نتایج طرح آمارگیری نیروی‌کار در تابستان امسال حاکی از آن است که نرخ بیکاری افراد ۱۵ سال و بیشتر در تابستان در قیاس با تابستان سال گذشته ۰.۴ درصد کاهش داشته و نرخ بیکاری این بخش از جمعیت کشور را به ۷.۵ درصد رسانده است. این عدد البته همچنان در مقایسه با تابستان ۱۴۰۱ با ۰.۲ درصد افزایش نشان از شیب صعودی نرخ بیکاری در کشور نسبت به ۲ سال قبل است.

با وجود انتشار این آمار اما مشخص نیست که کاهش نرخ بیکاری بر چه اساسی به دست آمده است؟ آیا فرصت‌های جدید شغلی برای اشتغال شهروندان ایجاد شده یا سرمایه‌گذاری‌های نوین منجر به ایجاد بازارهای کار تازه تشکیل شده است؟ زیرا تنها در صورت ایجاد فرصت‌های شغلی جدید است که می‌توان از افزایش اشتغال و کاهش نرخ بیکاری سخن گفت.

شرایط ناگوار گروه‌های عمده جویای کار

حمید حاج اسماعیلی، متخصص بازار کار معتقد است: «نمی‌توان این آمارها را مثبت تلقی کرد و آنها را یک فعالیت خاص برای توسعه بازار کار به حساب آورد.» او به رویداد۲۴ می‌گوید: «آمارها در ایران مورد انتقاد است و نه تنها کارشناسان بلکه برخی از نهادهای پژوهشی و تحقیقاتی هم آمارهایی که با نرخ بیکاری و اشتغال مرتبط است را مورد انتقاد قرار می‌دهند زیرا روش محاسبه و جمعیت فعال به عنوان دو مولفه مبنا و اساس استخراج نرخ بیکاری و اشتغال محل اشکال و تردید هستند.»

او به وقوع اتفاقی در همه دولت‌های گذشته اشاره می‌کند: «دولت‌ها برای دفاع از کارنامه سیاسی و اجرایی خود به دفاع از آمارهایی می‌پردازند که معمولاً پایه‌های اساسی ندارند و این در همه دولت‌ها وجود داشته است.»

این متخصص بازار کار تاکید می‌کند که زمانی می‌توان از کاهش نرخ بیکاری دفاع کرد که این موضوع تاثیری مثبت بر مسائل اجتماعی و اقتصادی جامعه داشته و در واقع برآیند کاهش نرخ بیکاری را در حوزه‌های اقتصادی و اجتماعی مشاهدی کنیم.

او به سه گروه جمعیتی اشاره می‌کند که عمده بیکاری در جامعه به این گروه‌ها مرتبط است: «جوانان، ‌زنان و فارغ‌ا‌لتحصیلان سه گروه مطالبه‌گر و حساسی هستند که باید نرخ اشتغال‌شان افزایش یابد اما در این سه‌گروه فعالیت خاصی مبنی بر افزایش میزان اشتغال مشاهده نکرده‌ایم درحالی‌که عمده بیکاری در جامعه ما مربوط به همین گروه‌هاست.»

حاج‌اسماعیلی با بیان اینکه به نسبت جمعیت کشور جمعیت فعال افزایش نیافته است، توضیح می‌دهد: «همانطور که پیش‌تر هم گفتم معمولا جمعیت فعال مبنا و پایه محاسبات نرخ بیکاری و اشتغال است و مادامی که ما مشارکت را افزایشی و فعال تعریف نکنیم به جمعیت فعال ما اضافه نمی‌شود. بسیاری از آمارهایی که مرکز آمار اعلام می‌کند حاکی از آن است که خیلی از افراد جامعه مشارکت اقتصادی ندارند. مثلاً مشارکت اقتصادی زنان را حدود ۱۳درصد تلقی می‌کنند که این آمار با وضعیت اجتماعی و شرایط اقتصادی ایران سازگاری ندارد زیرا برخلاف گذشته زنان کشور هم دارای تحصیلات و مهارت هستند و هم با توجه به شرایط و تغییرات اجتماعی امروز باید استقلال مالی داشته باشند. بنابراین اگر میزان مشارکت این جمعیت به درستی تعریف شود به همین نسبت هم نرخ بیکاری ما افزایش پیدا می‌کند.»

این متخصص بازار کار اضافه می‌کند که بیش از ۴۰درصد بیکاری در جامعه مربوط به فارغ‌التحصیلان است: «آنها دارای دانش و مهارت هستند به امید اشتغال در آینده و از طرفی کشور هم به تخصص آنها نیاز دارد درحالی‌که بالاترین نرخ بیکاری مربوط به این گروه است. حالا سوال این است که اگر طرح‌های اشتغال‌زایی اجرا شده و نرخ بیکاری کاهش یافته چرا به این گروه توجه نشده است و به چه علت نرخ بیکاری این گروه کاهش نداشته است. چرا این طرح‌ها به دنبال اقناع و جلب مشارکت آنها نبوده است تا جایی که امروز شاهد مهاجرت این گروه ها هستیم که یکی از دلایل آن عدم یافتن شغل مناسب است.»

او به آمار بیش از ۲۳درصدی نرخ بیکاری در بخش جوانان هم اشاره می‌کند: «آینده کشور متعلق به این گروه است و این جوانان هستند که باید چرخ توسعه کشور را به گردش در بیاورند.»

عملکرد موفقی نداشته‌ایم

حاج اسماعیلی با اشاره به وجود عدم تناسب و توازن در محاسبه نرخ بیکاری و اشتغال کشور می‌گوید: «من فکر می‌کنم که هم دولت قبلی چنین شرایطی را دنبال می‌کرده و هم فضای اقتصادی کشور به دلیل کسری بودجه، تحریم‌ها و محدودیت‌ها دارای طرح‌هایی برای ایجاد اشتغال نبوده است که مبتنی بر آن فضای کسب و کار بهبود یابد. همچنین ما جلب سرمایه‌گذاری خارجی هم نداشته‌ایم و به دلیل ریسک بالا سرمایه گذاری داخلی مناسبی هم صورت نگرفته است.»

این متخصص بازار کار می‌افزاید: «دولت به دلایل متعددی دچار مضیقه مالی بوده و نتوانسته است بودجه‌های عمرانی را تامین و در بخش‌های مختلف سرمایه گذاری کند. حالا آنهایی که مدعی ایجاد شغل و توسعه بازار کار هستند باید به شکل مستند به این سوال پاسخ دهند که بر اساس چه شاخصه‌هایی چنین اقداماتی کرده‌اند؟ ایجاد اشتغال در چه بخش‌هایی و بر اساس چه برنامه‌هایی صورت گرفته است.»

او می‌گوید: «وقتی سرمایه‌گذاری نکرده‌ایم،‌ طرح اشتغالی خاصی هم نداشته‌ایم و سه گروه عمده و اصلی جامعه هم دچار نرخ بیکاری بالا هستند و از طرف دیگر بسیاری از فرصت‌های شغلی را هم محدود کرده‌ایم مانند مشاغل اینترنتی که به دلیل محدودیت‌های امنیتی و زیرساختی بر سر کسب و کارشان مانع ایجاد شده است، من به این نتیجه می‌رسم که در حوزه توسعه بازار کار و ایجاد اشتغال طی چند سال گذشته عملکرد موفقی نداشته‌ایم.»