علی رضا قلی ( والا ) : «جامعه شناسی نخبه کشی ؛ قائم مقام ، امیر کبیر، مصدق : تحلیل جامعه شناختی برخی از ریشه های تاریخی استبداد و عقب ماندگی در ایران» . تهران ، نشر نی ، ۱۳۷۷، صص ۲۴۰ ( چاپ شانزدهم )

نوشتار زیر نقدی است بر کتاب «جامعه شناسی نخبه کشی . . .» نوشته ی علی رضا قلی که بسیار عبرت آموز است!

پیش‏از آنکه ‌به ‌کتاب‌ ‌»جامعه شناسى ‌نخبه‌کشى» ‌‌‌و ‌روش ‏نویسنده ی ‌‌آن ‌آقاى ‌على ‌رضاقلى‌ ‌( والا ) به پردازم، ‌‌بهتر است یک اصل مسلم را که امروز همه انسان هاى روى زمین قبول دارند‌، در ‌آغاز ‌این نوشته براى نویسنده ی‌ کتاب «‌جامعه شناسى نخبه کشى» و ‌خوانندگان عزیز بیان کنم و ‌آن این که : نه آمریکائى هاى بى اصل و ‌نسب، نه انگلیسى هاى باصطلاح اصیل، نه ژاپنى ها، نه آفریقائى ها، نه مسیحى ها، نه بودائى ها، نه یهودى ها ‌و نه مسلمانان، هیچیک هیچ برترى و امتیازى بر دیگرى ندارند‌. همه انسان هستند و روى دو پا راه مى روند ‌و ‌بطور متوسّط جمع جبرى استعدادها و قوّت و‌ ضعف آن ها با هم مساوى است. همه انسان هستند و ‌امروز ‌این انسان ها در پیشرفته ترین دانشگاه هاى دنیا در شرائط آزاد و برابر در کنار یکدیگر به رقابت سالم در زمینه هاى علمى، هنرى  و  ورزشى ادامه مى دهند. علیرغم آن که بعضى از آن ها از محیط هاى بسیار عقب مانده و به اصطلاح همین کتاب، «جهان سوّم» به محیط هاى جدید مى آیند، بخوبى از عهده ی همه رقابت ها، حتّا مصاحبه هاى کتبى و شفاهى  روانکاوانه نیز بر مى آیند. فرزندان همین ایرانى ها که از نظر جناب«والا» نویسنده ی بیگانه پسند، آنقدر عقب مانده و قابل سرزنش‏ هستند، با آن که در آوارگى و تبعید مشکلات بسیار عظیمى دارند، در دانشگاه هاى اروپا و آمریکا رتبه هاى ارزشمندى در زمینه هاى علمى، هنرى و ورزشى و . . . به دست مى آورند.

     امّا درباره ی کتاب جناب «والا»، با دیدن آن بى اختیار دستم به سوى کتاب رفت و با شتاب آن را برداشتم. بیشتر از عنوان کتاب تصاویر و نام آشناى آن سه رادمرد بزرگ؛ (قائم مقام ، امیر کبیر، مصدق) مرا تشنه خواندن این کتاب کرد. باورم بر این است که بیشترآدم هایى که دست به سوى این کتاب یازیده اند، همچون من فریفته آن نام ها و آن چهره ها بوده اند. از نظر بازاریابى و روانشناسى خریداران، حساب نویسنده و یا ناشر کاملاً درست بوده است. شاید به همین دقّت هم تأثیرمحتواى کتاب را روى مردم ما محاسبه کرده باشند. بارى، باامید فراوان براى فراگرفتن تازه هایى درباره ی آن نخبگان کتاب را  به دست گرفتم. دیرى نپایید که امیدم به یأس‏ گرایید. آنچه من از تاریخ و فرهنگ مردم خود آموخته بودم در این کتاب واژگونه دیدم و باژگونه نیز خواندم . نخست، از روى ناخوشنودى و براى تأکید زیر بعضى از کلمات را خط کشیدم، سپس‏ کلماتى را به اعتراض‏ در کنار کتاب نوشتم. دست آخر برآن شدم تا آنچه را جناب «والا» واژگونه نوشته است، راست بنویسم و تا جایی که می شود، روى دیگرسکه را نیز به خوانندگان گرامی نشان دهم.

     نویسنده ی «جامعه شناسى نخبه کشى» در نیمه ی نخست کتاب نظرى شتاب زده به تاریخ ایران از زمان سلسله صفویه به این سو مى اندازد و از سوی تاریک تاریخ نمونه هایى بیان مى کند. گرچه تاریخ میهن استعمارزده ی ما در پانصدسال گذشته برگ هاى درخشان چندانى ندارد، به هرشیوه نویسنده کوشیده است گناهان متجاوزین به حقوق مردم را به گردن قربانیان بیاندازد. نمونه ها، بیشتر شرح حماقت هاى حاکمان ایران است و سرزنش‏ محکومان یعنى مردم ستم دیده. درعوض‏ در برخی جاها اشاره دارد به تاریخ صنایع و اختراعات اروپا آنهم با لحنى مبالغه آمیز و پر از ستایش‏ نسبت به اروپاییان، بدون درنظرگرفتن ضوابطى براى مقایسه. امّا درعوض‏ از آدمکشى ها، آدم سوزى ها، تجاوزات وحشیانه کلیسا به جان و مال مردم و نیز از رذالت هاى حاکمان و غارتگران اروپایى و همچنین مباح کردن خون دانشمندان و سوزاندن نخبگان اروپا و یا مثلا قتل عام « سن بارتلمى »[1] سخنى نمى گوید. ترقیّات آمریکا را به رخ خوانندگان  مى کشد ولى درباره ی کشتارغیرانسانى سرخ پوستان بى گناه آمریکا  خود را به نادانی می زند و آن جنایت ها را به فراموشی‏ مى سپرد. برعکس‏، تمدّنى که برخون، جنایت و ستم به مردم بنا شده را ستایش‏ مى کند.

     نیمه دوّم کتاب به سرگذشت سه بزرگ مرد تاریخ اخیر ایران قائم مقام، میرزا تقى خان امیر کبیر و دکتر مصدّق مى پردازد. امّا ! ! سجایا و خدمات آن ها، راه و روش‏ مهرورزیدن آن بزرگان به مردم وفادار و حق شناس‏ ایران مورد توجّه قرار نمى گیرد. بیشترصفحات به سرزنش‏ و افترا به مردم و فرهنگ جمعى آنان اختصاص‏ مى یابد و شرح شهید و ناکام کردن آن سه بزرگ مرد و شام غریبان آن ها است. نه عمل کرد استعمار خوب حلاجى شده و نه شگردهاى ناجوانمردانه آن در رخنه به استقلال و دین و ایمان مردم برملأ شده است، نه عیب و ایراد حاکمان تهى مغز و خود فروخته تشریح شده و نه احیانن تلاش‏ هاى جسته گریخته مردم براى شورش‏ و یا مقاومت دربرابر ستم در پانصد سال گذشته مورد اشاره است.  تاریخ بیدارى ایرانیان که درمأخذهاى کتاب جناب (والا) آمده مورد توجّه ایشان قرارنگرفته است و تلاش‏ هاى نخبگانى همچو مستشارالدّوله ها، صوراسرافیل ها، دهخداها و دیگران. . . ندیده گرفته شده است و فقط خفت و خوارى نثارفرهنگ جمعى آن ها گردیده است. البتّه من در این مختصر کوشیده ام جزء به جزء هر کجا تحریفى فاحش‏ بوده نشان دهم. امّا جناب (والا) در بسیارى از صفحات کتابش‏ تاریخ را باژگونه نوشته ولى به مردم ما و نخبگان ما تهمت باژگونه خوانى زده است .

    نویسنده ی “نخبه کشی” عنوان بسیار جذابى براى کتاب خود انتخاب کرده و شخصیّت هاى مورد بررسى نیز از محبوب ترین هاى تاریخ اخیر ایران هستند. امّا در تمام کتاب نعل را وارونه مى زند. من تاکنون کتابى نخوانده ام (حتّا  کتاب هاى مستشرقینى که به مقتضاى طبیعتشان از روى بغض‏، حسد و سوء نیت مطالبشان را نوشته اند.) که اینهمه به ما و مردم شریف میهنمان ناسزا گفته باشد. در صفحه ۷ نوشته است: « علوم انسانى به این شکل وارداتى هستند و مى باید بومى  شوند و براى بومى شدن باید “مسئله “ آن ها که با آن علم شروع مى شود، بومى باشد. . .».  بومى؛ یعنى محلّى یعنى مربوط به اهل ناحیه، لفظ بومى در فارسى رایج، بویژه فارسى تهران، واژه اى کوچک کننده است، نمى دانم ایشان اگر بجاى آن واژه ی  ایرانى بکار مى برد چه عیبى داشت؟ البتّه همانطور که پیشتر از این گفتم و پس‏ از این نیز گزارش‏ خواهم کرد، واژه هاى  تحقیرکننده نسبت به مردم و فرهنگ ما، دراین نوشته فراوان است. نمى دانم آدم چطور مى تواند به عزیزترین کس‏ خود، به مادر خود( منظور مادر وطن است )، به ولینعمت خود یعنی میهن خود  ناسزا بگوید و نام آن را“ تحلیل نو“ بگذارد ؟ !.

     در صفحه ۸ چنین مى نویسد:« . . . و هدف اصلى بررسى این کتاب ضمن بررسى جامعه شناسانه حاکمیّت و رفتارهاى اجتماعى، بیشتر بررسى عوامل و موانع برآمدن“نخبگان اصلاح“ و رویّه نابود کردن آن ها، توسّط “هویّت هاى جمعى ایرانیان“ است.». به واژه هاى عبارت “هویّت جمعى ایرانیان” توجّه به فرمائید! “هویّت“ یعنى تمام مشخصّات به اثبات رسیده ی شناسائى یک موجود یا شخص‏، “جمعى“ یعنى همه، نه این گروه، نه آن دسته، نه اشراف، نه شاهزاده ها، نه جاسوسان!!؛ همه ی ایرانیان. ما ایرانیان درتمام ادوار تاریخ از نظر نویسنده ی محترم  به نابود کردن اصلاح طلبان خود بویژه نخبگان آن ها از آن میان؛ قائم مقام، میرزاتقى خان امیرکبیر و دکتر محمّد مصدّق متهم هستیم. 

     نویسنده درهمان صفحه ۸ کمى پائین ترمى نویسد: « کتاب را براى کتاب خوان هاى عمومى، دانشجویان  دوره ی لیسانس‏ علاقه مند به مسائل امروز و ریشه هاى تاریخى نوشته ام البتّه نگاهى تحلیلى و نواست.»  “نگاهى تحلیلى و نو“ هم تحلیلى و هم نو! ناسزا گفتن به فرهنگ و مردم ما، تحریف تاریخ و واژگونه نشان دادن حقایق محرز اسمش‏ مى شود؛ “تحلیل“! نویسنده در نوشتن کتاب خود، از کتاب هاى ارزشمندى سود جسته است امّا فرازهاى مفید آن کتاب ها را که در جهت مثبت نوشته شده است، علیه مردم و فرهنگ ما بکارگرفته و به اینکار“ تحلیل نو“ نام می نهد.    

     در صفحه ۱۰ ناخودآگاه اعتراف مى کند:«. . . بیشتر دوستانى که دست نوشته مرا خواندند به دو نکته اشاره کردند. لازم مى دانم براى رفع ابهام پاسخ به آن عزیزان را در اینجا بیاورم که براى خوانندگان دیگر آن دو نکته روشن شود. نخست اینکه مى گفتند طرح مسئله به این شکل (شاید تحلیلى و نو!) موجب مى شود که بعد از خواندن کتاب حالت یأس‏ به انسان دست دهد. . .» در پاسخ خود نویسنده مى فرماید: «. . . اینهمه براى دادن  شناختى است که با واقع انطباق بیشترداشته باشد. . .» تحریف تاریخ، سرزنش‏ و اهانت به مردم شریف و مقاوم ایران که طى هزاران سال ستم هاى فرنگ و ترک وتازى را از سرگذرانیده و هنوز به کورى چشم دشمنان نیمه جان به حیات خود ادامه مى دهد، آیا مى شود “ انطباق با واقع“ ؟ درعوض‏ ستایش‏ و تمجید نابجا از سیاسمداران و نویسندگان غربى و آن ها را تافته ی  جدا بافته دانستن نامش‏ می شود“ تحلیل جامعه شناختى“؟.     

     درصفحه ۱۱ مى نویسد: «  نکته دوّم اینکه مى گفتند به گونه اى بحث شده است که گویاغرب الگوى بى عیب و نقص‏ و مطلوب است.». این را دوستان جناب ( والا ) که دست نوشته این کتاب راخوانده اند قبل ازانتشار  به ایشان گفته اند و از روى دوستى هم گفته اند نه از سر دشمنى، حسادت و یا تنگ چشمى. پاسخ ایشان چنین است:«. . . توجّه دادن به شناخت غرب به عوض‏ لعن و نفرین و. . .». ایشان در ستایش‏ غرب تنها نیستند، کتاب محاکمات مهندس‏ بازرگان سرشار از ستایش‏ خالصانه نسبت به غرب است. بیشتر استادان دانشگاه در نسل پیشین که توسّط رضا خان به اروپا فرستاده شدند در سرکلاس‏ هاى درس‏، ناخواسته و ناخودآگاه مغز دانشجویان را با ستایش‏ غرب شستشو مى دادند. ستایش فرنگی ها پدیده ی نوى نیست که در این “تحلیل نو“ بکار گرفته شده است.  

     شناخت درست غرب آن است که غرب چطور و با چه تمهیداتى بویژه در هفتصدسال گذشته رشد کرده است؟  نه تنها رشد کرده بلکه چگونه باروش‏ هاى مورد ستایش‏ جناب(والا) ملّت هاى ضعیف دنیا راغارت و نابود کرده است؟

غرب نخست با فرستادن آدم هایی مانند مارکوپولو و ماجراجویانى بنام جهانگرد و سیاحت نامه نویس‏، شناسایی جهان بیرون از اروپا را، آغاز کرد. سپس‏ با بسیج و گسیل خواهران و برادران مقدّس‏، کنسول ها و سفرا، به دنبال آنها بازرگانان و بانکداران را فرستاد.  پس از آن براى حفظ جان و مال اتباع خود، نظامیان و دست آخربراى “اصلاح و رشد” این کشورها سیل کارشناسان و استادان عالیقدردانشگاهى را گسیل داشت. البتّه از ایجاد و توسعه مراکز مذهبى، کلیسا، معبد و امامزاده هاى دروغى و یا بقول مردم کوچه و بازار، امامزاده بى غیرت و گماشتن کارگزاران، جاسوسان، هیئت ها و محفل هاى فراماسونرى، لاینز و روتارى کلوب ها، آقاخان ها، آقابالاسرها، سیّدمحمّدعلى ها و دالائى لاماها، کوتاهى نکردند. سرانجام برسرتقسیم و غارت مستعمرات و دست یافتن به بازارهاى جدید، بجان هم افتادند و به خویش‏ و بیگانه رحم نکردند و دوجنگ جهانى را بوجود آوردند. امّا امروز با منابع و نیروى انسانى کشورهاى جهان سوّم جنگ هاى منطقه اى و برادرکشى راه مى اندازند. افغان ها و پشتوها،کردها، عراقى ها، ایرانى ها، الجزایرى ها، کروآت ها، بوسنى ها سرب ها و دیگر اقوام عقب افتاده را به کشتن یکدیگر وامى دارند . هم اسلحه مى فروشند، هم اسلحه هاى مدرن خود را آزمایش‏ مى کنند و هم آن ملّت هاى ناتوان و ضعیف را ضعیف ترمى کنند، تا این ملت ها نتوانند حتّا نفس‏ بکشند، به همسایه هاى هم کیش‏ مان، افغانستان و عراق نگاه کنید!   

