پژوهشی جدید به بررسی یکی از مشکلات مهم در محیط‌های دانشگاهی پرداخته است. این تحقیق به رفتارهایی در بین اعضای هیأت علمی پرداخته که می‌تواند بر انگیزه و عملکرد اساتید جوان تأثیر منفی بگذارد و حتی در مواردی باعث ترک خدمت آن‌ها شود. این پژوهش نتایج قابل توجهی را ارائه داده است که می‌تواند برای آینده آموزش عالی تأثیرگذار باشد.
در سال‌های اخیر، یکی از چالش‌های مهم در دانشگاه‌ها و محیط‌های آموزشی، پدیده‌ای به نام «قلدری سازمانی» بوده است. این نوع رفتار که به شکل‌های مختلفی بروز می‌کند، در دانشگاه‌ها به‌ویژه در میان اساتید جوان بیشتر دیده شده است. قلدری سازمانی به معنای رفتارهایی است که توسط افراد با قدرت بیشتر (مدیران، اساتید باسابقه) علیه افرادی که موقعیت شغلی ضعیف‌تری دارند، انجام می‌شود. این رفتارها می‌توانند شامل بی‌احترامی، طرد کردن از فعالیت‌ها، یا حتی محرومیت از امکانات و منابع باشند. وجود چنین رفتارهایی، علاوه بر کاهش روحیه و انگیزه کاری، به شکلی مستقیم بر عملکرد اساتید و دانشجویان تأثیر منفی می‌گذارد و به مرور زمان آسیب‌های جدی به ساختار آموزشی وارد می‌کند.
ضرورت پرداختن به موضوع قلدری سازمانی به‌ویژه در محیط‌های علمی از آنجا ناشی می‌شود که دانشگاه‌ها به عنوان مراکز تربیت نیروی انسانی و تولید دانش، نیاز به فضایی آرام و مبتنی بر همکاری دارند. زمانی که اساتید به جای همکاری و همفکری با یکدیگر، درگیر تنش‌ها و رفتارهای ناپسند سازمانی می‌شوند، این محیط‌ها نمی‌توانند به درستی به وظایف علمی خود بپردازند. علاوه بر این، قلدری در دانشگاه‌ها می‌تواند فرار مغزها را به همراه داشته باشد، چرا که اساتید جوان به‌دلیل عدم حمایت و برخوردهای ناعادلانه، ممکن است به دنبال فرصت‌های بهتر در خارج از کشور باشند.
در این راستا، مائده شعبانی، محقق روانشناسی عمومی از دانشگاه گیلان، به همراه سه همکار دانشگاهی خود، تحقیقی انجام داده‌اند. آن‌ها در این پژوهش به بررسی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری قلدری سازمانی در دانشگاه پرداختند و تلاش کردند تجربیات زیسته اساتید جوان را در این زمینه بررسی کنند. این تحقیق که با تمرکز بر استادیاران جوان دانشگاه گیلان انجام شده، به عوامل مختلفی اشاره می‌کند که زمینه‌ساز بروز این پدیده در محیط‌های دانشگاهی است.
برای انجام این پژوهش، محققان از روش کیفی استفاده کردند. آن‌ها به سراغ استادیاران جوان دانشگاه گیلان شامل ۱۶ مرد و ۸ زن رفتند و از طریق مصاحبه با آن‌ها، داده‌های مورد نیاز را جمع‌آوری کردند. تحلیل داده‌ها به عوامل مهمی اشاره دارد که به بروز رفتارهای قلدری در دانشگاه‌ها منجر می‌شوند.
یافته‌های این پژوهش نشان داد که یکی از مهم‌ترین دلایل قلدری در دانشگاه‌ها، ناپایداری موقعیت شغلی اساتید جوان است. بسیاری از استادیاران در سال‌های ابتدایی خدمت خود، به‌دلیل نداشتن ثبات شغلی و کمبود سابقه، با قلدری از سوی اساتید باسابقه مواجه شده‌اند. این قلدری‌ها به صورت محرومیت از امکانات، بهره‌کشی پژوهشی و حتی تهدید صورت می‌گیرد.
در ادامه این تحقیق، نتایج نشان داد که ضعف نظام اداری و عدم شفافیت در قوانین دانشگاهی نیز از عوامل مهمی است که به قلدری سازمانی دامن می‌زند. تبعیض در ارائه خدمات و امکانات نیز یکی دیگر از مواردی بود که از دیدگاه استادیاران به عنوان دلیل اصلی قلدری در دانشگاه‌ها مطرح شد. این تبعیض‌ها می‌تواند شامل تخصیص ناعادلانه منابع پژوهشی یا حتی تجهیزات آموزشی باشد که اساتید جوان را در وضعیت دشوارتری نسبت به همکاران باسابقه خود قرار می‌دهد.
این پژوهش همچنین به یافته‌های مهم دیگری اشاره می‌کند. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، کنار گذاشتن هدفمند استادیاران جوان از تصمیم‌گیری‌های گروهی و عدم پیگیری درخواست‌های آن‌ها از سوی مدیران و رؤسا بود. این رفتار، نوعی قلدری پنهان به شمار می‌آید که باعث کاهش مشارکت فعالانه استادیاران در امور دانشگاهی می‌شود. همچنین، محرومیت از امکانات و منابع نیز به عنوان یکی دیگر از نتایج قلدری مطرح شد که می‌تواند به تدریج انگیزه‌های پژوهشی را در میان اساتید جوان کاهش دهد.
این مطالعه تأکید می‌کند که کمبود تجهیزات و منابع آموزشی می‌تواند هم دلیلی برای بروز قلدری باشد و هم عاملی برای تشدید آن. در بسیاری از موارد، اساتید باسابقه از این کمبودها به‌عنوان ابزاری برای فشار به اساتید جوان استفاده می‌کنند، که این خود به افزایش نارضایتی و تنش در محیط دانشگاه منجر می‌شود.
این تحقیق همچنین نشان داد که قلدری کلامی و شایعه‌پراکنی نیز در میان عوامل مهم قلدری در دانشگاه‌ها قرار دارد. بسیاری از استادیاران جوان به دلیل برخورد با این رفتارها، از مشارکت در جلسات علمی یا فعالیت‌های گروهی کناره‌گیری می‌کنند. این مسئله باعث تضعیف روابط حرفه‌ای در دانشگاه و کاهش تعاملات علمی میان اساتید می‌شود.
قابل ذکر است نتایج این تحقیق جالب توجه و ارزشمند که در «مجله آموزش عالی ایران» وابسته به انجمن آموزش عالی ایران منتشر شده اند، می‌توانند به درک بهتر چالش‌های پیش‌روی اساتید جوان در دانشگاه‌ها کمک کنند.
نتایج این پژوهش، زنگ خطری هستند برای مدیران دانشگاه‌ها تا با بهبود فرهنگ سازمانی و ایجاد قوانین شفاف‌تر، مانع از بروز چنین رفتارهایی شوند و فضای علمی مناسب‌تری را برای استادیاران فراهم کنند.
منبع: ایسنا