در آخرین سند بودجه دولت سیزدهم یعنی بودجه ۱۴۰۳، ۳۰۷ هزار میلیارد تومان کسری تراز عملیاتی وجود دارد. یعنی تفاضل هزینه‌های دولت منهای اعتبارات عمرانی از درآمدهای دولت منهای درآمد نفت و فروش اموال و اوراق یک کسری ۳۰۷ هزار میلیارد تومانی دارد.

در بودجه‌ای که با کسری‌های تکرارشونده و رو به افزایش مواجه هستیم، اعتبارات قابل ملاحظه‌ای صرف اموری می‌شود که می‌توان بخش زیادی از آن را غیرضرور خواند. تعداد مؤسسات فرهنگی که در یکی دو دهه گذشته ایجاد شده‌اند و یا ردیف‌های متفرقه زیادی که با عنوان کمک در بودجه پیش‌بینی شده، هر سال تعداد بیشتری از ردیف‌های بودجه را اشغال کرده و ارقام بالاتری را به خود اختصاص می‌دهند.

بررسی جداول بودجه ۱۴۰۳ توسط روزنامه هم‌میهن نشان می‌دهد دولت رقمی نزدیک به ۱۱۰ هزار میلیارد تومان بودجه تحت عنوان کمک و حمایت در بخش‌های مختلف پیش‌بینی کرده است؛ یعنی رقمی که با یک‌سوم از کسری بودجه کشور برابری می‌کند، به اسم کمک به مؤسسات و نهادهای مختلف قرار است پرداخت شود.

اگرچه برخی از ردیف‌های کمک جزو وظایف اصلی و حاکمیتی دولت در حمایت از اقشار محروم و ضعیف است اما تعداد ردیف‌هایی که کمک به مؤسسات فرهنگی را پیش‌بینی کرده بر تعداد ردیف‌های کمک به اقشار ضعیف، برتری دارد. کمک به شورای عالی استان‌ها، کمک به شورای حل اختلاف، کمک به کمیته امداد، کمک به مساجد کشور در طرح مسجدمحوری، کمک به سازمان هیئات و تشکل‌های دینی، حمایت از فعالیت‌های فرهنگی بنیاد سپهر، حمایت طرح ولایت (مؤسسه شمیم معرفت علوی)، حمایت از برنامه‌های معارف اسلامی (مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلام نور)، حمایت از فعالیت‌های فرهنگی بنیاد بین‌المللی عاشورا، حمایت از برنامه‌های مؤسسه فرهنگی علوم اسلامی قم، حمایت از برنامه‌های مرکز الگوی اسلامی – ایرانی پیشرفت، حمایت از برنامه‌های فرهنگی ویژه جوانان مؤسسه خدمات مشاوره‌ای و پژوهش‌های آستان قدس رضوی، حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و قرآنی در مساجد و… این‌ها تعدادی از ردیف‌هایی است که قرار است امسال رقم‌هایی بین ۱۵ تا ۲۰۰۰ میلیارد تومان به عنوان کمک دریافت کنند.

در بین ارقام هزار میلیاردی، ستاد بازسازی عتبات قرار است یک هزار و چهار میلیارد تومان کمک بگیرد و یا صندوق بازنشستگی برای پرداخت حقوق بازنشستگان قوه قضائیه ۵ هزار میلیارد تومان کمک دریافت خواهد کرد. در بین ارقام هزار میلیاردی، ردیف کمک به صداوسیمای جمهوری اسلامی با ۲ هزار میلیارد تومان جزو ارقام قابل تأمل است.

کمترین رقم کمک مربوط به اقتصاد روستا

در شرایطی که ارقام کمک‌ها به چند هزار میلیارد تومان هم می‌رسد کمترین بودجه پیش‌بینی شده تحت عنوان «کمک» مربوط به اقتصاد روستاست که تنها ۵ میلیارد تومان برای آن در نظر گرفته شده است. در همین شرایط کمک دولت به یک خبرگزاری ۸۰ میلیارد تومان در نظر گرفته شده و حمایت از برنامه‌های فرهنگی ویژه جوانان مؤسسه خدمات مشاوره‌ای و پژوهش‌های آستان قدس رضوی 400 میلیارد تومان و حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و قرآنی در مساجد 100 میلیارد تومان اعتبار دریافت خواهد کرد.  از جمله ارقام قابل اعتنای کمک‌ها مربوط به دو ردیف حمایت از مدارس علوم دینی اهل سنت- کمک به معیشت روحانیون سازمان اوقاف و کمک و حمایت از مؤسسات فرهنگی و اجتماعی قرب بقیه‌الله است که به ترتیب 856 و 1184 میلیارد تومان اعتبار خواهند داشت.

