«ایران‌وایر» هر هفته جمعه‌ها به‌صورت زنده در اینستاگرام به میزبانی «رقیه رضایی» و با حضور «فریبا بلوچ»، فعال حقوق‌بشر بلوچ و برنده جایزه بین‌المللی «زنان شجاع سال ۲۰۲۴»، اخبار مهم و موارد نقض حقوق‌بشر در بلوچستان را به زبان‌های فارسی و بلوچی پوشش می‌دهد. در هفته منتهی به جمعه ۳۰شهریور۱۴۰۳ و در آستانه دومین سالگرد کشتار شهروندان و معترضان بلوچ در جمعه خونین زاهدان، گزارش‌ها از شمار زیاد نیروهای امنیتی در خیابان‌های زاهدان حکایت دارد. در همین روزها ماشین اعدام در بلوچستان شتاب بیشتری گرفته است. دست‌کم ۶ زندانی بلوچ در زندان‌های مختلف ایران اعدام شده‌اند و یکی از آن‌ها در حالی اعدام شده که قرآن را از بر کرده بود. افراد مسلح ناشناس نیز چندین نفر را به قتل رسانده‌اند، از جمله یک کودک یازده ساله از نیروهای داوطلب انتظامات مسجد مکی را با اسلحه ساچمه‌ای.
***
رسانه‌های حقوق‌بشری بلوچستان در هفته‌ای که گذشت از اعدام دست‌کم شش شهروند بلوچ در زندان‌های «عادل‌آباد» شیراز، یزد و بندرعباس خبر داده‌اند. گفته می‌شود که اتهام این زندانیان مرتبط با مواد مخدر بوده است. اسامی آن‌ها، «منان براهویی(نسیم نارویی)»، حدودا ۵۰ ساله، «حمیدرضا حسن‌زهی ثانی» ۶۰ ساله، «عبدالجلیل احسانی»، ۳۳ ساله، «یحیی زرگری»، ۳۲ ساله، «سعید خواجه حیدری»، ۳۰ ساله و «ساسان بن(بزرگ‌زاده)»، ۳۳ ساله عنوان شده است.
فعالان حقوق‌بشر در سالهای اخیر بارها بر ناعادلانه بودن احکام اعدام برای شهروندان بلوچ با اتهامات مرتبط با مواد مخدر تاکید کرده‌اند و گفته‌اند که اغلب این شهروندان، صرفا مواد مکشوفه را جابه‌جا می‌کرده‌اند و فقر گسترده و عدم اشتغال عامل اصلی چنین موضوعی بوده است.
سالگرد جمعه خونین زاهدان؛ از قتل کودکان تا اعدام بزرگسالان
فریبا بلوچ از چهره‌های شناخته شده اجتماعی در منطقه به افزایش شمار اعدام‌ها در هفته اخیر و همزمانی آن با دومین سالگرد جمعه خونین زاهدان و جنبش «زن زندگی آزادی»، گفت: «نظر فعالین این است که این تداوم فشاری است که جمهوری اسلامی بر مردم بلوچستان می‌آورد.»
خانم بلوچ با تاکید بر این‌که اتهام مواد بهانه‌ای است برای این‌که حکومت روی «بلوچ‌کشی» خود را بپوشاند، گفت: «ویدیوهایی که از دو نفر از این زندانیان اعدام شده منتشر شده، که نشان می‌دهد حتی تا روز آخر امیدوار بودند.»
او با تاکید بر این‌که وضعیت یکی از زندانیان اعدام شده را می‌دانسته، گفت: «جلیل احسانی در شرایط فقر مالی بود و سرپرست خانواده‌اش بود. اولین بارش بود که این‌کار را انجام می‌داد و چون پایش در یک تصادف شکسته بود و از کار افتاده شده بود، از نداری این‌کار را انجام داده بود. جلیل در این سه سال در حال حفظ قرآن بود. در دستگاه قضایی جمهوری اسلامی کسانی‌که قرآن حفظ می‌کنند یا اخلاق‌شان خوب است، معمولا یک درجه در مجازات‌شان تخفیف می‌دهند، ولی جلیل احسانی با این‌که قرآن را حفظ می‌کرد، اعدام شد. امیدوار بود این حکم بشکند یا حداقل در حالی‌که دارد قرآن را حفظ می‌کند اعدامش نکنند، ولی متاسفانه این حکم را اجرا کردند.»
همزمان گزارش‌های رسیده از زاهدان حاکی از به قتل رسیدن «علی‌اکبر قنبرزهی»، کودک یازده سالهای که پدر و پدربزرگش از انتظامات مسجد مکی بوده و هستند و خود نیز به صورت داوطلبانه در این مسجد فعالیت داشته است.