     لعن و نفرین غرب لازم است و باید به آن ها بابت ستم هائى که کرده اند و مى کنند لعن و نفرین کرد و آنجایی که می شود پاسخ درخور داد. مردم ما از گفتن مرگ برآمریکا زیان نکرده اند. حتّا اگر بعضى ها قصدسوء استفاده از آن را داشتند، آن فریادها موجب شد که مردم ما خودشان از خواب بیدارشوند. مرگ برآمریکا حتّا اگر از مُد هم بیفتد و خسته کننده هم بنظر بیاید، باز هم در خود حقیقتى را دارد و مردم پس‏ از آموختن آن، مرگ بر انگلیس‏ و مرگ بر فرانسه را نیز مى آموزند. احترام به انگلیس‏ و آمریکا زمانى مطرح مى شود که آن ها هم به ما احترام بگذارند و در امور کشور ما دخالت نکنند.  

     لازمه شناخت آن نیست که ما ستایش‏ نابجا از دشمنان خود بکنیم. تحلیل اجتماعى و تاریخى به شیوه ی نو یعنى رسیدگى به تمام اجزاء یک چیز یا پدیده، نحوه ی بوجود آمدن و تکوین آن، شناخت رابطه ی آن اجزاء با یکدیگر و با محیط اطراف و برشمردن جنبه هاى مثبت و منفى آن. اگر پژوهش‏ جنبه مقایسه اى داشته باشد ( بقول فرنگى ها comparative کُنپاراتیو باشد ) در آن صورت تکوین و رشد دو پدیده را دوره به دوره و نسبت به عوامل تشکیل دهنده و در رابطه با عوامل درونى و بیرونى و موقعیّت زمانى و مکانى و نیز نسبت به هم مى سنجیم. اگرامروز یک دانش آموز ۱۵ ساله ایرانى می داند که الکترون چیست، از امیرکبیر یا افلاطون باهوش‏ تر نیست، بلکه او در جائى از هستى قرار گرفته است که در آن موقعیّت، شناخت الکترون یک امرمقدماتى به شمار مى آید.     

     نویسنده ی محترم کتاب « جامعه شناسى نخبه کشى » جناب (والا) بجاى آن که یک مقایسه اصولى بین یک کشور اروپایی ( مانند یونان و یا پرتقال )  و ایران بکند، وضع هر کدام را نسبت به وضع جهان بسنجد، شرائط داخلى و خارجى آنها را رسیدگى کند، نقاط قوّت و ضعف هر کدام را در زمان هاى مختلف برشمارد، علّت هاى عقب ماندگى ما را با رابطه هاى علّت و معلولى و بطور علمى از لحاظ تاریخى ، اجتماعى و اقتصادى به ما نشان بدهد و راه رهائى میهن ما را از منجلاب امروزى، به بهشت موعودى که مى شناسد نشان بدهد، آنچه به قامت و بالاى اروپائیان دیده، شایسته و نیکو دانسته و هر چه به قامت ما راست بوده، زشت و ناپسند ارزیابى کرده است.   

     جناب والا مى گوید:« اینهمه براى دادن شناختى است که با واقع انطباق بیشتر داشته باشد. . .» بینش‏ و روش‏ نویسنده، در تنظیم این کتاب به پزشکى میماند که بربالین بیمار رنجورى نشسته نه با داروى تلخ بلکه با کلام تلخ و کشنده آیه یأس‏ مى خواند، تمام نشانى هاى مرگ آفرین را به بیمار گوشزد مى کند و در عین حال به ستایش‏ و تمجید غرب مى پردازد که این بیمار را، به این روز نزار افکنده است. البتّه فرسودگى و رنجوری بیمار، جرم بزرگى نیست، چه بسا به همّت فرزندان غیورش‏ به ترفندى درمان شود. آنچه کشنده است و مرگ آفرین، روش‏ معالجه ی نویسنده محترم است که تخریب روحیّه مى کند و نسخه نادرست مى دهد.   

 همه ی کوشش‏ نویسنده را در تنظیم کتابى که تهیّه کرده است به یک باره بیهوده ارزیابى نکرده و بدور نمى ریزم. نویسنده ی محترم کتاب هاى ارزشمندى را خوانده و در انتهاى کتاب خود نام برده است که امیدوارم در چاپ هاى بعدى به دلیل گرانى کاغذ حذف نشود. خواندن آن کتاب ها را به خوانندگان گرامى پیشنهاد مى کنم. امّا برداشت وى ازآنچه که خوانده است و شیوه ی بکاربردن آن نوشته ها در روند پرداخت کتاب اسف بار است. خوب بیاد دارم هنگامى که در جوانى تاریخ علوم و تاریخ صنایع و اختراعات ( پى یر روسو) را که حسن صفّارى به زیباترین شیوه ی ممکن به فارسى برگردانده است مى خواندم، به عنوان یک جوان ایرانى و امیدوار به آینده، در خود احساس‏ غرور مى کردم که یکى از اعضای خانواده ی بشریّت هستم که از موجودى هیولائى به این درجه از عظمت و برترى بر طبیعت دست یافته ام. من آن  روز، خود را در روند حرکت هاى علمى و اختراعات بشرى سهیم مى دانستم، من خود را از اروپائیان و دیگر مردمان جهان جدا نمى دانستم، من خود را از همان تبارمى شناختم من مى دانستم که ما ایرانیان  هم روزى جائى در روند این تکامل دست داشته ایم. الکل را رازى کشف کرده، ابن سینا بر اوراق دائره المعارف کتاب هاى پزشکى و علمى افزوده است، غیاث الدّین جمشید ریاضى دان ایرانى در محاسبه اعداد اعشارى سمت راست “عدد پى  π“ سهم داشته، خیام چندین سده پیش‏ ازاسحاق نیوتن معادله ی «بى نوم»(binomial theorem) را حلّ کرده است. خواجه نصیرالدّین توسى  که در این کتاب مورد بى مهرى جناب والا قرارگرفته است (صفحه ۸۷). خواجه ی توس براى شناختن آسمان ها زیج ساخته و نام ایلخانى بیابانگرد را بر آن نهاده است. در فرهنگ معین صفحه ۲۱۲۶ زیر نام نصیرالدّین طوسى مى خوانیم:« . . . ازعلماى بزرگ ریاضى و نجوم و حکمت ایران . . . هنگام حمله هلاکوخان مغول به ایران براى نجات مسلمانان ( بخوانیم ایرانیان ) از خونریزى هاى آن مرد سفاک بخدمت او در آمد( سر خود را دم تیغ تیز انسان خونخواری نهاد) با تدابیر خاصى از خرابى شهرها و کشتار دسته جمعى مردم بدست هلاکوجلوگیرى کرد. . . هلاکو را به ایجاد رصدخانه در مراغه و ترتیب زیج جدیدى که بعداً به زیج ایلخانى مشهور گردید و خود تصدّى این کار ( نه هلاکو خان ) را (برای پیشبرد دانش)، بر عهده گرفت، تشویق کرد. . . تمام اوقاف نیز در سراسر ممالک مفتوحه مغول در تحت نظر او بود . . . یکى از  شارحان و مفسران کتاب “ اشارات“ ابوعلى سینااست . . . و نیز “ تذکره ی نصیریه“ در هیئت و“ اوصاف الاشراف “ در عرفان و رسالات و کتبى بزبان عربى در منطق و هیئت و هندسه از او باقى است.»  بالاتر از همه خلیفه بغداد را بفرمان او لاى نمد نهادند ، آنقدرمالیدند تا مرد و به تسلط اعراب بر سرزمین نیاکان ما پس‏ ازشش‏ قرن و نیم پایان بخشید. کارى که یعقوب لیث صفّارى آرزو داشت چهارصد سال قبل از وى به زور شمشیرانجام دهد خواجه بزرگ طوس‏ به ترفند خرد انجام داد. همانطورکه کوتاه کردن دست پاپ و قدرت واتیکان از زندگى مردم اروپا اهمیّت داشت، کوتاه کردن دست خلفاى عیّاش‏ و ظالم و قدرت جهنمى آن ها، ازمیهن عزیز ما نیز اهمیّت داشت.   

     جناب  والا پس‏ از مقدّمه کوتاهى و تشکر«. . .از همه دوستانى که زحمت کشیده دست نوشته را خواندند و نکاتى را یادآور شدند. . .»(که ایشان به پندآن ها توجّه نکرده وکتاب رامنتشرکردند ) نقل قولى از بیهقى اندر فایده ی تاریخ آورده که نیکوست! سپس‏ صحنه دلخراش‏ بردارکردن حسنک وزیر را به فرمان خلیفه عرب (بخوانیم بیگانگان) که خود را غاصبانه امیرالمؤمنین مى خواند آورده و ازقول بیهقى در صفحه ۲۰ چنین نوشته شده است :  «. . . همه به درد می گریستند. . . و. . . جلادش‏ استوار به بست و رسن ها فرود آورد و آواز دادند که سنگ دهید، ( چه رسم وحشیانه اى !! مسلم است که سنگ سار کردن را ثواب می داند!) هیچکس‏ دست به سنگ نمى کرد و همه زارزارمى گریستند. . . مادر حسنک زنى بود سخت جگرآور. . . چون بشنید هیچ جزع نکرد و گفت بزرگا! مردا! که این پسرم بود و ماتم پسر سخت نیکو بداشت . . .». دراین ماجرا که حدود هزارسال پیش‏ رخ داده است، خوشبختانه نه حسنک وزیر، نه مادر دلاورش‏، نه مردم (که زار زارمى گریستند و سنگ هم پرتاب نکردند.) هیچیک روسیاه از آب در نیامدند. این خلیفه بغداد بود که خفت تاریخ و مردم را برخویش‏ هموار کرد.  

     در رهگذار طوفان حوادث این سرزمین که هر روز ستمکارى بیگانه و یا بیگانه پرست از گوشه اى بر مردم این مرز و بوم تاخته است، بابک خرّم دین، حسنک وزیر، منصور حلاج، قائم مقام، امیرکبیر، ستاّرخان و مانند آن ها . . . یکى دوتا، ده تا، سد تا و هزار تا نیست که هزاران هزاراست، میلیون هاست. محمودغزنوى هنگام فتح رى دویست دار برپا کرد و دویست دانشمند رافضى را، فقط به بهانه ی شیوه ی اندیشیدن ایرانی شان، کشت. چنگیز نیشابور شهر بزرگ و دانشگاهى آنزمان را با خاک یکسان کرد. درطول این چند هزار سال تاریخ پر نشیب و فراز کشور ما، بسیارى از کشورها از نقشه جغرافیاى جهان نا پدید شده اند، امّا مردم ما هنوز به عنوان ایرانى کباده ی فرهنگ و تمدّن خود را با افتخار بر سر دست دارند. یک شاهکار بزرگ این فرهنگ که باید مورد دقّت دانشمندان جامعه شناس‏ قرار بگیرد آنست که از۱۴۰۰ سال تاریخ، بعد ازحمله اعراب به ایران، دویست سال اوّل بقول دکترعبدالحسین زرین کوب سکوت و سکون مطلق زبان ایرانیان بود.  زبان رسمى و حاکم زبان عربى بوده است. بعد از آن هم بجز چند دهه همیشه زبان، زبان شمشیر؛ یعنى مغولى و ترکى بود . امّا زبان فارسى درى یعنى زبان خراسان تنها با پشتوانه ذوق و هوش‏ ایرانیان (از ترک، کرد، لر، بلوچ، گیلک، دیلمی، فارس‏ و . . . ) بعنوان بزرگترین گنجینه فرهنگی، ادبى و شعرى جهان تداوم و رشد یافته است. زبان و شیوه ی زندگى ایرانى از سغد و سند و چین و هند تا شمال آفریقا و پشت دروازه هاى اروپا گسترش‏ یافته است.   

     جناب والا در آغاز صفحه ۲۳چنین مى نویسد:«. . . و مصدّق نیز چهل سال تبعید و زندان را مدیون سازمان سیا و پهلوى است. . .» اوّلاً دکترمصدّق دیگر به کسى زندان مدیون نیست او مردانه تا لحظه مرگ بدون ضعف زندان را تحمّل کرد و دین خودش‏ را به مردمش‏، نه به سازمان سیا ادا کرد. ثانیاً دشمن اصلى دکتر مصدّق امپراطورى انگلیس‏ بود که چون زورش‏ در صحنه جهانى به ایران نرسید، مجبور شد آمریکا و دیگرکشورهاى قدرتمند را درغارت ایران با خود شریک کند .     

     جناب والا ایراد را در فرهنگ ما و فهم مردم ما مى بیند و در صفحه ۲۴ چنین مى نویسد:« . . . این فرهنگ عادت دارد همانند فرهنگ ما قبل انقلاب اقتصادى و صنعتى براى تحلیل هاى خود از اوضاع، ملّى و بین المللى از مدل هاى ساده سطحى وعامیانه استفاده کند. تمام نارسائى هاى اجتماعى را در استبداد ( معنى مى کنیم عدم امکان دخالت فرد در سرنوشت خودش‏ و مردم میهنش‏، که رمز تردید ناپذیر ترقّى غرب است.) و استبداد را نیز در خود خواهى هاى فردى و خودپسندى و بى تقوائى و قدرت طلبى خلاصه کند. یعنى یک پدیده ی اجتماعى که تولّد و مرگش‏ با دیگر پدیده هاى اجتماعى و رفتار اجتماعى و فرهنگ گذشته پیوند دارد را در یک امر اخلاق فردى ( که لابد اصلاًاجتماعى نیست ) خلاصه کند و این از نظرعلمى، تحویلى ( ممکن است تأویلى باشد.) ناروا و به زبان دیگر توجیهى غلط است.

درصفحه ۲۳ مى خوانیم:« آن علّت هاعللى بودند که استبداد را دامن مى زدند و مانع جدّى توزیع قدرت بودند (یعنى تصمیم گیرى توسط مردم و تفکیک قوه هاى قانونگذارى، قضائى و اجرائى.) و هم جلوى انباشت ثروت را مى گرفتند هم انباشت علم را. . .» اجازه مى خواهم درباره ی انباشت ثروت (یعنى به گونه ای تداوم فعالیّت اقتصادى درزمان صلح.) و انباشت ها و نارسائی هاى دیگرى که در بالا آمده است مثالى بزنم. زمانى که دانشجو بودم چون به بوته گل ژاپنى که در اوّل بهار قبل از درآمدن دیگر شکوفه ها گل مى دهد علاقه داشتم، تصمیم گرفتم چند شاخه از این گیاه را به خانه بیاورم و قلمه بزنم. یک روز جمعه قلمه ها را حاضرکردم و در جعبه اى درخاک مناسب کاشتم. گلخانه ما در قسمت جلوى زیرزمین یا پاشیر قرارداشت و نورکافى هم که لازمه ی کار است وجود داشت. از مادرم نیز خواهش‏ کرده بودم در نبود من از قلمه هاى من مواظبت کند . بعد ازحدود سه ماه یک روز که توى ایوان در بالاى همان گلخانه یا زیرزمین نشسته بودیم و چاى وعصرانه مى خوردیم من به مادرم گفتم که راستى از این قلمه هائى که من زده بودم یکى دو تا بیشتر نگرفته است! نمى دانم بى آب مانده اند؟ یخ زده اند؟ شما فکر مى کنید چه اتّفاقى افتاده است؟ ناگهان، خانم همسایه که در حیاط مشغول رخت پهن کردن بود گفت راست است، من هردفعه که از گلخانه عبورکردم  و به پاشیر رفتم این قلمه ها را از خاک درآورده به ریشه شان نگاه کرده ام، هیچکدام ریشه در نیاورده اند! من آنوقت متوجّه شدم که چرا انباشت ریشه صورت نگرفته است. در جامعه پیش از هر انباشتی، انباشت زندگى است که مهم است. نه انباشت ثروت، نه انباشت علم، انباشت زندگی زمانى صورت مى گیرد که ریشه درخاک باشد. نه آنکه هر روز سیل بنیان کنى از سوئى حیات مردم ما را تهدید بکند. همین امروز حدود چهارمیلیون از بهترین نیروهاى متخصص‏ ایران در خارج از کشور بسرمى برند. بیش از یک میلیون در جنگی که نوکران بیگانگان با تبانی بیگانگان درست کرده بودند کشته و معلول شده اند. در این سه دهه سدها هزار نفر در زندان ها کشته شده اند. چندین میلیون نفر از اعتیاد، بی دوایی، بی غذایی و حوادث ناخواسته کشته شده اند. این جان ها، انباشت زندگی است که همراه دیگر ثروت های مردم ما نابود می شود. درتمام نسل ها، در طول هزاران سال ریشه این مردم را از خاک بیرون کشیده اند. همین کتاب « جامعه شناسی نخبه کشی » هم تیشه به ریشه ی مردم ما می زند. مقاومت فرهنگى مردم ما بى نظیر است و من به آینده ی مردم میهنم بسیار امیدوار و خوش‏ بین هستم.            

