اعتراض‌های پرستاران در ایران که از حدود شش ماه پیش آغاز شده، اخیرا پس از مرگ یک پرستار دیگر، بار دیگر شدت گرفته و به بیش از ۴۰ شهر و ۵۰ بیمارستان در سراسر کشور رسید.
در پی هفته‌ها اعتراض صنفی پرستاران، اکنون گزارش‌ها حاکی است که واریز معوقات آنها با دستور مسئولان آغاز شده است، اما پرستاران از ناچیز بودن مبالغ واریزی انتقاد دارند.
پروانه ماندنی که در بیمارستان سپیدان فارس کار می‌کرد، آخرین پرستاری بود که خبر درگذشتش به موج تازه‌ای از اعتراض‌های پرستاران دامن زد. کمی قبل‌تر، خبر ایست قلبی و به کما رفتن یک پرستار دیگر نیز در استان تهران منتشر شد. الهه کاظمی، ۳۸ ساله به گفته برادرش هر روز دو شیفت کار می‌کرده است.
پیشتر در اردیبهشت ۱۴۰۳ نیز دبیرکل خانه پرستار از مرگ سه پرستار طی یک ماه آن هم در خواب و به دلیل سندروم «کاروشی» که در زبان ژاپنی به معنای «مرگ بر اثر کار زیاد» است، خبر داده بود.
پرستاران می‌گویند که شرایط کاری بسیار سختی دارند و در مقابل، حقوق و مزایای کافی نیز دریافت نمی‌کنند و با بدرفتاریهای برخی از مراجعه‌کنندگان نیز روبه‌رو هستند.
پرداخت حقوق‌های عقب‌افتاده پرستاران در استان‌های مختلف، یکی از مهم‌ترین خواسته‌های آنهاست؛ مطالبه‌ای که دولت مدعی است به زودی به آن پاسخ خواهد داد.
محمدرضا ظفرقندی، وزیر بهداشت جمع مطالبات پرستاران هفت و نیم هزار میلیارد تومان عنوان کرده و گفته بود که «در اسرع وقت» پرداخت خواهد شد.
آقای ظفرمندی در دومین روز شهریور، در جلسه با مسئولان سازمان نظام پرستاری اظهار امیدواری کرد که در یک دوره سه‌ماهه، زیرساخت‌های قانونی لازم برای حل مسائل پرستاران در دولت و مجلس فراهم شود.
با وجود این موضع‌گیری‌ها، اعتراض‌های پرستاران همچنان ادامه دارد.
در حالی که عمده شعار پرستاران در تجمع‌های اعتراضی اخیر «حقمونو نگیریم شیفتمونو نمی‌ریم» یا «با حقوق ۱۰ تومن نمیشه زندگی کرد»، «پرستار داد بزن، حقتو فریاد بزن» بوده، اما به گفته خود آنها موضوع با پرداخت صرف اضافه‌کاری‌های معوقه قابل حل نیست و نیازمند درمانی ریشه‌ای‌تر است.
به گفته محمدرضا شریفی‌مقدم، دبیرکل خانه پرستار، این نخستین بار در طول ۱۰۰ سال تاریخ پرستاری مدرن در ایران است که این شاغلان این حرفه، با «دست‌کشیدن از کار» یا همان اعتصاب، اعتراض خود را بیان می‌کنند.
پرستاران ایران به چه شرایطی اعتراض کردند؟
یکی از دلایل اعتراض پرستاران، تحمیل اضافهکاری به دلیل کمبود نیرو است.
براساس «قانون ارتقای بهره‌وری کارکنان بالینی نظام سلامت» که در ۸۸ تصویب شد، اضافهکاری برای پرستاران اختیاری است. اما به گفته پرستاران، این قانون به دلیل کمبود نیرو به اجرا درنمی‌آید و برای جبران آن، اضافهکاری اجباری به پرستاران تحمیل شده است.
یک پرستار اهل خوزستان که نمی‌خواست نامش فاش شود، در گفت‌و‌گو با بی‌بی‌سی فارسی در توصیف تحمیل «اضافهکاری اجباری» و عدم پرداخت دستمزد آن می‌گوید: «هر جا دل‌شان بخواهد به قانون ارتقای بهره‌وری استناد می‌کنند. مثلا وقتی پرستاری بیشتر از ۸۰ ساعت در یک ماه اضافه کاری کرده، به همین قانون استناد می‌کنند و می‌گویند نمی‌توانیم بیشتر از ۸۰ ساعت اضافهکاری را پرداخت کنیم و آن را به طلب و دیون تبدیل می‌کنند.»
