی، انتقال پایتخت است که متأسفانه به دلیل تضاد منافع تصمیم گیرندگان، اتفاق نمی افتد.
وی ادامه داد: تبعات تراکم موجود در تهران طیف وسیعی را در برمی‌گیرد که شاید بتوان مهمترین آسیب را صدمات روانی تراکم بالای پایتخت بر مردم دانست. مردمی که ساعات متمادی پشت ترافیک قرار می گیرند، با یک روان آسیب دیده وارد خانه می شوند. همین اعصاب خوردی ها یکی از عوامل اصلی در کاهش سلامت روان بوده و کیفیت کار و زندگی را کاهش می دهد. اینکه یک جمعیت انبوه و فوق العاده در یک جا جمع شود و کیفیت زندگی آن ها کاهش یابد، مشخصاً ضربه زننده به سیاست های جمعیتی است. چراکه نمی شود از افرادی که در خانه های ۵۰- ۶۰ متری زندگی می‌کنند، توقع داشت فرزند آوری بیش از دو تا داشته باشند. کار سخت می شود. در خانه ۵۰ متری کسی به ذهنش خطور هم نمی کند که بیش از دو بچه داشته باشد. همین امر باعث ایجاد یک رخوت در جامعه بوده و ضربه زننده به بحث جوانی جمعیت است.
خبرنگار: محمدحسین سیف اللهی مقدم