     درصفحه ی ۲۷ آمده است:«. . . یکى ازعلل وجود استبداد و استعمار فقر و فلاکت دانش‏ طبقه متفکّر جامعه است که خودش‏ به نوبه خود مبارزه با استبداد را مشکل میکند. کم نیستند روشنفکران و اندیشمندان قَدر این مرز و بوم که استبداد کهن را عامل بدبختى همه چیزمى دانند و اولین و آخرین توصیه ی آن ها این است که آن را ریشه کن کنند تا از دوباره به وجود آمدن آن جلوگیرى شود. بررسى پدیده ی اجتماعى استبداد به صورت مجرد و ذهنى امکان پذیر نیست، همان طورکه با این شیوه به جنگ استعمار نیز نمى توان رفت . . . بیشتر توجه برروى سه شخصیّتى است که این کتاب براى اولین بار دست آلوده ی اجتماعى را در کشتن آن ها بر ملأ کرده است . . . عامل اصلى بدبختى را نیز درلایه هاى بافت اجتماعى ایران در پانصدسال گذشته. . .» من بعنوان یکى ازمتهمان به قتل این سه بزرگمرد و نیز بقیّه ی بزرگمردان تاریخ میهنم در دفاع از خودم، فرهنگ مردمم و آن بزرگمردان دست بقلم برده ام، البته شخص‏ نویسنده ی کتاب « جامعه شناسى نخبه کشى »  خود را ازاین اتهامات و بى لیاقتى ها برکنار می داند.

     اجازه مى خواهم در دفاع از چرائى نبود انباشت سرمایه و آسیب هائى که در پانصد سال گذشته به ریشه هایمان وارد آمده است به گونه اى که روزى براى یک استاد فرانسوى گفتم ، براى شما نیز بگویم. یکى ازاستادان فیزیک دانشکده ی علوم در دانشگاه مون پلیه، در رستوران در کنار ما نشسته بود غذا مى خورد، وقتى دانست ما ایرانى هستیم از ما پرسید شما که ازبنیان گذاران تمدّن در جهان هستید چرا به این روز افتاده اید؟(ازیاد نبریم که چینى ها و یونانى ها نیزسابقه درخشانى دراین زمینه دارند.) در پاسخ گفتم ما، مردم مهمان نواز و غریب نوازى بودیم و هنوز هم هستیم. مارکوپولو هم در گزارش‏ سفرش‏ از مهربانى و مهمان نوازى ما نوشته است. وقتى اخلاف مارکوپولو به میهن ما آمدند، ما با همان سادگى و خوش‏ خیالى « بنى آدم اعضاء یک پیکرند» در به رویشان گشودیم و مهربانى ها نمودیم، بهترین غذاها را به آن ها پیشکش کردیم  و بهترین جاى منزل را دراختیار آن ها گذاشتیم. بهترین بسترها، ملافه ها و بالش‏ ها را برای ارج نهادن و مهمان نوازی، به آنان دادیم. روز بعد که بیدار شدیم، دیدیم که مهمانان “زرنگ”، “باهوش”‏، “توانا”، “صاحب قدرت” نه مهربان. نه عادل که به زعم جناب (والا) از ماکیاولى آموخته بودند تا اخلاق را از سیاست جداکنند( صفحه ۸۹). از مهمان نوازى و خوش‏ خیالى ما سوء استفاده کرده و با بند و زنجیر و ابزارهاى خودمان، دست و پاى ما را بسته و به ما حکم کردند که بعد از آن براى آن ها کار کنیم و جز اطاعت و دعا به ذات اقدس‏ مبارک آن قدرتمندان بى اخلاق کار دیگرى نکنیم. از آن روز دوستان جناب (والا) و خود جناب (والا) “انگ بى لیاقتى”، “عقب ماندگى”، “صغارت” و “سفاهت” برچهره ی ما زدند. آن هائى که امروز خودشان را نمونه کامل انسانیّت  و اخلاق مى دانند.

استاد فرانسوى خطوط چهره درهم کشید، گفت که من چه مى پرسم تو چه جواب مى دهى؟ به ایشان عرض‏ کردم شما استاد فیزیک هستید، اگر کسى به آزمایشگاه شما بیاید و دست و پایتان را به بندد و به شما حکم کند که براى او و برابر برنامه هاى او کار کنید، آیا شما به شکم گرسنه و دست و پاى بسته خودتان فکر مى کنید یا به فیزیک و آینده ی فیزیک؟ ایشان فرمودند به این موضوع فکر نکرده بودم. ازایشان خواهش‏ کردم که بعد از این به مشکل دست و پاى بسته مردم ما نیز بیاندیشید. آزادشدن انسان ازقید زمین (اشراف) و کلیسا (کشیش‏ ها) اساس‏ پیشرفت اروپا بود نه تنها انباشت ثروت (هزارنکته باریک تر ز مو اینجاست.) وگرنه این ثروت در جاهاى دیگر دنیا در مواقع دیگر وجود داشته است. امّا بخودى خود موجب رشد مردم و جامعه آنهانشده است. آنچه که موجب رشد اروپا و آمریکا شده آزادى فرد از تمام قیود برده وار گذشته است؛ یعنى تساوى حقوق اجتماعى انسان ها. در اروپا تمام شهروندان حقوق اجتماعى برابر دارند. همه افراد (حتّا کشیش‏ ها)، بدون قید و شرط، هم مى توانند انتخاب شوند، هم حقّ رأى براى انتخاب هم میهنان خود دارند. هیچکس‏ از هیچکس‏ برتر و بالاتر، عاقل تر و یا اصیل تر نیست ( خیلى ببخشید! این حرف ها جزء بدیهییات دنیاى امروزاست.) . همه افراد از زن و مرد در برابرقانون و امکانات جامعه، حقوق مساوى دارند. هرکه هر شغلى بخواهد انتخاب مى کند. دلش‏ بخواهد درس‏ مى خواند، نخواهد، نمى خواند( البتّه بعد از۹  کلاس‏ ابتدائى که اجبارى است، این تنها الزامى است که کودکان اروپائى و بترتیبى پدر و مادرهایشان دارند.). فکرش‏ را بکنید اگر در ایران هم چنین اختیاراتى به افراد جامعه داده شود؛ یعنى عوامل داخلى و خارجى سدّ راه آزادى مردم نشوند، به همان سرعتى که یک دانشجوى ایرانى در آمریکا، پس‏ از اتمام تحصیلات دانشگاهى اش‏ به بالاترین پست هاى مدیریّت سازمان هاى مهم علمى، صنعتى و اقتصادى مى رسد، به طور نسبى به همان سرعت نیز جامعه عقب مانده ی پدرانش‏ هم پیشرفت خواهد کرد.  مشکل آنست که در لابلاى سطور کتاب‏ نویسنده ی محترم « کتاب جامعه شناسى  نخبه کشى » (آگاهانه یا ناآگاهانه) ترس‏ و ناامیدى موج مى زند و یک مطلب ساده را مى پیچاند، بجاى آنکه حاکمان قلدُر و اربابان آن ها را مقصر بداند، به مردم شریف و فرهنگ بى نظیر و ارزشمند ایران ناسزا مى گوید.    

     جناب والا در صفحه ی ۲۹ سطر نهم چنین مى نویسد: « بهره ورى پائین یا آنچه در زبان عامیانه کم کارى و تنبلى و عدم خلاقیّت یا . . . (این زبان عامیانه تر را نویسنده نقطه گذاری کرده است.) نامیده مى شود، هم ریشه هاى رفتارىٍ هنجارىٍ سنتى دارد و هم  . . .» سه نقطه محترمانه اى که نویسنده درجمله یادشده بکاربرده است ، شاهکاراست! آدم از اینهمه ادب، واقع بینى و محبّت نویسنده ی کتاب نسبت به هم میهنانش‏ غرق غرور مى شود!!. درصفحه ی ۳۱ به شیوه ای نامردمی‏ مى فرماید: « تجّارش‏ همان تفکّر را دارند که مردمش‏، دولتمردان همان خصلت را داشته اند که متفکّرین اش‏. روح کلّى حیات اجتماعى چنان شکل گرفته است که تمام اجزاء و عناصر خود را درمسیر این وابستگى، یکپارچه و هماهنگ نموده است. این فرهنگ ترجیح داده تا انگل وار از دستاورد دیگران در تمام زمینه ها استفاده نماید. درانواع مقولات مادى ومعنوى ازعلوم تا ادبیات ،( حتّا به ادبیات هم رحم نکرده است.)هنر، صناعت، تجارت و . . . این اندیشه را بسط داده است. مأموریت این رساله بررسى مختصر و تاریخى ـ تحلیلى همین ویژگى است.» با این “ ویژگى “ دراین نوشته بیشتر آشنا خواهید شد !.

     در صفحه ی ۳۶ سطر سوّم مى نویسد:« دراین زمان ( حدود ۱۵۰۰ میلادى) شیوه ی زندگى اقتصادى ـ اجتماعى ایران از نظرنظام فرهنگ اجتماعى فرق چشم گیرى با زمان قبل ازاسلام ندارد ( فرهنگ اجتماعی زردشتی با اسلامی فرق چشم گیری دارد جناب جامعه شناس!). . .» نمى دانم آیا نویسنده تجاهل مى کند؟ آیا روش‏ تحقیق او از اروپائى ها هم  پیشرفته تراست؟ آیا تاریخ و فرهنگ ایران را بد آموخته است؟ یا قصد دارد حقایق را واژگونه جلوه دهد؟ بهرحال براى اطلاع ایشان باید عرض‏ کنم که در قبل از اسلام جامعه ایران عمدتاً بصورت کاست اداره مى شد، مردم عادى، کشاورزان ، اصناف حتّا بازرگانان سواد خواندن و نوشتن نداشتند، تنها دبیران که گروه کوچکى بودند این هنر ارزشمند را می دانستند. با حمله اعراب به ایران صدها حافظ قرآن در شهرها و دهات ایران پراکنده شدند و به تبلیغ و آموزش‏ قرآن پرداختند. مردم گویش‏ زبان خود را با نوشتار ( کوفی که گویا خطی ایرانی بوده است.) تازیان در آمیختند و از آن ادبیات پارسى دری که یکى از بزرگترین گنجینه هاى شعر و ادب جهان است پدید آمد و هزاران نویسنده، شاعر و دانشمند برجسته به انبوه تاریخسازان دانش‏ بشرى افزود. فرهنگ ما در علوم پزشکى، شیمى، ریاضیات، فلسفه، ستاره شناسى و علوم انسانى گامهاى بلندى برداشته و دانشمندان ایرانى فراوانى بر پهنه آسمان دانش‏ جهان درخشیده اند. هزار سال پیش از روزگار ما، ایران از اروپای امروز بسیار پیش آهنگ تر بود و آمریکا هم هنوز در دست سرخ پوستان بود. بیهقى که نام او و نوشته اش‏ آذین بخش‏ صفحات آغازین کتاب « جامعه شناسى نخبه کشى » است از پیشگامان تاریخ نویسى در جهان مى باشد ( و این غربی ها بودند که ” انگل وار از دستاورد” او در تاریخ نویسی نمونه برداری کرده اند.). آثارمعمارى این دوره که نویسنده ی به خفت از آن یاد می کند، از پیشرفته ترین و اعجاب انگیزترین شاهکارهاى معمارى جهان بوده و هنوز در اصفهان و یزد و سایر نقاط ایران وجود دارد. 

     در صفحه ی ۲۴ سطر یک جناب  والا میفرماید:«. . . که این امنیّت برخاسته از متن فرهنگ جامعه ایران است. و اگر بد است و مشئوم است و اگر مقصرى دارد خود جامعه ایرانى است ( یعنی آدم هایی مانند جناب والا و هم کیشان او) . . . » اینطور که این حضرت چراغ برداشته و در به در بدنبال نابسامانى و عدم امنیّت در ایران می گردد،  بقیّه جاهاى دنیا یعنى اروپا و آمریکا در این دوره ها بهتر از ایران نبوده است. در سالهاى ۱۵۰۰ آمریکا در آغازتوحش‏ است. هنوز تا ایجاد نظم ظاهرى و اعلامیه جفرسون فاصله بسیاردارد . البتّه آدمکشى وعدم امنیّت هنوز امروز هم در آمریکا ادامه دارد. کندى رئیس‏ جمهورمنتخب آمریکا و برادرش‏ را که وزیر دادگسترى آمریکا بود، هفت تیرکش‏ هاى جنایتکارآمریکائى کشتند و بدنبال آن صدها شاهد و مطّلع این ماجرا را نیز کشتند و مردم آمریکا منفعل تر از مردم عقب مانده ی جهان سوّم هیچ کارى نتوانستند بکنند. اروپا در آن تاریخ هنوز تا انقلاب کبیرفرانسه و وحشى گرى ها و بربریّت هاى انقلاب و بعد از انقلاب فاصله بسیار دارد. هنوزخون هاى بسیارى از بى گناهان باید ریخته مى شد تا این نظم دروغین امروز پدید آید.

     در صفحه ی ۵۰ نویسنده از قول توماس‏ مور مردم انگلیس‏ را ستایش‏ می کند:«. . .   تنشان چالاک و شاداب است و نیرومندتر از آنند که قامتشان مى نماید( خیلى پرمعناست ) (( پرانتز پیشین را جناب والا درستایش‏ توماس‏ مور بازکرده است )) اگر چه خاکشان چندان بارور نیست و هواشان پاکترین هوا نیست، خود را با زندگى معتدل از آسیب هاى هوا درامان می دارند و خاکشان را با کار و کوشش‏ بهبود مى بخشند. . . » توماس‏ مور با اغراق در مورد مردم کشورش‏ حماسه می سراید  و نویسنده ی ما آن را تأئید مى کند سپس‏ به مناسبت آن اغراق ها ملت ما را سرزنش‏ مى کند. در حالیکه چارلز دیکنز۳۵۰ سال بعد از این تاریخ زندگى برده وار(  بگوئیم کرم وار) وغیرانسانى کودکان انگلیس‏ را در کتاب هایی مانند اولیورتوئیست و دیویدکاپرفیلد برشته تحریر در مى آورد. گزارشات پارلمان انگلیس‏ در قرن نوزدهم از ناامنى شهروندان انگلیسى و اسارت و استثمار کودکان، زنان و سالمندان حکایت میکند. ( صفحه ی ۱۰۹ ) اگرتوماس‏ مور مردم انگلیس‏ را به گزافه می ستاید، در عوض‏ نویسنده ی کتاب “نخبه کشی” ، مردم خود و در نتیجه خود جناب والا را مورد بى مهرى و اهانت بسیار قرار می دهد. مثل اینکه جناب نویسنده ی”بومی” و وطنی ما، انگلیس‏ ها را بیشتر از مردم ما دوست دارد.  