یکی از پرستاران یک بیمارستان دولتی در شیراز در گفت‌و‌گو با بی‌بی‌سی می‌گوید: «همه بیمارستان‌ها در پرداخت حقوق و کارانه بیش از ۶ تا ۹ ماه عقب هستند. بیمارستان‌هایی که وضع مالی بهتری دارند این میزان عقب‌افتادگی در پرداخت دارند و اگر به بیمارستان‌های دیگر با بنیه مالی ضعیف‌تر نگاه کنید، می‌بینید که بیشتر از یک سال پرداخت معوقه دارند.»
یکی از دلایل تحمیل اضافهکاری به پرستاران کمبود کادر پرستاری است که این موضوع پس از شیوع بیماری کرونا در ایران بیشتر خود را نمایان کرده است.
در دوره شیوع کرونا بنا بر اعلام سازمان نظام پرستاری دستکم ۱۰۰ پرستار به دلیل ابتلا به کووید-۱۹ جان خود را از دست دادند.
پس از این دوره قول مساعد داده شد که «پرستاران طرحی» بعدا در این دوره استخدام شوند.
اما محمد میرزابیگی، رئیس سازمان نظام پرستاری در سال ۱۴۰۱ با گله‌مندی از عدم اجرای این وعده در یک برنامه تلویزیونی گفت: «حداقل به ۱۰۰ هزار پرستار نیاز داریم. پنج هزار پرستار در دوران بحران کرونا خدمت کرده‌اند که در حال حاضر تعدیل شده‌اند.»
پس از فروکش کردن بحران کرونا و با روی کار آمدن دولت سیزدهم و وقوع اعتراض‌های «زن، زندگی، آزادی»، رفته‌رفته خبرهای مهاجرت گسترده کادر درمان نیز برجسته شد و سازمان نظام پرستاری اعلام کرد دستکم ماهانه ۱۰۰ تا ۱۵۰ پرستار گواهی لازم برای مهاجرت دریافت کرده و جذب کشورهای حوزه خلیج‌فارس و اروپایی شده‌اند.
براساس اعلام سازمان نظام پرستاری، استاندارد اشتغال پرستار به ازای هر یک هزار نفر، سه پرستار است که در ایران این شاخص نصف استاندارد جهانی است. همچنین بر اساس شاخصی دیگر، نسبت پرستار با تخت بیمارستانی در ایران بسیار پایین است. براساس استاندارد جهانی، به ازای هر تخت بیمارستانی دستکم باید ۲.۵ پرستار فعال باشد که این میزان در ایران ۰.۸ نفر است.
با این حال وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و به طور کلی دولت‌های مختلف جمهوری اسلامی اقدامی اساسی در ترمیم این وضعیت و رساندن این شاخص به استاندارد جهانی نکرده‌اند.
کمبود نیرو همه ماجرا نیست
پرستاران معترض می‌گویند اگرچه شکاف عمیق درآمدی میان پرستاران و پزشکان قابل تامل است، اما آنچه منجر به اعتراض آنها شده، محدود به نرخ پرداختی بابت اضافهکاری و یا حقوق پایین پرستاران نیست.
به گفته یک پرستار اعتصابی خوزستانی، «حقوق و دستمزد یک پرستار تازه‌کار بین ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان در ماه است که نرخ محاسبه اضافهکاری او نیز بر همین اساس و آنچه حقوق پایه او در کارگزینی ثبت شده محاسبه می‌شود».
او می‌گوید: «مشکلاتی که چندین دهه به پرستاران تحمیل شده، فقط دستمزد پایین نیست. طبق استاندارد جهانی هم پزشک و هم پرستار همزمان باید در بیمارستان و مراکز درمانی حضور داشته باشند. ولی در ایران پزشک فقط ویزیت می‌کند و مابقی وقت خود را خارج از بیمارستان صرف می‌کند و همه کارهای درمانی بیمار بر دوش پرستار سنگینی می‌کند.»
این نکته را یک پرستار بیمارستانی دولتی در شیراز نیز تایید می‌کند: «یک پرستار در ایران فارغ از اینکه در کدام گروه درمانی شاغل است، بسیار بیشتر از شرح وظایفش کار می‌کند، که هم مسئولیت زیادی برایش دارد و هم موجب خستگی زیاد و فرسودگی بیشتر او می‌شود.ه
او تاکید می‌کند: «اگر یک پرستار آنچه به صورت عرفی و خارج از شرح وظایفش به او تحمیل شده را انجام ندهد، به عنوان نیروی نامناسب تشخیص داده می‌شود.»