رسانه «حال‌وش» در گزارشی نوشته که او شامگاه ۲۴ شهریور ۱۴۰۳ در حال بازگشت از مسجد مکی بوده که در منطقه «دانشجو» توسط افراد مسلح ناشناس مورد هدف گلوله ساچمه‌ای قرار گرفته و جان خود را از دست داده است. مسجد مکی از زمان شروع اعتراضات، هر هفته محل تجمع و اعتراض شهروندان بلوچ بوده و در آستانه سالگرد جمعه خونین زاهدان نیز هر جمعه همزمان با برگزاری نماز جمعه، جو آن امنیتی‌تر از قبل توصیف می‌شود.
اخبار دیگری مبنی بر قتل یک کودک ۱۲ ساله توسط افراد نظامی در راسک منتشر شده است. به گزارش «حال‌وش»، روز شنبه ۲۴ شهریور ۱۴۰۳، نیروهای نظامی با یک سواری پژو ۴۰۵ پلاک شخصی در حد فاصل پمپ درخشان در نزدیکی شهر راسک پس از تعقیب و گریز یک خودرو تویوتا لندکروز به سمت او شلیک مستقیم کرده‌اند که راننده خودرو مجروح شده و‌کودک ۱۲ ساله همراه او با اصابت گلوله جان خود را از دست داده است. هویت کودک کشته شده، «احسان آسکانی» عنوان شده است. همچنین منابع مطلع به حال وش گفته‌اند که این خودروی پلاک شخصی وارد محوطه «یگان تکاوری» راسک شده است.
گزارش دیگری نیز مبنی بر مجروح شدن یک معترض بازداشتی در سال ۱۴۰۱، با نام «علیرضا رئیسی» به دست افراد مسلح ناشناس منتشر شده است. در این گزارش آمده که آقای رئیسی توسط افراد مسلح ناشناس که سوار یک موتور بودند در نزدیکی منزلش در خیابان راسک مورد هدف گلوله کلت کمری قرار گرفته و مجروح شده است. او دانشجوی معترض اهل چابهار است که در آذرماه ۱۴۰۱ در پی اعتراض مدنی دانشجویان به دست وزارت اطلاعات بازداشت و مدتی را در حبس بود.
همچنین گزارش دیگری از کشته شدن یک معلم مقطع ابتدایی در روستاهای اطراف سرباز در پی حمله افراد مسلح ناشناس منتشر شده است.
به گفته فریبا بلوچ و دیگر فعالان حقوق‌بشر، این افراد درحالی در مصونیت دست به جنایت می‌زنند که استان سیستان و بلوچستان، امنیتی‌ترین استان ایران است و بسیاری از این قتل‌ها و حمله‌ها در نزدیکی مقر نیروهای امنیتی و سپاه رخ می‌دهد.
این همه در حالیست که در هفته گذشته گزارش‌های متعددی از حضور ماموران نظامی و امنیتی در صف‌های نان منتشر شده که از شهروندان کارت ملی می‌خواهند تا بتوانند افراد فاقد شناسنامه را که در این استان تعدادشان کم نیست را شناسایی و به «اردوگاه‌های اتباع بیگانه» منتقل کنند.
سالگرد دادخواهی برای ماهو بلوچ؛ زنان همچنان قربانی خشونت خانگی
در هفته‌ای که گذشت گزارشی از اقدام به خودکشی یک دختر ۱۷ ساله بلوچ در پی اجبار او به ازدواج منتشر شد. این دختر نوجوان مجروح شده است.
این گزارش در حالی منتشر می‌شود که هفته پیش، «نازنین بلوچ»، دختر ۱۷ ساله قربانی ازدواج دختربچه‌ها در ایران، به این دلیل که طلاق گرفته بود، به دست پسرعمویش به قتل رسید.
خشونت علیه زنان و دختران در حالی ادامه دارد که دو سال پیش، دادخواهی برای «ماهو بلوچ»، دختر ۱۵ ساله چابهاری که یک فرمانده پلیس به او تجاوز کرده بود، آتش اعتراضات را در استان سیستان و بلوچستان روشن کرد.
رقیه رضایی با تاکید بر این‌که خشونت مبتنی بر جنسیت و زن‌کشی در همه جای جهان و در همه جای ایران رخ می‌دهد و نباید اجازه داد این ابزاری برای انسان‌زدایی و ستم اتنیکی بیشتر بر اقلیت خاصی شود، از فریبا بلوچ پرسید که چرا شهروندان هیزم به آتش حکومت جمهوری اسلامی می‌ریزند؟
فریبا بلوچ نیز با تاکید بر این‌که بسیاری از ازدواج‌های دختربچه‌ها ناشی از فقر و تنگدستی است، اما گاهی خانواده‌ها خواسته دختران خود را نادیده می‌گیرند و به جای آن‌ها تصمیم می‌گیرند، از رواج مفاهیمی چون «غیرت و ناموس» و مالکیت مردان بر بدن زن و دختر در ایران که توسط حکومت ترویج و ترغیب می‌شود، انتقاد کرد.