     در صفحه ی ۵۲ در آخرین سطرها چنین مى نویسد:«. . . و آمریکائی ها که امروز همان کار دیروز انگلیسى ها را می کنند که با همان چند خط مور، توصیف شده اند . چون ورثه آنها و از همان نژادند.» هر واژه اى در هر رشته از دانش‏ تعریف ویژه اى دارد، واژه ی “ نژاد” که ایشان در مورد آمریکائى ها بکاربرده اند، نه از نظر جامعه شناسى و نه از نظرزیست شناسى  صدق نمی کند و وارد نیست . اگر هر مردمى در جهان نژادى داشته باشند و یا ادعاى آن را بکنند، که تعیین آن در آزمایشگاه زیست شناسى بعید می نماید، مردم آمریکا اصلاً چنین نیستند. مهاجرین اوّلیه آمریکا را ماجراجویان، دزدان و جنایتکاران کشورهاى مختلف اروپا و دیگر نقاط جهان تشکیل می داده اند. نه آمریگو وسپوسی[2]  Amerigo Vespucci. و نه کریستف کلمب[3] Christopher Columbus ( کاشفان قاره ی آمریکا) هیچ یک انگلیسی نبودند. آمریکائى ها از نژاد انگلیس‏ ها نیستند و آنهمه افتخار که نصیب نژادپرستان انگلیس‏ مى شود و توماس‏ مور برشمرده است متأسفانه شامل همه ی مردم آمریکا نمى شود .  

     در صفحه ی ۵۵ از قول شاه سلطان حسین مى نویسد: « بد نیست که نامه اى از شاه سلطان حسین و همچنین نامه اى ازشاهقلى خان اعتمادالدّوله صدراعظم وى به لوئى چهاردهم بیاوریم . . . نگاه ما به بافت اجتماعى ـ عقلانى است . . .“ چون استادان و اهل صناعت آن پادشاه والاجاهى معروف و مشهورند و تفوق ایشان براهل صنعت ایران که در اکثر فنون مهارت دارند معلوم رأى انور ماست“ . . . » دراین نوشته که شاه سلطان حسین به تفوق صنعت فرنگان اعتراف مى کند و مى گوید که این تفوق معلوم رأى انور همایون ایشان  است، رأى انور همایون  کاملاً با رأى نویسنده ی کتاب که در صفحه ۵۶ و دیگر صفحات کتاب در ستایش‏ اروپائیان و تفوق آنها به ما فخر فروخته است کاملاً همسو و همسان است .  

     در صفحه ی ۷۰ چنین افاضه مى فرمایند: «  کیفیّت ارتباط علوم انسانى و بطور کلّى علوم و پیشرفت آن با قالب هاى اجتماعى آن برکثیرى از دولتمردان و روشنفکران و اهل علم جوامع دنیا سوّم پوشیده است. . . براى نمونه مى توان از عدم کارآئى روشنفکر ایرانى ( لابد از نوع جناب والا ) که مجهز به علمى است که با قالب هاى اجتمائى غرب ارتباط دارد نام برد و از طرف دیگر از کارآئى عملى معارف حوزه اى در رابطه با مردم که مثل قفل و کلید با یکدیگر سنخیّت داشته و جوابگوى یکدیگر . . . ». نویسنده در آغاز کتاب وعده کرده بود که “ نگاهى تحلیلى و نو “ به جامعه ایران داشته باشد و علوم انسانى از نوع وارداتى را کنار بگذارد، امّا در بیشتر جاها مرتّب از غرب و دانشمندان غرب شاهد مى آورد و در مقابل مردم ما را سرزنش‏ مى کند که روشنفکر ایرانى غرب زده است . 

     در صفحه ی ۸۰ مى نویسد : « مى توان به راحتى به سخافت رأى کسانى زهرخند زد که قدرت اقصادى غرب را ناشى از درآمد نامشروع استعمارى آنها می دانند.». ایشان به چیز دیگرى باید زهرخند بزند و نگاه کند به صفحه ی ۱۴۶ سطریازده! آیا راهزنیهاى دریائى، تجارت تریاک و هروئین و کوکائین قراردادهاى استعمارى نفتى و صنعتى، امتیازات گمرکى  . . . و غارتها و کشتارهاى کمپانى هند شرقى به خاک و خون کشیدن آفریقا و دیگرکشورهاى جهان، این ها هیچکدام استعمارى نیست !؟ نویسنده ی کتاب خود بارها در همین کتاب قراردادهاى تحمیلى و استعمارى را برخ ما مى کشد و آنها را از بى لیاقتى فرهنگ ایرانى می داند و بحساب زرنگى و هوشیارى و قدرتمندى غربى ها می گذارد. حالا یکباره منکر همه آنهامى شود و بسخافت مردمى که به غارت استعمارى غربیان مخالفند و به آن اشاره می کنند زهر خند میزند ؟

     در سطر آخر صفحه ی ۸۳ اینطور مى نویسد: « امّا طرف مقابل را مى توان در سخن امین السّلطان خلاصه کرد. وقتى که از روس‏ براى مخارج سفر و عروسک خریدن وام گرفت و بخشى از ایران را گرو گذاشت به او گفتند تو هر ایرانى را به یک قران به روسیّه فروختى در جواب گفت: « ساکت اگر روسها شما را می شناختند اظهار غبن مینمودند . . . این سخن پر بیراه نبود . . . ». مى بینیم که جناب والا کاملاً همانطور مى اندیشد که امین السّلطان! حالا اگر به کسى این حرفها بربخورد و با امین السّلطان و ایشان موافق نباشد، به گفته ایشان باید : « . . . رفتار خود راعوض‏ کنند، این سخن ها جزء متون کتاب فرهنگ ذلّت ایران است . . . ».

     درصفحه ی ۸۷ در ستایش‏ غرب مى نویسد: « گفتیم که بعد از جنگهاى صلیبى راجر بیکن به شیپور اروپا دمید و به همگان هوشدارداد که “عقل ” مصمم است که برتخت سلطنت و . . . همزمان با او در شرق و به ویژه ایران جریانى دیگر در حال مردن بود . » توجّه داشته باشید که در این زمان چنگیزخان مغول چون بلائى برسرمردم ایران فرود آمده بود. سیاست او براى نگهدارى سرزمین هائى که می گرفت این بود که مردم آن سرزمین ها را تا می تواند بکشد. این کار دو فایده داشت یکى این که مردم از ترس‏ دیگر یاراى اعتراض‏ نداشتند دوّم آنکه اداره ی سرزمین مردگان از هر لحاظ راحت تر بود ( همین کار را جمهوری اسلامی در سه دهه ی گذشته انجام داده است). مغول ها هر انسانى را که در شمشیر رس‏ خود مى دیدند می کشتند. درست در همین زمان در ایران مدارس‏ و دانشگاه هاى فراوان وجود داشت. تعداد دانشمندان و اندیشمندان ایرانى بنام و بلند آوازه دراواخر قرن پنجم و آغازقرن ششم فراوان بود. نیشابور که در حمله مغول بکلّى ویران شد از مراکز پرجمعیّت و آباد بود. از آخرین بازماندگان دانشمندان این دوره یکى همان خواجه نصیرالدّین طوسى است که در همین صفحه مورد بى مهرى جناب والاقرارمی گیرد. :«. . . مسئولیّت جمع بندى همه این ها به ظاهربه عهده ی خواجه نصیرالدّین طوسى بود . این عالم بزرگ و سیاستمدار توانا ( که شکى درآن نیست .) با تمام توان ، روح زمان را در شیپور خواب دمید که « “خداى تعالى چنگیزخان را قوت داد و پادشاهى روى زمین او را مسلم کرد.”». ظاهرَن جناب والا متهم اصلى را پیدا کرده است و آنهم خواجه نصیرالدّین طوسى است که چاره ی جلوگیرى از ویرانى هاى بیشتر را در این دیده بود که تاحد ّممکن، که ” “عقل ” مصمم است که برتخت سلطنت ” بنشاند و اقتدار را از خان مغول گرفته و در کفّ پرتدبیر خود قبضه کرده هلاکو را مهار و اهلى کند و او را وادارد که آخرین خلیفه بغداد را از اریکه خدائى به اسفل السافلین بفرستد و ایران را پس‏ از ۶۴۲ سال از زیرسلطه اعراب خارج سازد. بنظرمن سال ۶۵۶ یعنى سال سقوط بغداد براى سعدى نیز مثل خواجه نصیر و هر ایرانى دیگرى حادثه بزرگى بوده و پر بیراه نیست اگر تصوّر کنیم که وى به یمن این واقعه بزرگ و از شادمانى فرموده است : « در این مدّت که ما را وقت خوش‏ بود ـ ز هجرت ششصد و پنجاه و شش‏ بود». سعدى شاید اگر در شیراز از کور بینان، طرفداران و دست پروردگان امیرالمؤمنین عیّاش‏، بیم نداشت نه تنها این بیت را به رمز نمى گفت بل قصیده مى سرود.      

     در صفحه ی ۸۹ در ستایش‏ نیچه تئورى پرداز توحش‏ و بربریّت جدید که هیتلر فرزند خلف آن است چنین مى نویسد: « نیچه با استعداد و توانائى اش‏ در حالیکه اروپا در حال حمله و تصرّف و کشتار بود، به بهترین حالت صحنه اجتماع جهان را( آلمان را )  نقّاشى کرد و به تصویرکشید که : “ که این پیکار است که نامش‏ زندگى است، آنچه لازم است توانائى است نه نیکى، غروراست نه تواضع، تدبیراست و نه نوع دوستى . . . آنچه اختلافات را فیصله مى دهد و سرنوشت را تعیین مى کند قدرت است نه عدالت ” . . .». ( این سخنان ضد انسانی را اگر درنده خویی و توحش ننامیم چه می توانیم بنامیم. من در زیر برخی از واژه ها خط کشیده ام. ) این معیارها نزد ما که هست منحط است، زشت است، عقب ماندگى است ، ” بقاء اقبح ”  است (این اصطلاح را جناب والا در برابر ” بقاءاصلح”  داروین ( براى قامت قناس‏ ایرانیانی چون خودش، ابداع کرده است !).  درعوض‏ درصفحه ی ۸۵ مى نویسد « میرزاتقى خان را در آستان حضور موجودى قوى تر و ثروتمندتر و تواناتر قربانى کردند. . . » دراینجا همان واژگان: قوى، ثروتمند و توانا در رابطه با ایرانیان که قرار می گیرد زشت و ناپسند وعقب مانده می شود. اگر معیارهاى نیچه درست است، پس‏ میرزاتقى خان در هر کجا، چه در ایران، چه در آلمان و چه درآمریکا که باشد، باید کشته شود. چون آنچه تعیین کننده است قدرت است! و آنچه محکوم به فناست، همانطورکه نیچه گفت؛ نیکى است، تواضع است، نوع دوستى و عدالت است . چند سطر پائین تر اضافه مى کند:« . . . تمام خدایان مرده اند و اکنون در انتظاریم که مرد برتر بیاید. . .». هیتلرآمد و با الهام از مکتب نیچه نیز عمل  کرد و نتیجه اسف بار آن میلیون ها کشته و ویرانى در اروپا بویژه آلمان بود . 

     در صفحه ی۹۲ سطر۲۱ جناب والا چنین دُرافشانی مى فرمایند:«. . . سه نفرآنها در مواقع اضطرارى و خاصى با ویژگى هاى غیرت شدید، ایران دوستى، ( که خصلت پسندیده ی بیشتر ایرانیان است.) ایران فهمى و جهان فهمى روى کار آمدند که مورد حمایت فرهنگ کلى جامعه قرارنگرفتند.» ( منظورایشان قائم مقام، امیرکبیر و دکترمصدّق است.) این که نویسنده یک سره پشت سرهم “ فرهنگ کلّى جامعه ایران “ را مورد سرزنش‏ قرار مى دهد که در حمایت از این راد مردان کوتاهى کرده است. به هیچ روى درست نیست ، به هزار و یک دلیل که یکى ازآن دلائل انتشار همین کتاب مورد بحث ما است . اگر این بزرگ مردان مورد پشتیبانى فرهنگ کلّى جامعه ایرانى نبودند، ده ها جلد کتاب، صدها بلکه هزارها مقاله درباره ی آن ها نوشته نمى شد. جناب والا به دلائلى که خودش‏ بهتراز هرکس‏ انگیزه هاى آن را می داند به خود زحمت نمى داد و این کتاب را درباره ی آنها نمى نوشت و نام تصویر آنها را ( برای تبلیغ و فروش کتاب خود ) به حقّ یا ناحقّ آذین کتاب خود نمى کرد. مردم به اعتبار نام آن بزرگان این کتاب را نمى خریدند و نمى خواندند. این قلندر قلم زن  هم(منوچهر تقوی بیات) به رگ “ میرزاتقى خانى اش‏ ”  بر نمى خورد و به دفاع از مردمش‏ و فرهنگ ارزشمند میهنش‏ نمى پرداخت و بالاتر از همه، شما خواننده ی گرامى وقت گرانبهای خود‏ را براى خواندن آن صرف نمى کردید. نمى دانم این حضرت والا با چه انگیزه اى در هر صفحه این کتاب به مردم ما خفت و خوارى روا می دارد و فرهنگ ما را که تنها مایه افتخار و سرچشمه الهام، راهنما و پند آموز فرداى میهن ما است مورد حمله و ناسزا قرار می دهد و شوربختانه آدم هایی که آگاهی درستی در باره ی هویت خود و میهن خود ندارند، فریب این دروغ ها و یاوه ها را می خورند.  فرهنگى که بشریّت به داشتن صفحات آن بخود مى بالد و درتمام موزه هاى ودانشگاه هاى جهان مورد ستایش‏ و احترام است. فرهنگی که فیلسوف بزرگی مانند فردوسی بازسازی آن را در هزار سال گذشته به گردن گرفتن و بار آن را، به دوش کشیده است. شاید ایشان قصد دارد ملت ما را از چنین افتخاری خلع کند!؟ 

     در صفحه ی ۱۰۲ چنین مى فرماید:« . . .این کار جزء پاره هاى فرهنگى این مردم شده است و زمانى هم که صادقانه حرکت می کند به علّت عدم اطلاع از زمانه به بیراهه مى روند و یا به بیراهه مى برندشان . . .» (این بیراهه نشان دادن های آدم هایی مانند جناب والا است که مردم ما را به این روز سیاه انداخته است. اگرمردم به شما یا من و یا مجتهدتر از ما اعتماد مى کنند و سپس‏ متوجّه مى شوند که گمراه شده اند گناه بزرگى نیست، فریب در همه جا و در همه اعصار وجود داشته و جزء لاینفک زندگى اجتماعى است، مردم آلمان و گوبلز و هیتلر رابیاد بیاورید.).

در صفحه ی۱۰۳ مى نویسد: «. . . در واقع قائم مقام در منصب نخست وزیرى . . . فرهنگ ایران زود به این اشتباه پى برد و او را شبانه درجوار حضرت عبدالعظیم دفن کرد. . . و بعد از او به سرعت کنسولگرى انگلیس‏ افتتاح شد و قرارداد تجارى مشابه قرارداد ترکمن چاى باانگلیس‏ امضاء شد.( لابد نمایندگان انتخاب شده ی این مردم این کارها را انجام دادند ؟) ». اگرمردم هر موقع فرصت نفس‏ کشیدن پیدا کنند و بر بیگانگان بشورند، اگر بعضى ها از احساسات آن ها علیه انگلیس‏ و روس‏ و آمریکا سوء استفاده کنند، اگر گرگ هائى در لباس‏ میش‏ به جان و مال مردم تجاوزکنند و با بیگانگان همدست شوند و مادر میهن خود را بفروشند، گناهش‏ متوجّه فرهنگ ایران و مردم ایران نمى تواند باشد. زیرا در ایران به دلیل دخالت بیگانگان، هنوز مردم نتوانسته اند نمایندگان خود را انتخاب کنند و به مسند قدرت بنشانند.  افزون بر این ها؛  در تمام  کشورها خائن، وطن فروش، دزد  وآ دم کش‏ وجود دارد و تعداد نسبى آنها نیز از تعدادى که در ایران هست، کمتر نیست . حتّا به استناد نوشته هاى همین کتاب واعترافات ماکیاولى و نیچه و دیگر نویسندگان آنچنانى آمریکا و اروپا که نامشان و کلام گوهربارشان را جناب والا ، گواه آورده است .  