یکی از پرستارانی که پیشتر در ایران کار می‌کرده و دو سال است به هامبورگ آلمان مهاجرت کرده، آنچه موجب اعتراض پرستاران شده را «مدیریت نادرست بیمارستان‌ها و منفی شدن حساب آنها» توصیف می‌کند.
او در ادامه به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: «تمام تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران کلان نظام سلامت را پزشکان تشکیل داده‌اند. چه لزومی دارد که مدیریت یک بیمارستان را یک پزشک عهده‌دار شود. مدیریت بیمارستان‌های ما اصلا اقتصادی نیست و این را در چگونگی مصرف منابع یا دارو و اقلام درمانی می‌توان به وضوح لمس کرد».
اما یک روانپزشک ساکن اهواز در بررسی ریشه‌های اعتراض پرستاران به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: «ساختار فعلی نظام سلامت در ایران به گونه‌ای است که در آن هم پزشک، هم پرستار و هم بیمار همگی ناراضی‌اند. حتی طرح تحول سلامت، مثل یک درمان ناقص عمل کرد و گویی تیشه‌ای به ریشه نظام درمان زد».
چرا پرستاران از ایران مهاجرت می‌کنند؟
بر اساس نتایج آمارهای رسمی، میل به مهاجرت در ایران در یک دهه گذشته، دو برابر شده است.
در سال ۱۳۹۴، بر اساس نتایج «موج سوم پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» که از سوی دولت منتشر شد ۱۷.۸درصد از پرسش‌شوندگان گفته بودند که تمایل دارند کشور دیگری را برای زندگی انتخاب کنند. این ارزیابی در نتایج «موج چهارم پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان» در سال ۱۴۰۲ به ۳۸.۶ درصد رسیده است.
مهاجرت برای پرستاران، به ویژه با داشتن مدرک تسلط به زبان‌های خارجی، نسبت به بسیاری از مشاغل دیگر ساده‌تر است.
درآمد بیشتر یکی از اصلی‌ترین انگیزه‌های پرستاران برای مهاجرت است. اخیرا محمد علوی، پرستار و فعال صنفی حوزه پرستاران به همشهری آنلاین گفت: «حقوق و مزایای پرستارانی که به عمان مهاجرت کرده‌اند، شش برابر حقوق یک پرستار فعال در ایران است.»
افزایش مهاجرت زن‌های مجرد از ایران
سعید پیوندی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه لورن فرانسه دو دلیل عمده «وضعیت اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران» و «نقش نیازهای بازار کار بین‌المللی» را علت مهاجرت نیروی متخصص از ایران می‌داند.
او به بی‌بی‌سی فارسی می‌گوید: «علاوه بر امنیت کاری، سطح حقوق و نامناسب بودن آن در کنار فضای عمومی، تبعیض و سختگیری‌ها یا نبود آزادی‌های مختلف، آنچه روندهای مهاجرت را شتاب بخشیده، نیاز بازار کار بین‌المللی به افراد متخصص به ویژه در رشته‌هایی چون پرستاری و کامپیوتر است.»
به گفته آقای پیوندی، علاوه بر کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون آلمان، کانادا، فرانسه یا کشورهای حوزه اسکاندیناوی، کشورهای حوزه خلیج‌فارس هم به تازگی در رشته‌های خاص نظیر پرستاری به جذب نیروی کار نیاز پیدا کرده‌اند.
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه لورن فرانسه همچنین در توصیف مهاجرت توده‌وار متخصصان ایرانی از جمله پرستاران تاکید می‌کند: «قبلا زنان همراه خانواده خود مهاجرت می‌کردند. اما الان شاهدیم که آنها به تنهایی این کار را می‌کنند. قبلا جوانان پس از کسب تجربه‌ای عملی به فکر مهاجرت از ایران می‌افتادند، ولی الان به محض فارغ‌التحصیلی چنین مطالبه‌ای را دنبال می‌کنند.»
سعید پیوندی می گوید: «اگر ایران به بهبود شرایط مالی گروه‌هایی نظیر پرستاران و وضعیت آزادی‌های اجتماعی-سیاسی آنان نپردازد، این پتانسیل وجود دارد که شاهد موج‌های بزرگتری از مهاجرت باشیم.»
.
بی بی سی