بیشترین رقم کمک نیز مربوط به کمیته امداد است که ۱۸ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. سازمان بهزیستی نیز 13/5 هزار میلیارد تومان کمک دریافت خواهد کرد.

از گفتمان‌های فرهنگی تا اردوی دینی

به جز ۱۰۰ ردیف استخراج‌شده از بودجه 1403 که در جدول قابل مشاهده است، مواردی از کمک نیز در جداول مربوط به سنجه عملکرد خروجی‌های اصلی دستگاه‌های سیاستگزار آورده شده که در این ردیف‌ها، مبلغ پیش‌بینی‌شده، آورده نشده و به جای آن تعداد افراد یا مؤسساتی که باید حمایت شوند ذکر شده است.

به‌طور مثال در زیرمجموعه دفتر تبلیغات اسلامی، حمایت و راهبری از 400 نفر در گفتمان‌های فرهنگی و دینی آورده شده است.  در ذیل جدول مربوط به میراث فرهنگی، حمایت از توسعه صادرات 20 صنعت دستی و در جدول مربوط به وزارت فرهنگ، حمایت از 65 نهاد و مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت غیردولتی و خصوصی (در راستای توسعه فعالیت‌های قرآنی در فضای مجازی، مناطق آسیب‌پذیر محروم، تولیدات فرهنگی و هنری فاخر قرآنی و افزایش حافظان قرآن کریم)، حمایت از تولید، ساخت و 900 اجرای هنری، حمایت از ترجمه و دوبله 250 فیلم از فیلم‌های فاخر سینمای ایران برای عرضه در بازارهای جهانی و حمایت از فعالیت‌های فرهنگی، دینی 500 مؤسسه غیردولتی با رویکرد ترویج سبک زندگی اسلامی- ایرانی پیش‌بینی شده است.

در جدول مرکز خدمات حوزه‌های علمیه، کمک‌هزینه معیشتی به 220 هزار نفر از طلاب پیش‌بینی شده است. کمک و حمایت از 58 تشکل فرهنگی و دینی و نهادهای آموزشی زیرمجموعه سازمان تبلیغات اسلامی، برگزاری و کمک به 1500 مراسم انقلابی و نشست دینی  و حمایت از 57 حلقه میانی در نظر گرفته شده است.

در بخش مربوط به شورای عالی حوزه‌های علمیه، حمایت از 93 هزار و 500 طلبه برای فعالیت‌های مشاوره‌ای، حمایت از 39 هزار نفر طلبه به‌کارگرفته‌شده در طرح‌های تبلیغی حوزه و حمایت از 49 میلیون و 920 هزار نفرساعت تبلیغ صورت گرفته، همچنین حمایت از مراسم و اردوهای فرهنگی با 101 هزار طلبه شرکت‌کننده آورده شده است.

در جدول مربوط به شورای عالی حوزه علمیه خراسان نیز حمایت از فعالیت‌های مشاوره‌ای 5 هزار و 600 طلبه به کارگرفته‌شده حمایت از 24 هزار نفر مُبلغ به‌کارگرفته‌شده در طرح‌های تبلیغی حوزه و 30 میلیون و 720 هزار نفرساعت تبلیغ صورت‌گرفته، حمایت از مراسم و اردوهای فرهنگی با 27 هزار طلبه شرکت‌کننده در نظر گرفته شده و در جدول مربوط به جامعه‌المصطفی العالمیه حمایت‌هایی از جمله حمایت معیشتی از 15 هزار و 60 فراگیر، حمایت از 725 مرکز تابعه، پیوسته و همکار و حمایت از 20 پژوهش پایه‌ای، پیش‌بینی شده است.

به بزرگی یک‌سوم کسری بودجه عمرانی

دولت سیزدهم در شرایطی 109 هزار میلیارد تومان به‌عنوان کمک به مؤسسات و دستگاه‌ها و طرح‌ها در نظر گرفته که بودجه عمرانی کشور 370 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. اینکه دولت چهاردهم هنگام تخصیص بودجه چه میزان از این کمک‌ها را پرداخت یا از آن صرف‌نظر کند مشخص نیست و در دولت‌های قبل نیز پرداخت میزان کمک‌ها اعلام رسمی نمی‌شد. اما آنچه مشخص است اینکه در هنگام تخصیص‌ها، اعتبارات عمرانی نخستین محلی است که از قافله تخصیص جا می‌ماند.

با توجه به اینکه انضباط بودجه نقش بسیار مهمی در تورم دارد، انتظار می‌رود ساختار بودجه در دولت پزشکیان مورد بازبینی قرار گرفته و اصلاح ردیف‌ها به سمت تخصیص‌های توسعه‌ای پیش رود.