     در صفحه ی ۱۰۹ سطر بیست چنین آمده است:«. . . با این وضع بود که امیر کبیر صدارت چند روستا و قبیله و ایل را عهده دار شد ( به این می گویند خوار شمردن یک ملت بزرگ، با چنین هم میهنانی ما نیاز به دشمن نداریم. این است تفاوت توماس مور با جناب والا !) که داراى مردمى با فرهنگ انسان هاى غارنشین بودند. . .» بکاربردن واژه ی “فرهنگ ” در اینجا در ارتباط با انسانهاى غارنشین از نظرعلم جامعه شناسى درست نیست چون فرهنگ به مجموعه ی اداب و رسوم، علوم، معارف و هنرهاى یک قوم یا ملّت گفته مى شود و ازآنجائی که انسان هاى غارنشین، فاقد علوم و هنر مى باشند، این اطلاق  یعنى “ فرهنگ انسان هاى غارنشین “ نادرست است. در پانصد سال گذشته تمام دسیسه ها، جنگ ها و کودتاهاى قدرت هاى بزرگ جهان بر سر تصاحب همین چند تا روستا و قبیله بوده که اینقدر از نظر جناب والا ناچیز و بى اهمیّت است که تا کنون چندین برابر همین “چند روستا و قبیله و ایل … ” ( ۱٫۶۴۸٫۱۹۵کیلومتر مربع مساحت امروزی ایران) را از برکت میهن دوستی کسانی مانند جناب والا از دست داده ایم.  براى آگاهى این جامعه شناس‏ بزرگ باید عرض‏ کنم که سابقه تمدّن شهرنشینى(نه چادر نشینی و روستا نشینی) در ایران به چندین هزارسال مى رسد. ایشان مى توانند به سابقه تاریخى شهرهاى نسا، تیسفون ، شوش‏ ، اصفهان ، نیشابور، سیستان، همدان، بخارا، تبریز و . . . مراجعه کنند. غربى ها به شهرى که پارس‏ ها در آن زندگى می کردند، “ پرس‏ پلیس‏ “ مى گفتند. چقدر شیوه ی نوشتن جناب والا با شیوه ی توماس‏ مور تفاوت دارد ! واژگونه ی شیوه ی  مور، که به گزافه مردم خود را مى ستاید، نویسنده ی روشنفکرو جامعه شناس‏ کتاب «  جامعه شناسى . . . » ، مردم میهن باستانى و فرهنگ پربار و فناناپذیر میهن ما را نکوهش‏ مى کند!! .

     در صفحه ی  ۱۲۰ در ستایش‏ امیر کبیر مى نویسد : « . . . بدین عبارت امیر، به راستى فرزانه اى عدالت خواه ( که در صفحه ی ۸۹ فرمودند از نظر نیچه مردود است ) بود و سیاستمدارى برجسته که سخنان واتسون در حقّ وى برازنده است . . .  » هر آنچه که ایرانیان از ریز و درشت در باره ی امیر کبیر نوشته اند، کتاب ها و مقالاتى که جناب والا در این زمینه خوانده اند، به اندازه ی گفته واتسون ارزش‏ نداشته که برازنده ی وى باشد تا در اینجا نقل قول شود.  براستى که  آدم  با داشتن  چنین هم میهنانى احساس‏ بزرگى و غرور میکند!!.    

     جناب والا در همان صفحه ی ۱۲۰ مى نویسد:«. . . در جائى مطلبى مبنى بر اینکه منظور امیر از “حقوق ثابته “ چه بوده است پیدا نکردم . . . عبارت چیزى نزدیک به حقوق فطرى که شأن انسان را تضمین کند . . . ». ثابته مؤنث کلمه ثابت به معنى امرى است پابرجا ، پایدار ، محقّق و پذیرفته شده ، “حقوق ثابته“ باتوجّه به عبارت  « حقوق فطرى که شأن انسان را تضمین کند.» و با عنایت به اصطلاحات حقوقى امروزى بنظر مى آید همان باشد که همه ملل مترقى تحت نام حقوق بشر تصویب کرده و خود را ملزم به رعایت آن دانسته اند. هیچکس‏ حقّ ندارد حقوق بشر را به هیچ عنوان نقض‏ کند. در صورت نقض‏ آن حقوق از طرف هر یک از کشورهاى عضو، سازمان ملل ملزم است در احقاق آن حقوق به کمک مردم مظلوم  بشتابد. ” رفاهیّت ” هم شاید همان است که امروز به حقوق اجتماعى شهرت یافته است. در بعضى از کشور ها حقوق اجتماعى متضمن تمام هزینه هاى اولیّه و ضرورى یک شهروند در جامعه مى باشد، مثل غذا، پوشاک، پوشک، مسکن، دکتر، دارو، بیمارستان، تحصیلات ابتدائى ( تا نه سال ) و . . . مى باشد.    

     جناب والا که جوامع جهان سوّم بویژه ایران را خیلى خوب مى شناسد، به بهانه هاى گوناگون مورد سرزنش‏ قرارمى دهد. در صفحه ی ۱۲۵ سطر ۱۲ چنین مى نویسد:« . . . و چون فرهنگ هاى جهان سوّم عموماً “ پخته خوار”  اند و حاضر به آماده کردن محیط مناسب آزادى هاى اجتماعى و کشیدن زحماتى که لازمه تحقق آنست ( مانند تبعید، زندان، شکنجه و اعدام که هر روز در ایران بسیار روی می دهد.)  نیستند در نتیجه بیشتر دوست مى دارند با این پدیده نیز به صورت “ مصرفى “ برخورد کنند و آن اینکه چند کتاب و اعلامیّه و مواد قانونى و . . . » و چند سطرپائین تر بعنوان مصرف کننده ی کتابهاى غربى، همچنان که در تمام برگ هاى کتاب به استشهاد غربیان اصرار دارد چنین مى نویسد:« . . .  نظر مارسل موس‏، فوکونه، داوى، لئون دوگى، امانوئل لوى، موریس‏ اوریو . . .» چنین است و پس‏ از آنها به نظرات گورویچ استشهاد مى شود. کمى پائین تر در صفحه ی ۱۲۵ چنین مى خوانیم : « دولت  “خودش‏ “ تابع قاعده اى ما فوق خود است که درایجادش‏ دخالتى ندارد . . . بهترین نمونه اینکه شما هرگز قادر نخواهید بود دولتى شبیه دولت قاجار و مشابه آن را به جوامعى مثل انگلیس‏ و آمریکا و فرانسه تحمیل کنید. . .».

 اینچنین که فرمودند نیست! هم مى شود به آلمان، هم مى شود به فرانسه و هم به آمریکا چنین دولت هائى را تحمیل کرد، خوب هم مى شود!  وقتى دولتى تحمیلى شد، همانطورکه در بالا خواندیم “ تابع قاعده اى مافوق خود “ نیست یعنى اراده ی مردم در ایجادش‏ دخالت ندارد، مى شود مثل همه دیکتاتورى هاى دیگر. جناب والا تاریخ جهان را یا خوب نمى داند و یا تجاهل مى کند. هیتلر بافریفتن مردم قدرت را دردست خودش‏ قبضه کرد، وضعیّت قانونگزارى را درهم ریخت، حکومتى درنده و جهنمى بوجود آورد، کشت و شکنجه کرد و در کوره ریخت و ویران کرد و سوزاند. جهانى  را به خاک و خون کشید او هیچ قاعده و قانونى را مافوق خود نمیدانست. حرف هیچیک از نویسندگان ، دانشمندان و فیلسوفان را که نویسنده در این کتاب به تمجید و ستایش‏ از آنها یاد کرده گوش‏ نمى کرد. جالب آنکه آن بزرگان نیز « انگ بى لیاقتى را برچهره ی خود “پذیرفتند” و مانند ملّت هاى جهان سوّم “نه تنها هرچه کرد گردن نهادند بلکه شب و روز در همه جا حتّا در اطاق خواب خود همه به جان رهبر بزرگ خود دعا مى کردند و در خلوت هم “هایل هیتلر” می گفتند. ننگ رایش‏ سوّم از ننگ سلسله قاجارهم بدتر و خفت آورتر است. هیتلر آنقدر شرارت و آدمکشى کرد که ملل دیگر قدرت و موجودیّت خود را در خطر دیدند، آنگاه با هم متّحد شدند و با هزینه ها و خسارات جانى فراوان مترسکى را که خود بوجود آورده بودند، سوزاندند.

تنها ملّت آلمان نیست که ننگ این بى لیاقتى “جهان سوّمى“ را برچهره ی خود پذیرفت بلکه فرانسه یعنى دولت ویشى و نیز بسیاری از کشورهای اروپایی دیگر مانند؛ بلژیک، سوئیس‏، ایتالیا، اسپانیا، اطریش‏، هلند، دانمارک هم  این ننگ را پذیرفتند.  جناب والا لابد متوجّه شدند که تنها این ایرانیان و روشنفکرانشان نیستند که باید “ انگ بى لیاقتى را برچهره ی خود”  بپذیرند. در آمریکا هم دولت دست نشانده را به ضرب گلوله تحمیل کردند، رئیس‏ جمهورآمریکا جان . اف . کندى را روز روشن جلو چشم میلیون ها آدم کشتند، لیندون جانسون معاون رئیس‏ جمهور را بدون انتخابات رئیس‏ جمهورکردند، تو خود حدیث مفصّل بخوان ازاین مجمل!!.   

     جناب والا در سطر آخر صفحه ی ۱۳۰ و در ادامه آن درصفحه ی ۱۳۱ چنین مى فرماید:«. . . و آن اینکه ملّت ایران مولّد نیست و خرج روزانه خود را نمى تواند تأمین کند و اگر به حال خود رها مى شد و فرهنگ غرب مزاحمتى برایش‏ نمى آفرید( که پانصدسال است که مزاحمت و ستم برایش‏ آفریده اند وهزاران هزار، فرزندان رشید و آگاه این ملّت براى رهائى از این دخالت ها جان باخته اند و هنوزهم با دشنه و گلوله فرزندان ما را مى درند و قطعه قطعه می کنند. واقعاً این فرمایشات از یک مغزایرانى نمى تواند تراوش‏ کرده باشد. آدم مگرمى تواند تا این حدّ دشمن شاد کن باشد!) در گرسنگى و فقر و مرگ و بیمارى همچون گذشته روزگارمى گذرانید. این جماعت بدون اینکه به دنبال “بز بلا گردان” براى کوتاهى هاى خود باشد باید اعتراف کنند که انگ بى لیاقتى برچهره ی آنها دور از واقعیّت نیست.» من به هیچ روى حاضر نیستم این انگ بى لیاقتى را از شما “ حضرت والا “ بپذیرم. نمی دانم چگونه  دوستان شما که دست نوشته شما را خوانده اند حاضر شدند که این ننگ بى لیاقتى را از شما بپذیرند و دست نوشته شما را پاره نکردند؟ و فقط به شما توصیه کرده اند که کارتان نادرست است ، عجب دوستان نجیب و بزرگوارى داشته اید! لابد به این دلیل که جهان سوّمى و ایرانى هستند وگرنه جواب شما را باید( برابرسلیقه خودتان ) مثل شش‏ لول بندهاى اروپائى مى دادند! استبداد که ازحدّ بگذرد، نوشتن که جرم باشد، کسى براى دفاع از وطنش‏ و مردمش‏ نمی تواند دست به قلم ببرد تا جواب شایسته را به آدم هائى مانند شما بدهد. در چنین حالتی که  آب سربالا مى رود و آوازه خوان هاى خوش‏ آوازى مثل شما هم ابوعطا مى خوانند. توماس‏ مور انگلیسى کجاست تا بیاید و ببیند که نویسنده ی محترم کتاب « جامعه شناسى . . .» چقدر خوب و جامعه شناسانه مردم میهن خود را سرزنش مى کند!  به او جز آفرین و زکى نمى توان نثارکرد. راستى با اینگونه جانبدارى ها که او از مردم میهن ما مى کند اگر قرار بود از جانب ما با انگلیس‏ یا فرانسه قرارداد ببندد چه مى کرد؟   

     در صفحه ی ۱۳۵ سطر چهارم چنین اظهار لحیه ( اظهار ریش جنباندن) مى فرماید: « . . .  نیازى نیست فساد دستگاه ادارى مملکتى را که بازتاب شخصیّت فرهنگ ملّى ایران است توصیف کنیم ( نه واقعاً نیازى نیست توصیف بفرمائید!) کم کارى، کارشکنى، رشوه، ظلم و تعدى، مردم آزارى، ضعف و ناتوانى، دنباله روى، عدم خلاقیّت، حاکمیّت روابط قبیلگى بجاى ضوابط عقلانى، حقارت و خود کم بینى، در مقابل کارهاى کارشناسى جوامع صنعتى، اتلاف نیروى انسانى و سرمایه هاى ملّى و سفله پرورى ( جناب والا و ملت ایران شاهد بوده اند که در این سه دهه ی گذشته این ویژگی ها با فشار باتوم و دشنه و زندان و شکنجه و قتل های آشکار و نهان، چند سد برابر شده است. این مردم و فرهنگ مردم نیست که چنین می خواهد، این ضد مردم است که این  ها را با زور جا می اندازد.) . . . از خطوط  برجسته فرهنگ ادارى مملکتى است . . . ایرانیان به سود جوئى نامشروع و در آمد ناشى از“ غیرکار“ علاقه وافرى دارند، این خصیصه را شاردن که در زمان صفویّه به ایران آمده است به توصیف کشیده که چگونه ایرانیان “ دلالى“ را به همه چیزترجیح میدهند. (نزد آنها که باشد نامش‏ حق العمل، کسب و تجارت است به ما که مى رسد مى شود دلالى، هم شاردن از این فرمایشات منظورى داشته و هم جناب والا که امروز آن هارا نقل قول مى کند!) ” دلالى” نیز با “حقّ و حساب” چه اسم پرمحتوائى که تمام اندرون فرهنگ را بیرون مى ریزد.“ یعنى رشوه رابطه ناگسستنى دارد. . .» من نمی گویم که این عیب ها وجود نداشته و یا ندارد. نیکوست که کارشناسان و دانشمندان امور سیاسى و جامعه شناسى بفرمایند که این عیوب کى پدیدآمده؟ توسط چه کسانى طراحى شده؟ و چگونه و با چه سرعتى رشد یافته؟ توسّط چه کسانى و به چه منظورى دامن زده مى شود؟ مثلاً در زمان قاجار و رضاخان چطور و به چه میزان توسعه یافته، در زمان محمّد رضا پهلوى چگونه بوده و پس‏ از روى کار آمدن جمهورى اسلامى چه چاره اى براى رفع آن عیوب اندیشیده اند و نهایتاً چگونه مى شود جلوى آن را گرفت؟ نارسائى ها را برخ کشیدن و این فرهنگ و این مردم را سرزنش‏ کردن بى آنکه راه چاره اى بنمایید هنر نکرده اید. نویسنده ی محترم هرچه ناسزا و یاوه که در مخزن لغت خود دارد نثار مادر میهن خود و فرهنگ مردم هم میهن خود مى کند بدون آنکه یک کلمه در اصلاح بیان کند و نام آن را می گذارد “ نگاهى تحلیلى و نو “ ! خوب بود نویسنده براى این بیمار در حال مرگ نسخه اى مى داد تا شاید بهبود یابد راستى آنهمه اندوخته هاى جامعه شناسى ایشان اگر براى درمان مادر میهنشان بکار نرود پس‏ به چه کار خواهد آمد. این فرهنگ آن طور که این جامعه شناس‏ مى بیند نبوده و نیست راز این فرهنگ را رندان تشنه لب و عیاران جانباخته می دانند.                      