سوخت‌بران در حال مرگ‌اند
رسانه‌های حقوق‌بشری بلوچستان باز هم این هفته از مرگ و زخمی‌شدن چندین سوخت‌بر و شهروندانی که با خودروهای سوخت‌بران تصادف کرده‌اند، خبر دادند. بر اساس گزارش‌ها، شش شهروند بلوچ از جمله دو سوخت‌بر و یک زن در پی برخورد دو خودرو در شهرستان سراوان، کشته و زخمی شدند.
همزمان، یک سوخت‌بر بلوچ در منطقه مرزی جکیگور از توابع شهرستان راسک، بدون ایست و هشدار قبلی مورد هدف گلوله قرار گرفته و با اصابت گلوله مجروح شده است. دست‌کم چهار شهروند بلوچ از جمله دو سوخت‌بر نیز در پی برخورد دو خودرو در شهرستان خاش کشته شده‌اند.
فعالان بلوچ می‌گویند که ناامن بودن جاده‌ها و آزار و اذیت سوخت‌بران به دست نیروهای نظامی و انتظامی، شلیک مستقیم آن‌ها به سوخت‌بران و تحقیر آن‌ها در صورت بازداشت، سبب شده که سوخت‌بران بسیاری تمام تلاش خود را برای فرار کردن از دست ماموران حکومت انجام دهند و همین امر، منجر به واژگون شده و اغلب زنده زنده در آتش سوختن آن‌ها می‌شود.
اخراج پناهجویان افغان و شهروندان بلوچ؛ استخدام نیروهای لشکر فاطمیون در چابهار
بر اساس برخی گزارش‌ها در هفته پیش، با شدت گرفتن تبلیغات حکومتی علیه مهاجران افغانستانی، نیروهای نظامی در سطح شهر ایرانشهر صدها تبعه کشور افغانستان را به‌همراه تعدادی از شهروندان بلوچ فاقد شناسنامه بازداشت و به اردوگاه اتباع خارجی منتقل کردند.
این در حالی است که این هفته نیز گزارش‌ها درباره اخراج رانندگان بومی و استخدام از میان نیروهای لشکر «فاطمیون» و «زینبیون» که از نیروهای وابسته به نیروی قدس سپاه پاسداران هستند در یک شرکت وابسته به سپاه در چابهار، خبرساز شد. نام این شرکت ساخت بتون‌های پیش‌ساخته، «آرشین کوه چابهار» عنوان شده است.
تهدید شهروندان معترض به نبود خدمات عمومی
در هفته‌ای که گذشت، اخبار و ویدیوهای بسیاری از نبود خدمات عمومی در بلوچستان منتشر شده است. شهروندان با ضبط ویدیوهایی از وضعیت خطرناک جاده‌های این منطقه، غیرقابل زیست شدن محیط زندگی مردم از طریق عدم رعایت اصول بهداشتی مربوط به جمع‌آوری زباله و عدم آب‌رسانی به بسیاری از روستاها، خبر داده‌اند. این در حالیست که به گفته خانم بلوچ بعد از انتقاد و اعتراض شهروندان ساکن در منطقه «شیرآباد» زاهدان، ماموران شهرداری به تمسخر و خندیدن به این شهروندان، پرداخته‌اند. برخی نیز تحقیر و تهدید به بازداشت شده‌اند.
جاده‌های مرگ بلوچستان
فریبا بلوچ با تاکید بر این‌که تنها یکی از مشکلات جاده‌های ناامن و غیراستاندارد است، گفت: «ما در سیستان وبلوچستان جاده دو بانده نداریم و وقتی باران می‌آید همان جاده هم خراب می‌شود.»
خانم بلوچ تاکید کرد که حکومت هیچ اراده‌ای برای تغییر این وضع ندارد. او با تاکید بر این‌که مردم بلوچ خودشان احساس مسوولیت می‌کنند و کمک می‌کنند، گفت: «حتی اگر گوش شنوایی نباشد و نتیجه‌ای ندهد، خوبی این کار (اطلاع‌رسانی) این است که وقتی از رنج مضاعف و ستم چند لایه صحبت می کنیم، شاید باعث شود که دست‌کم مردم بقیه نقاط ایران، بدانند که بر مردم بلوچستان چه می‌رود؟!»