درصفحه ۱۳۹ی سطر هشت از قول میرزاتقى خان امیرکبیر مى گوید:«. . . به همان اندازه که سرباز ایران خوب است ، صاحب منصبش‏ مزخرف است. . .» سرباز یعنى همان مردم کوچه و بازار که نویسنده در تمام طول کتاب شاید در تمام طول زندگیش‏ به آنها ناسزا گفته است. امّا صاحب منصب در اینجا افسر و فرمانده است ولى اگر بخواهیم این اصطلاح را تعمیم و گسترش‏ دهیم مى شود آدمى که درجه اى و مقامى دارد، درس‏ خوانده است، میرزااست، آخونداست، دکتراست، مهندس‏ است، نویسنده، مؤلف و یا محقق و جامعه شناس است! بهر حال امیر معتقد است که ایران صاحب منصبش‏ مزخرف است. او حقّ دارد چون او از جان مردمش‏ را دوست داشت و در راه آنها هم جان باخت. او از مردم خیر دیده بود ولى از صاحب منصبان شر! تا عقیده ی جناب والا چه باشد؟ 

     از آنجائى که جناب والا خود را در خیلى از زمینه ها صاحب نظرمی داند، در هر مورد هرطور که دلش‏ مى خواهد حکم مى کند و برپایه آن حکم به مردم و فرهنگ مردم ایران ناسزامى گوید، درصفحه ی ۱۴۵ از قول امیرکبیر و فریدون آدمیّت فرمایشاتى مى کند و نظر آنها را مردود مى داند:«. . . امیر در جواب گفته بود: هرچند کارخانه گران تمام شود، این فایده را دارد که در ایران مى ماند و از خروج “ شمش‏ هاى طلا“ جلوگیرى می کند . . . اشکال کار در این است که اهل ایران زمین (لابد جناب والا‏ اهل ایران زمین نیست.) مى پندارند پیدایش‏ صنعت موجب تحولات غرب شده است( حالا که ایرانی نمی خواهد ” پخته خوار” باشد و می خواهد صنعت داشته باشد، از نظر ایشان ساده لوح می شود!). این تفکّر ساده لوحانه اگر همین طور به صورت خام جایگزین شود که شده است . . .( در این بخش‏ از سخنان ایشان  منظور جناب والا آقاى آدمیّت است. ) که نیروى تحرّک مغرب زاده ی صنعت آن بود، از بعد جامعه شناسى صنعتى سخنى نامقبول است. صنعت اگر مى توانست به صورت مجرّد تحرّک بیافریند . . . این مسئله یک فرض‏ مهم دارد . . . (آن فرض‏ مهم آزادى است که البتّه ممکن است ازنظر جناب والا اصلاً مهم نباشد. ) که اگر درنظرگرفته شود صنعت به تنهائى مى تواند راهگشا باشد.» ( ملاحظه میفرمائید که منهم اهل ایران زمین هستم وهمان تفکّر ساده لوحانه رادارم.) که فکر می کنم صنعت رکن اصلى پیشرفت غرب بشمار مى آید. در شرائط متعارفى جائى که استعمارنو و کهنه، کارگزاران و جاسوسانش‏ وجود نداشته باشند، انسان و صنعت هم آزاد باشد. صنعت بسرعت روى تمام ارکان زندگى اثرمى گذارد و انسان بسرعت رشد پیدا می کند و سوار صنعت مى شود. یعنى متقابلاً انسان هم برصنعت اثر مى گذارد و رشد اجتماعى در جامعه آزاد و صنعتى بسیارسریع مى باشد، ژاپن، سوئد، نروژ، فنلاند، استرالیا، شوروى، چین و حتّا آمریکا از نمونه هاى آن مى باشند.    

     سوئد هم صد و پنجاه سال پیش‏ ازلحاظ صنعتى از ایران چندان پیشرفته تر نبود. اگر در ایران منابع طبیعى فراوان، طبیعت مساعد و خاک پهناور و موقعیّت جغرافیائى مناسب وجود دارد،( که براى رشد صنعتى ضرورى است.) این ها هیچکدام در سوئد وجود ندارد. مهم تر از همه زمستان هاى بلند، روزهاى کوتاه ( در اوائل ژانویه در استکهلم  فقط شش‏ ساعت در روز نور وجود دارد.) سرماى زیاد که  گاهى تا سى و پنچ درجه زیر صفر می رسد، از محدودیّت هائى هستند که در راه تولید کشاورزى و صنعت سوئد وجود دارد. بدلیل سرما و زمستانهاى طولانى گاهی همه ارکان زندگى در زیر برف متوقّف مى شود. رفت و آمد و مسافرت مشکل تر از جاهاى دیگر دنیا است. آبها هم در زمستان یخ مى بندد در نتیجه راه هاى آبى هم بسته مى شود. مساحت سوئد کمتر از یک سوّم خاک ایران است. بیشتر مساحت سوئد را صخره هاى گرانیت مى پوشاند وخاک زراعتى تقریباً حکم کیمیا را دارد. تنها حدود نه درصد از خاک کشور را مى شود کشت کرد. پنجاه و چهار و نیم در صد ازسطح سوئد را جنگل می پوشاند که برصخره ها روئیده است. در ۱۹۰۰ بیش‏ ازپنجاه و پنج درصد از جمعیّت کشور در بخش‏ کشاورزى بکاراشتغال داشتند، امروزاین رقم تنها سه درصد مى باشد.

آن تحوّلات اجتماعى اقتصادى که دراروپا اتّفاق افتاده است، یعنى پیشرفت هاى صنعتى اختراعات، مبارزات، اجتماعى، انقلابات هیچ یک در سوئد روى نداده است. یکى از سرداران ناپلئون در سال ۱۸۱۰ از طرف ناپلئون به سلطنت سوئد گماشته شد و هنوزهم این سلسله برسوئد سلطنت مى کند، امّا حکومت نمى کند. قانون اساسى جدید و حکومت پارلمانى با رعایت کامل آزادى هاى فردى و اجتماعى و حقوق برابر براى همه شهروندان (مرد) درسال ۱۸۶۶ به تصویب رسیده است. با تصویب قانون اساسى جدید و تضمین آزادى هاى فردى و اجتماعى، اتحادیّه ها و انجمن هاى صنفى و اجتماعى فعال ترشدند، این سازمان هاى مردمى و کارگرى بهم پیوستند و حزب نسبتاً نیرومند سوسیال دمکرات را بوجود آوردند. اشراف، بازرگانان، صاحبان صنایع، کارگران، دهقانان و بقیّه هریک حزب هاى خود را بوجود آوردند. صنعت “ پخته شده “ توسط اروپا، راه حل هاى اجتماعى “ پخته “ و آماده شده در کشورهاى صنعتى دیگر، کارگران و شهرنشینان نوپا را در سازمان ها و احزاب مردمى و چپ متمرکز ساخت و سوسیال دمکراسى نوپاى سوئد به کمک سایر احزاب میانه، بدون خونریزى قدرت را بدست گرفت و جامعه صنعتى تازه اى را بسرعت در شمال اروپا بوجود آورد. سرمایه داران و صاحبان صنایع نوپا و اشراف باقیمانده از سیستم پیشین آنقدرقدرت نداشتند که حکومت را قبضه کنند و مانندانقلاب کبیر فرانسه رهبران کارگران و جنبش‏ هاى توده هاى مردم را به زیرگیوتین بفرستند. از برکت آزادى و دمکراسى بسیار قدرتمند و مردمى فرهنگ  “ پخته خوار“ سوئد در صدسال گذشته رشد سریع و سالمى داشته است.

سوئد مانند فرانسه یا انگلیس‏ طبقه اشراف نیرومند ریشه دار و در نتیجه سنت هاى اجتماعى دست و پا گیر و ریشه دار، نداشت که بتواند جلوى دگرگونى هاى اجتماعى را بگیرد و یا ایجاد برخوردهاى شدید و یا انقلاب بکند. پیشرفت صنعتى و اجتماعى قوانین جدید و پیشرفته اى را به نفع مردم و کشورمى طلبید که با اکثریت و سرعت بدون مقاومت چشم گیرى به تصویب رسید. قوانین اجتماعى مدرنى که مردم اروپا براى بدست آوردن آن ها صدها سال مبارزات خونین انجام دادند. سوئد یک شبه ره صد ساله را طى کرد. چرا؟ نخست آن که هر روز قومی بیابانگرد به شهرها و روستاهای سوئد یورش نمی آورد و همه چیز را نابود نمی کرد دیگر آن که شگرد هایی استعمار اروپایی در اروپا موفق نبود و نیرنگ ها و دروغ های آنان در اروپا خریدار نداشت. امروز صنعت و اقتصاد سوئد همتاى پیشرفته ترین کشورها و قوانین اجتماعى آن از تمام کشورهاى جهان مترقّى تراست .  

     امّا ایالات متّحده ی آمریکا که امروز پیشرفته ترین کشورصنعتى جهان است، درعصر راجر بیکن نویسنده ی مورد علاقه جناب والا اصلاً وجود  نداشت. قرن ها بعد ازعصر بیکن آمریکا کشف گردید، رشد اقتصادى و صنعتى در آن بعدها بوجود آمد. قتل عام سرخ پوستان ، هفت تیرکشى و آدمکشى ، مبارزات اجتماعى ، رشد تجارت و صنعت صدها سال بطول انجامید. آمریکائى هاى جدید یعنى مجرمین و ماجراجویان فرارى و تبعیدى از اروپا و سایر نقاط جهان، به ضرب گلوله سرخ پوستان را که صاحبان اصلى خاک آمریکا بودند کشتند و در جدال برای غارت مال و شهوت، همه آدم هاى شریف را نیز از پاى در آوردند. به این ترتیب مشتى جانى و هفت تیرکش‏ با وارد کردن صنعت اروپاى در حال رشد آمریکاى مدرن امروزى را بوجود آوردند ( یعنی “پخته خواری” کردند). بیاد بیاوریم که آمریکا تا قبل از صدور اعلامیه استقلال، ۱۷۷۶ مستعمره ی کشورهاى مختلف اروپا بود و این رشد اقتصادى عظیم پس‏ از استقلال پدید آمده است.

     اینکه صنعت مى تواند به تنهائى تحرّک بیافریند نمونه هاى فراوان دارد. ژاپن بزرگترین غول صنعتى جهان نیز با صنایع وارداتى و مونتاژ بوجود آمد. شوروى سابق نیز در طول پنجاه سال به دوّمین قدرت جهانى تبدیل شد. چین تریاکی زده و عقب مانده ازسال ۱۹۴۹ تا به امروز رشد صنعتى شگرفى داشته است در حالیکه هند استعمارزده هنوز در بدبختى هاى ناشى از استعمارانگلیس‏ دست و پا مى زند و نویسندگان و روشنفکران جهان سوّمى اش‏ بجاى آنکه به انگلیس‏ ها لعن ونفرین کنند، هم میهنان خود را به باد ناسزا مى گیرند، حتا یکدیگر به بهانه های مذهبی می کشند که  این هم از نتایج استعمار است!!.    

     رشد صنعت و تجارت به امنیّت مالى، اجتماعى و سیاسى نیاز دارد. ثبات، استقلال و آزادى رمز توسعه جوامع غربى مى باشد این ها همه از بدیهیات جامعه شناسی است! موقعیّت جغرافیائى ایران آنچنان بوده است که هر از چندى قومى و یا قلدرى صحرا گرد به آن تاخته و شیرازه ی نظم آن را از هم گسیخته است. سیاستمداران و اندیشمندان ایرانى از جمله خواجه نصیرالدّین طوسى با همه دانش‏ و میهن دوستیشان گاهى مجبور مى شدند براى حفظ هم میهنان خود قبول خطرکنند و با افرادى مثل هلاکو دمساز شوند و اغلب نیز جان خود را مانند حسنک وزیر، بر سراین کارمى نهادند. بابک، افشین، حّلاج، حسنک و بسیارى دیگر از آنجمله اند.  

اروپائیان از برکت امنیّت و آزادى هاى اجتماعى توسعه یافتند و بهمه چیز رسیدند دوام و قوام یافتند. امّا ایرانیان چه بصورت فردى و چه بصورت جمعى قربانى موقعیّت تاریخى و جغرافیائى ایران شدند. کارو؛ نویسنده ی معاصر ایرانى می گوید:« ایران سرزمین استعدادهاى مکتب ندیده ی زندانى است ».  

     جناب والا در صفحه ی ۱۴۶ سطر نهم براى آنکه به ما الغاء کند که جامعه ایران هرگز به منزلت و جاه اروپائیان نخواهد رسید عباراتى را با اگرهاى نامربوط بهم شروع مى کند:«. . .اگر مادام کورى پنجاه سال در طویله زحمت نکشیده بودند، اگر کارگران از مرد و زن و بچه در روز هفده ساعت در کارگاه کار نمى کردند، اگر دزدان دریائى براى دزدیدن و تجارت و(ایشان در صفحه ی ۸۰ نوشته است : «  . . . مى توان به راحتى به سخافت رأى کسانى زهرخند زد که قدرت اقصادى غرب را ناشى از درآمد نامشروع استعمارى آنها می دانند!») قتل وغارت دور آفریقا را پارو نمى زدند( که بدلیل ناممکن بودن همین یک شرط، ایران هرگز روى صنعتى شدن را نخواهد دید.) و تا چین نمى رفتند. اگر. . . اگر. . .« و سپس‏ ادامه مى فرمایند.« . . . تنها کافى بود به گفته مولانا، بل بگفته این فرهنگ “کار“ را متعلق بخر بدانند ( در فرهنگ ایران نبود در فرهنگ آقای خمینی بود و در ضمن ” کار” نبود و اقتصاد بود که  گفت :” اقتصاد مال خره “ ) یا دنیا “ جیفه “ شود یا به معنى تجربى “ علم آخور“ تا همه چیزمعطّل شود؛

قسم سوّم با خران ملحق شود      

خشم محض‏ و شهوت مطلق شود

او زحیوان هافزون ترجان کَنَد      

در جهان  باریک  کارى ها  کند  

فرهنگ ما (این بار نویسنده با لطف به “ما” نگریسته و خود را از ما دانسته است.) کار را ملحق به خر ( درک غلط خود را از مولانا با نقل قول ناقص‏ بیان داشته است.) و کارکردن را جان کندن و باریک کارى یا صنعت را کارى خرانه می داند و. . .»   همانطورکه جناب والامى نویسد: « به گفته مولانا، بل به گفته این فرهنگ »

البتّه ما ایرانیان مولانا را از ارکان “این فرهنگ “  مى دانیم اگر او براى کسانى ننگ بحساب آید براى مردم با فرهنگ ما و جهان همچنان افتخار است. او یکى از افتخارات فرهنگ بشری هست و خواهد بود. وى حدود بیش‏ از هفتصد و پنجاه سال پیش‏ مجموعه تفکّرات خود را به روش‏ دیالکتیک( نه ماتریالیسم دیالکتیک) به رشته تحریر در آورده است. یعنى بیش‏ از پانصد سال قبل از هگل، دیالکتیک را در سروده هایش آموزش داده است. آثارمولانا سال هاست که به زبان فرانسه و دیگر زبان هاى دنیا ترجمه شده و طبق معمول الهام بخش‏ فیلسوفان و نویسندگان و شاعران اروپا قرارگرفته است. چنین شخصیّتى امروز از طرف جناب والا مورد سرزنش‏ قرار مى گیرد و به گفته ایشان در صفحه ی ۱۳۱ : « . . .  باید اعتراف کنند که انگ بى لیاقتى برچهره ی آنها دور از واقعیّت نیست. . . » امّا برگردیم به نقل قول غلط و فهم غلط جناب والا ازگنجینه ارزشمند مولانا “ کلّیات مثنوى معنوى “ دفترچهارم : 

در حدیث  آمد که یزدان  مجید       

خلق  عالم  را  سه گونه   آفرید

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .           

این سوم  هست آدمى زاد و بشر      

از  فرشته  نیمٍ   او  نیمیش‏  خر                                                     

نیم خر  خود  مایل  سفلى  بود          

نیمٍ  دیگر   مایل   علوى   بود  

تا کدامین  غالب  آید  در نبرد        

ز این دو گانه  تا کدامین  بُرد نرَد 

عقل اگرغالب شود پس‏ شد فزون     

از  ملائک  این  بشر  در  آزمون  

شهوت ارغالب شودپس‏ کمترست      

از بهائم این بشر زانک  ابترست   

. . . . . . . . . . . . . . . . . . .

از ریاضت  رسته وز زهد و جهاد       

گوئیا  از  آدمى  او  خود  نزاد

” قسم دیگر با خران  ملحق شود       

خشم محض‏ و شهوت  مطلق شود“ 

وصف جبریلى در ایشان  بود رفت    

تنگ بود آن خانه وآن وصف زفت  

مرده گردد شخص‏ کو بیجان شود     

خر شود چون  جان او بى آن  شود

خداوند جان و خرد اگر جان و خرد را از دست دهد خر می شود. “جان او بی آن شود” یعنی بی خرد شود. 

زآنک جانى کآن نداردهست پست     

این سخن حقّست وصوفى گفته است 

“ او زحیوان خود فزونتر جان کند      

در  جهان  باریک کارى ها   کند “

مکر  و  تلبیسى که  او تاند تنید         

آن  ز  حیوان  دگر  ناید   پدید  

. . .  

     براستی که چنین است هیچ حیوانى، حیوان تراز انسانى که از انسانیّت تهى شده باشد نیست. مولانا می فرماید انسانى که از“آن“ تهى شده باشد از خرهم خرتراست. کسى که در جامعه اى  زندگى کند ولى همنوعانش‏ را در نظر نگیرد و فقط شهوت قدرت و مال بر او حاکم شود، در جهان باریک کارى ها کند. دکترى که فقط به خاطر پول دکتر شده باشد، هرچقدر حاذق و باریک کار باشد، خر است، حیوان است و هیچ کس‏ هم نمى تواند مدافع او باشد. آن طور که نویسنده ی کتاب « جامعه شناسى . . .» نوشته یا از روى فهم بد بوده است و یا از “بدى فهم“. زیرا مولانا و یا بقولى “این فرهنگ “«کار را ملحق به خر و کار کردن را جان کندن و باریک کارى یا صنعت را کارى خرانه . . .» نمی داند. بلکه خرانه کارکردن را حیوانیّت دانسته است.  جناب والا همه چیز این مردم را بد می بیند، بد مى فهمد و بد نیز تعبیر و تفسیر مى کند. مولانا اگر هفتصد و پنجاه سال پیش‏ اشتباهى هم کرده باشد ما نباید آن را با دانش‏ امروزى خود بسنجیم بلکه از نظر “جامعه شناسى تحلیلى و نو “ باید آن اندیشه را با هم سنگ هاى مشابه آن در اروپا یا آمریکا در آن روزگاربسنجیم. « شرح این هجران و این خون جگر

این زمان بگذار تا وقت دگر ». 

     در صفحه ی ۱۵۳ سطر چهارم چنین مى نویسد:«. . . به عنوان مثال در زمان دکتر مصدّق تظاهراتى ( سى ام تیر “ تظاهراتى “ مثل تظاهرات معمولى نبود، جنگ خیابانى و یا بزبان دیگر خودکشى مردم بى سلاح بود در برابر تانک و توپ و تفنگ حکومت دست نشانده ی بیگانگان به سرکردگی محمّدرضا پهلوى، کشته و زخمى فراوانى هم بجاى گذاشت.) به نفع مصدّق انجام شد لیکن هنگامى که او مشکلات اداره ی اقتصاد “ملّى“ و لزوم “کارکمر شکن“ را پیش‏ کشید و حضور جدى ترمردم را در صحنه تقاضا کرد مردم صحنه را ترک کردند.» به هیچ روی چنین نبود این دروغ محض‏ است و اتهام به مردم حقشناس‏ و وفادار ایران. استقبال صمیمانه مردم از قرضه ملّى سند غیرقابل انکارى است از حمایت مردم از دولت ملّى دکتر مصدّق. حتّا زن هاى بیوه اندوخته ها و النگو هاى خود را فروختند و قرضه ملّى خریدند. دکترمصدّق جز توده ی پراکنده ی فداکار مردم میهنش‏ پشتیبان دیگرى نداشت. او ارکان دمکراتیک یک حکومت مانند حزب ها و سندیکاهای مردمى را در اختیار نداشت. یعنی چنین نهادهایی، مانند آنچه در اروپا هست، هنوز شکل و قوام نگرفته بود و تاکنون نیز حکومت ها از امکان بوجود آمدن آن ها با گلوله و زندان جلوگیری کرده اند. در آن زمان هم اکثریّت مجلس‏ در اختیار بیگانگان بود، روزنامه ها و رادیو نیز جیره خوار دربار و اربابانش‏ بودند، حزب توده هم با فریفتن و در اختیارگرفتن جمع وسیعى از مردم شهرنشین ( ظاهراً به نفع روس ها اما) عملاً  و واقعاً، بنفع امپریالیسم انگلیس‏ و بضرر دولت ملّى دکتر مصدّق اقدام مى کرد. این مردم نبودند که دکتر مصدّق را از صحنه بیرون کردند. کودتاى ۲۸ مرداد با تبانی همه قدرت هاى بزرگ یعنی آمریکا، انگلیس، فرانسه وحتا شوروى انجام گرفت و در داخل نیز تمام جاسوسان و گماشتگان آن قدرت ها با هم دست بیکى کرده بودند. نویسنده خود در همان صفحه مى نویسد: « . . . و وقتى که مصدّق از کار افتاد، زاهدى با کاشانى ملاقات کرد و اعلامیّه هائى در این رابطه از رادیو پخش‏ شد. این هر دو سمبل و مظهرحرکت هاى اجتماعى مى باشند.» (کسی نیست به این، آقای جامعه شناس بگوید: قزاقى که بدلیل نوکرى بیگانگان به ژنرالى رسیده و آیت الله کاشانی که هم سر در آخور انگلیس و هم در آخور آمریکا داشت، چه ربطى به حرکت هاى اجتماعى دارد.) بعلاوه در جریان کودتا رهبرى حزب توده عملاً ازاعتراض‏ افراد و سازمان هاى تابع خود علیه کودتا جلوگیرى بعمل آورد. باید خاطر نشان کنم که در آن روزگار رادیو وسیله انحصارى انتقال اخبار بود که قبل از حمله به منزل دکترمصدّق به تصرف زاهدى و عوامل کودتا درآمده بود. برکنارى مصدّق با خدعه و پخش خبرهای دروغین از رادیو، بطور غیرقانونى و بازور انجام گرفت. مردم هنوز هم با یاد دکترمصدّق جان به تنشان باز مى گردد و یاد او را همچنان گرامى مى دارند.

     در آخر صفحه ی ۱۵۳ نوشته است:« البتّه ایرانیان در مورد گروه اخیر نیز به گونه اى منفعل عمل مى کردند  . . . یعنى مبارزات آنها به شرطى نقش‏ تعیین کننده داشت که شرائط بین المللى مساعدت مى کرد. ( یعنى  دخالت خارجى ها به دلیلى متوقّف می شد.) اگر شرائط زمان مردن محمّد شاه و اوضاع آن روز روس‏ و انگلیس‏  نبود، امیرکبیر برسرکار نمى آمد همچنان که اگر شرائط زمان مرگ فتحعلیشاه نبود قائم مقام برسرکارنمى آمد. و اگر آمریکا سهم خود ( این یک دروغ رسواست، همه ی جهانیان می دانند که ترومن رییس جمهور آمریکا با کودتا در ایران مخالف بود و تا او رییس جمهور بود انگلیس ها در این کار ناکام و ناموفق بودند[4] ) را از نفت ایران نمى خواست و به جناح انگلیس‏ فشار نمى آورد، مصدّق روى کار نمى آمد، مصدّق آمریکائى نبود، همانطورکه انگلیسى هم نبود، لیکن شرائط فعال بین المللى و مبارزات منفعل مردم پاى او را بمیان کشید و. . . » .

نحوه ی نوشتن نویسنده ی محترم آدم را دچار این تردید مى کند که نویسنده ی کتاب « جامعه شناسى  . . . » آیا در تحریف و واژگونه نشان دادن حقایق تاریخى عمدى دارد؟ وقتى دکتر مصدّق پس‏ از سالها مبارزه ی ضد استبدادى و ضداستعمارى در سنگرمجلس‏ شرائط را براى تشدید مبارزه و به میدان کشیدن مردم مساعد مى بیند، داهیانه براى احقاق حقوق مردم با کمک خود مردم اقدام می کند و آن ها نیز صمیمانه به وى جواب مثبت مى دهند.  جناب والا به گونه اى واژگونه به آن نام “مبارزه منفعل مردم“ مى گذارد. هنگامى هم که قدرت هاى بزرگ بدلیل جنگ جهانى دوّم و گرفتارى هاى بعد از جنگ به انفعال کشیده مى شوند،  نامش‏ از نظر نویسنده ی محترم مى شود “شرائط فعال بین المللى “، یک جاى این تحلیل جامعه شناختى مى لنگد.

البتّه از این گونه فرمایشات واژگونه فراوان است و من جاى جاى هر کجا که به خاطرم رسیده است، گوشزد کرده ام. انگیزه ی این فرمایشات بیشتر از اندیشه هاى ضدّ ایرانى و ضدّ مردمى ایشان سرچشمه مى گیرد. از نظر جناب والا “ایرانیان“  هر چه که بکنند عیب است، نارسائى است، عقب ماندگى است و بهر حال قابل سرزنش‏ است. آنچه در بالا از صفحه ی ۱۵۴ نقل کردم، درجاهاى دیگر به گونه اى دیگربیان شده است. جناب والا در تحلیل بالا سعى کرده است از اوضاع اجتماعى، ملّى و بین المللى بهره بگیرد و حقایق را واژگونه بیان کند در حالیکه در صفحه ی ۲۴ سطر بیستم فرهنگ ما را به داشتن همین عیب بزرگ متهم مى کند:« این فرهنگ عادت دارد، همانند فرهنگ ما قبل انقلاب اقتصادى و صنعتى براى تحلیل هاى خود از اوضاع اجتماعى، ملّى و بین المللى از مدل هاى ساده ی، سطحى و عامیانه استفاده کند. . .» در همان جا مى فرماید: « یعنى مبارزات آنها به شرطى نقش‏ تعیین کننده داشت که شرائط بین المللى مساعدت مى کرد. . . » . سپس‏ مى فرماید : « . . . اگر شرائط زمان مردن محمّدشاه و اوضاع آن روز روس‏ و انگلیس‏ نبود . . . اگر شرائط زمان مرگ فتحعلیشاه نبود . . . « یعنى هرگاه قدرت هاى خارجى غربى بدلائلى فرصت مداخله در امور ایران را نداشتند و در این کار با دشوارى روبرو بودند، “این فرهنگ“ . . .» . امّا در سطر آخر صفحه ی ۱۳۰جناب والا  برخلاف این فرمایشات را مى نویسد: « . . . و آن اینکه ملّت ایران مولّد نیست و خرج روز خود را نمى تواند تأمین کند و اگر به حال خود رها مى شد(که نشده است!) و فرهنگ غرب مزاحمتى برایش‏ نمى آفرید، درگرسنگى و فقر و مرگ و بیمارى همچون گذشته روزگار مى گذرانید.».      

     بنظرمن نویسنده ی کتاب « جامعه شناسى . . . » نه بى اطلاع است، نه فراموشکار گویا عمدى در کار او هست که تا این اندازه به ایرانى و فرهنگ ایرانى بد مى گوید. به آنهائى که باید بد بگوید ولعن و نفرین شان کند، نمى کند و جانب حقّ را نگه نمى دارد و به ستایش‏ آنها یعنى غربى ها مى پردازد، در عوض‏ به ما و فرهنگ ما ناسزا مى گوید! جو را به مردم بجاى گندم مى فروشد. جناب على رضاقلى( والا ) در صفحه ی ۱۶۰سطرهفت مى نویسد: « . . .  جامعه ایرانى در حالت عادى امثال سالارها و آصف الدوله ها  و میرزا آقاخان ها ( و على رضا قلى ها. ) را تولید مى کند و اگراستثنائاً و اشتباهاً اشخاصى مثل قائم مقام یا امیرکبیر پا به عرصه فعّالیّت مى گذاشتند به سرعت رفع اشتباه مى کرد و در فاصله یکى دو سال این بزرگان را مى کشت ( بیگانگان قتل های زنجیره ای را در ایران  از زمان صفویه آغاز کرده اند و تا فردای استقلال و آزادی هم ادامه خواهند داد.) که به راستى این ملّت در خور این بزرگان نبود. این نوع هم سنخى در تمام فرهنگ ها وجود دارد اگرشما به جامعه آمریکا نگاه کنید فرق چندانى بین آیزنهاور، ترومن، نیکسون، فورد و ریگان نمى بینید و اگر هم استثنائاً شخصى مثل کارتر ( که به نظر من سگ زرد برادر شغال است.) روى کار آید و . . . » ما می دانیم که کندى ها براى قشون روس‏ و یا انگلیس‏ کار نمى کردند، فرهنگ آمریکا نه تنها آن هارا کشت بلکه صدها آمریکائى بى گناه دیگر را بدلیل آنکه شاهد مربوط به ماجراهاى این قتل ها بودند از بین برد. حالا ما باید سرزنش‏ و ناسزا بشنویم که چرا به تحریک انگلیس‏، درباریان قاجار و مهدعلیاى عیّاش‏ و پسر بى لیاقتش‏، امیرکبیر را کشته اند.

درصفحه ی ۱۶۳ سطر هشت مى نویسد: « امیر نیز در آخر کار همچون  قائم مقام و مصدّق با حالتى از رضایت درونى مردم رو به رو بود. گروه مخالف، بسیار فعّال بودند. سفارتخانه ها، همه رجال، دربار و سرانجام شاه (  جمع این ها از نظر جناب والا مى شود “ رضایت درونى مردم“ ) با هم متّفق شدند و کار امیر را یکسره کردند.». در صفحه ی ۱۶۴مى نویسد: « . . .  بالاخره هرزگى و نمّامى و شیطنت و خوى نزدیکى ایرانى به سفارتخانه هاى خارجى  و نداشتن غیرتٍ  مسئولیت و وطن پرستى و عدم رعایت منافع عمومى . . .» . در صفحه ی ۱۶۵ از قول امیر می نویسد: » این غلام نمى تواند نظم دهد، با بى نظمی هم کار پیش‏ نمى رود. . . این درد غلام را مى کشد که مردم میرزا(  منظورمیرزا آقاخان نورى) مى گویند که آن نظم تقى خانى گذشت . مردن را بر خود گوارا تر از این حرف مى داند . . . » . ظاهرا میرزا آقاخان نورى هنگام بدگوئى و نمّامى نزد شاه مى گفته است “ مردم مى گویند که . . . “ از همین روى امیرکبیر به میزرا آقاخان لقب “مردم میرزا“ داده بود . جناب والا هم واژگان ( مردم میرزا ) را بین دوکمان ( ) گذارده است تا ما هم بفهمیم. معلوم مى شود که امیرکبیراین “مردم“ را که در« تحلیل جامعه شناسى نخبه کشى » یکسره مورد سرزنش‏ قرارمى گیرد، خوب مى شناخته و مى دانسته است که مغرضین همه ی تقصیرها را به گردن مردم و فرهنگ آن ها مى اندازند و این مردمند که حتّا آدم هائى مثل میرزا آقاخان نورى سنگ آن ها را به سینه مى زنند.   

     در آخر صفحه ی ۱۸۸ چنین نوشته است:«. . . مصدّق از جمله نادر سیاستمداران ایران است که ویژگى هاى بسیار ارزنده و چشمگیرى دارد. ارزش‏ والاى او به قدرى بود که فرهنگ منحط معاصرش‏ از شناخت او عاجز ماند .» برعکس‏ شناخت درست فرهنگ معاصر از ارزش‏ والاى دکتر مصدّق موجب شکست استعمار انگلیس‏ شد. مصدّق با درک درست از زمان و مکان و نیروها، دست به بسیج نیروهاى پراکنده ی مردم زد و علیرغم کارشکنى ها و دسیسه هاى نوکران بیگانه پرست، دربار، گروه هاى متعصب و کوربین آدم کش‏ و حزب توده، توانست با اتکاء به پشتیبانى مردم و معدودى از نمایندگان مجلس‏ سکان اداره ی کشور استعمارزده ی ایران را به دست بگیرد و مردم نیز پا به پاى وى و در تمام لحظات او را پشتیبانى کردند. آراء انتخاباتى مردم تهران در تمام دوره هاى نمایندگى زنده یاد دکتر مصدّق در مجلس‏، پشتیبانى هاى مردم  در تمام  لحطه هاى حسّاس‏ ملّى کردن صنعت نفت نشانگر عشق مردم به ایشان است. در ردّ این نوشته جناب والا که در بالا مى نویسد: «. . . فرهنگ منحط معاصرش‏ از شناخت او عاجزماند. . . » و یا این که در صفحه ی ۱۵۳ مى نویسد: «. . . لیکن هنگامى که او مشکلات اداره ی اقتصاد “ملّى“ و لزوم “کارکمرشکن“ را پیش‏ کشید و حضورجدّى تر مردم را در صحنه تقاضا کرد مردم صحنه را ترک کردند. » باید عرض‏ کنم که شیوه هاى جناب والا در جعل و تحریف تاریخ بى نظیراست. اگرایشان به کتاب هائى که خوانده اند باز گردند و دوباره بخوانند، ملاحظه خواهند کرد که نُه روز قبل از کودتا (۱۲ و ۱۹ مرداد) مردم به رفروندام دکترمصدّق جواب مثبت دادند و این محکم ترین سند دموکراتیک در حمایت مردم از دولت وى و برنامه هاى مستقل و ملّى او مى باشد و ملاحظه مى فرمائید که مردم هرگز صحنه را ترک نکردند دکتر مصدّق در پى تشکیل شوراى سلطنت بود و مردم نیز منتظر راه حل هاى دموکراتیک براى جانشینى شاه بودند که خود را در برابر کودتا ناتوان یافتند، ولى هرگز احترام  و حق شناسى خود را نسبت به دکتر مصدّق از دست نداند.

     جناب والا در صفحه ی ۱۹۵ بعنوان کارشناس‏ جامعه شناسى مطالبى در محکوم کردن جامعه و فرهنگ ایرانیان بیان می کند و بعد از گفته هاى دکترمصدّق استفاده و یا بهتربگوئیم سوءاستفاده مى کند و به ایرانیان که موردعلاقه دکتر مصدّق بودند ناسزا مى گوید. در هیچ کجا در گفته ها و نوشته هاى دکترمصدّق اهانت و ناسزا به کسى یا کسانى، حتّا به مخالفین، دیده نمى شود. چه رسد به مردم که عزیزان او بودند. “همه فنّ حریف بودن” که بقول ایشان از عیوب بزرگ ایرانیان است نه تنها در هیچ کجاى دنیا عیب نیست بلکه حسن هم هست، ژان پل سارتر در کتاب  جنگ شکر در کوبا با ستایش‏ از این خصیصه نسبت به کسانى که از عهده ی کارهاى بسیارى برمى آیند به آن ها لقب “ انسان ارکستر“ مى دهد. به چشم جناب والا همه چیز ما پست و بى ارزش‏ است. نزد ما که باشد به آن سنجد مى گویند پیش‏ غربى ها که برود لقب “غبیده بادام“ به آن مى دهند. همه فن حریف بودن به خودى خود عیب نیست. در اروپا یا آمریکا اگر کارها تخصصى است و یا اگر در رشته هاى مختلف تقسیم کار صورت گرفته است، به لحاظ ضرورت هاى اقتصادى و فنى است. امّا اگر کسى کارهاى مختلفى بداند عیب نیست و وحشى تلقى نمى شود. در یک کشورى که ده میلیون نفرنیروى کار فعّال دارد یک یا دو در صد آنها متخصص‏ اند بقیّه متخصص‏ نیستند. بلکه به طورتخصصى براى آنها تقسیم کار صورت گرفته است. راننده ی یک اتوبوس‏ در نیویورک یا پاریس‏ متخصص‏ نیست، براى فراگرفتن رانندگى اتوبوس‏ و مقررات مربوط به آن چند هفته بیشتر دوره نمى بیند و این اسمش‏ نمى شود تخصص‏! آن راننده اى که در سیستم تقسیم کار نیویورک راننده ی اتوبوس‏ شده بمجرد پیش‏ آمدن کوچکترین عیب در اتوبوس‏ آن را در اوّلین پارکینگ سر راه پارک مى کند و آن عیب را هر چقدر هم که کوچک باشد دست نمى زند. مکانیک هاى شرکت اتوبوسرانى با ابزارها و امکانات و هزینه هاى زیاد مى آیند تا آن عیب را بر طرف کنند. حالا اگر آن راننده ی اتوبوس‏ مکانیکى هم بداند و خودش‏ به موتور نگاه کند و آن عیب را با مختصر دست کارى برطرف کند توسط پلیس‏ و مقامات امنیّتى بعنوان همه فن حریف دستگیر نمى شود. میلیون ها کارگرى که در سیستم تقسیم کار صنایع اتومبیل سازى آلمان به کاراشتغال دارند، بیشترشان از مکانیک اتومبیل اطلاع ندارند و باصطلاح متخصص‏ اتومبیل  نیستند. آنها بعد از تحصیلات  ابتدائى و دبیرستانى در مورد کارى که یک عمر به آن مشغول مى شوند، فقط دوره هاى تخصصى کوتاه مى بینند. آنها در خط تولید زنجیره اى اتومبیل انجام یک جزء کوچک را بعهده دارند. شاهکار انتقادى چارلى چاپلین در فیلم عصر جدید نیز از همین مقوله حکایت مى کند.      

     در صفحه ی ۱۹۶ چنین مى نویسد:«ایرانیان ( واژه ی “ایرانیان“ را به این شیوه بیشترسیاحتنامه نویسان و شرقشناسان خارجى در ارتباط با ما ایرانیان بکارمى برند.) آن روحیه “همه فن حریفى“ جامعه روستایى و سنتى را که خاص‏ جامعه غیرتخصصى و غیر صنعتى است، به صورت هویّتى غالب برشکل کارهاى تخصصى جامعه صنعتى خود بار کرده اند و این خود مضّرات بسیار زیادى جهت پیشبرد کار این جامعه به وجود آورده و از قدرت رقابت آن در صحنه بین المللى کاسته و یکى ازعوامل مزمنى است که موجب فلج جامعه ایرانى شده است . . .» نظر به اینکه ما هنوز از لحاظ “تخصص‏ “ در سطح رقابت بین المللى قرار نداریم، این خاصیّت “همه فن حریفى“ همانطور که در آغاز دوره ی صنعتى وجود داشت و موجب رشد اروپا شده است، براى ما نیز در این مرحله از رشد که هنوز اندر خم یکى از کوچه هاى بن بست هستیم نه تنها ضرر ندارد و موجب “فلج جامعه ایرانى“ نمى شود بلکه آن را از فلج هم نجات مى دهد. جناب والا سپس‏ در دنباله ، حکایتى را از دکترمصدّق نقل مى کند که به نظرمن نامربوط است و تلاشى است در راستاى کوچک کردن ما ایرانیان و دکتر مصدّق، چنین ادامه مى دهد:«. . . مصاحب مصدّق به او گفته بود که اگر تحصیلاتى هم که کرده اى از نمونه همین آشپزى است ( از یک طرف می نویسد که “همه فن حریف” بودن بد است، از طرف دیگر می خواهد دکتر مصدق آشپزی را هم به خوبی حقوق و اقتصاد بداند!) خدا عاقبت این مردم را به خیرکند. . .». زنده یاد دکتر مصدّق در مبارزات داخلی در ایران و در صحنه ی بین المللی در سازمان ملل و در دیوان بین المللى لاهه چرچیل را شکست داد و هیئت حقوق دانان انگلیسى را که تخصصشان خیلى مورد علاقه جناب والا است درهم شکست و سربلند و پیروز به ایران بازگشت و نشان داد که “ایرانیان“ اگرفرصت رقابت عادلانه بیابند از غربى ها کم نمى آورند. آنها که از دکتر مصدّق و مردم ایران گل را خورده بودند و بازى را باخته بودند از راه دیگرى وارد شدند، مسابقه را بهم زدند و به کمک سایرقدرت هاى جهانى کودتا کردند. حالا چنین آدم هایی  به ما سرزنش‏ مى کنند که تخصص‏ نداریم، عقب مانده ایم، ایلى و قومى و چنین و چنان هستیم. یک ملّت چند دفعه باید در صحنه مسابقه حاضر شود، مسابقه بدهد ببرد و بعد بازنده اعلامش‏ کنند. چه تعداد از  فرزندانش‏ باید با خون سرخ خودشان به جبران این شکست هاى ساختگى بپردازند. قائم مقام و امیر کبیر و مصدّق سه تن نبودند از ما هزار هزار سربریده اند و به جوخه اعدام سپرده اند. مرکب پرونده ی جنایات رضاخان و سازمان امنیّت پسرش‏ هنوزخشک نشده است و خون هایی که جمهوری اسلامی در همین سه دهه گذشته  ریخته است هنوز فراموش نشده است .  

     در صفحه ی ۱۹۷ مى نویسد:«این نکته مورد اشاره ی مصدّق که “ چنانچه بهترین تحصیلات را هم اشخاص‏ کرده باشند کوچکترین استفاده از آنها نخواهد شد “. . . مگر اینکه به امور اجتماعى علاقه پیداکنند. . .» بعد از مقدارى اظهارنظر“ تحلیلى با نگاهى نو“ از قول دکتر مصدّق منظورش‏ را چنین بیان مى کند:«. . . و منظور دکتر مصدّق نیز این است که این مردم فرهنگ کهنه خود را دارند و همیشه علاقه مندند که یک نفر برایشان تصمیم بگیرد و در واقع نوعى تعارض‏ فرهنگى با نظام پارلمانتاریستى که بصورت وارداتى پذیراى آن شده اند. . .» آقاى دکتر مصدّق منظورش‏ را در ارتباط با مردم میهنش‏ همیشه با احترام و عزّت فراوان  بیان داشته است و حتّا بطورعینى و عملى اعتقاد خود را به نظام پارلمانتاریستى نشان داده و در این سنگر سال ها به مبارزه ی خود ادامه داده است و مردم نیز با همین اعتقاد به او رأى می دادند. اگر چنین نبود این مبارزه سى و چند سال ادامه نمى یافت و درست در همین سنگرعلیرغم کافى نبودن امکانات به پیروزى نمى رسید. اگر منظور دکترمصدّق همان بود که جناب والا تفسیر فرمودند هرگز در سنگر مجلس‏ چنان استادانه و باعلاقه به مبارزه ی خود ادامه نمى داد و از مردم و این امکان دموکراتیک براى شکست استعمارکهن انگلیس‏ بهره نمى جست. در این کتاب از فرمایشات زنده یاد دکترمصدّق استفاده ی نابجا شده است.  

     کتاب خاطرات و تألمات دکتر مصدّق در حد ّبزرگى خود او صمیمانه است و آینه صفاى روح بزرگ وى و مردم میهنش‏ مى باشد. احتیاج به تفسیر و مفسر ناصالح ندارد. جناب على رضاقلى (والا) پاره هائى از کتاب خود را بعنوان چماق سرزنش‏ برسر مردمى میکوبد که دکتر مصدّق عزیز تر از آنها در جهان نمى شناخت. در صفحه ی ۲۰۵ سطر سوّم از قول دکتر مصدّق نه از قلم وى چنین مى نویسد:« مصدّق بخوبى میدانست که این مردم نه مشروطه نه قانون را. . . البتّه او سعى نمى کرد برروى نکات منفى آن انگشت گزنده بگذارد و مردم را تحقیرکند (چه خصلت نیکوئى) . . . مى گفت “گریز از آزادى“ شیوه ی مرضیّه استبداد است . . . این ویژگى جامعه غیرخلاق و مصرفى است که حتّى علاقه اى به فکرکردن (که به طور معمول مشکل ترین کار است) ندارد . . . پشت سر مشروطه ایران ویکتور هوگوها و دیدروها و چهار صد سال انقلاب اقتصادى و اجتماعى نبود. . . مصدّق درجاهاى دیگر به کرات گفته است که ملّت و حتّى مجلس‏ به حقوق خود عارف نبوده است لیکن بازبه نکات مثبت آرمانى خود نسبت به مردم توسل مى جوید و درجواب ایدن مى گوید ایرانیان خر نیستند که بگذارند مدّت ها آنان را افسارکنند (و دیدیم که کردند) . . . » با این جمله معترضه که جناب والا بین دوکمان ( و دیدیم که کردند ) گذاشته خیلى چیزها مى گوید هم به مردم ما، هم به دکتر مصدّق، هم به انگلیس‏ ها و از جانب آن ها، آخر خودش‏ در کجاى این ماجرا ایستاده است؟ او کیست که به خودش‏ جرأت چنین جسارت هائى را می دهد؟    

     جائى که دکتر مصدّق محمّد رضاپهلوى را به خاطر بى توجهى به رأى و اراده ی مردم سرزنش‏ مى کند و جهتش‏ پند دادن  به مردم است، جناب  والا این لبه تیز سرزنش‏ دکتر مصدّق را به سوى ناسیونالیسم ایران برمى گرداند و با این کار ناسیونالیسم مردم ایران و رهبرش‏ را با هم مورد اهانت قرارمى دهد. درصفحه ی ۲۰۸ سطر اوّل چنین مى نویسد: «اگرپادشاهى رأى ملّت خود را ( ما در اینجا با توسّل به شیوه ی جناب والا بگوئیم اگرنویسنده اى ملّت خود را. . .) به هیچ شمرد چگونه مى توان انتظار داشت که دو بیگانه آن را به هیچ نشمرند و به مملکت تجاوز نکنند و همین توجّه به افکار عمومى بود که ایدن وزیرخارجه انگلیس‏ در یکى از خاطرات خود مى نویسد ناسیونالیسم ایران یک ناسیونالیسم نارس‏ است.» در دنبال، جناب والا از قول دکترمصدّق و در ردّ فهم و فرهنگ ما ایرانیان مى نویسد:« . . . از محتواى گفته ها و نوشته هاى مصدّق و همین طور سلف شریف او امیرکبیر این مطلب برمى آید که هر دوى این بزرگواران فهم و فرهنگ ملّى را براى کارى که در جهان آن روز بعهده گرفته  بودند “نارس‏“ مى دانستند لیکن این را مجوزى و حقّى براى کشورهاى استعمارى نمى دانستند که چون “نارس‏“ است  پس‏ انگلیس‏ و امثالهم مجاز به استعمارند و تمام تلاش‏ خود را در احیاء (نارسی نباید احیاء و زنده شود!) و رسیده شدن این “نارسى“ مى کردند و این خلاف رأى و نظر دیگران بود . . .»  تمام این جمله پردازى ها براى آنست که فهم و فرهنگ ملّى را متهم به نارس‏ بودن بکند آنهم از قول بزرگترین دشمن ملت ما که از ما شکست سختى خورده بود. نه برادر! آن بزرگواران( امیر کبیر و دکتر مصدق) اگر فهم و فرهنگ ملّى را نارس‏ مى دانستند با شیوه هاى استبدادى و با چوب و چماق اهانت و سرزنش‏  با مردم عمل مى کردند نه براساس‏ عشق و احترام متقابل.