سیاستی که هاکان فیدان و دولت ترکیه طراحی کرده چیست که راه‌اندازی کانال فارسی زبان TRT از جمله الزامات آن به حساب می‌آید؟
«مجبوریم برای ایران مزاحمت ایجاد کنیم» این جمله رئیس هیات مدیره TRT (رادیو و تلویزیون دولتی ترکیه) را نباید دستکم گرفت و راحت از آن عبور کرد. خصوصاً اگر به جای خواندن گزارش و متن مکتوب این سخنرانی، فیلم ویدئویی آن را دیده باشید. آنجاست که متوجه می‌شوید «مهت زاهد سوباجی» با چه حرارتی این جملات را بیان می کند و مهمتر اینکه نه یکبار، بلکه دوبار عین همین جمله را تکرار می کند تا مشخص کند «این یک پیوست فرهنگی در سیاست منطقه‌ای جدید ترکیه است»؛ پیوست فرهنگی که در ابتدای دهه ۹۰ یکبار با راه‌اندازی بخش فارسی خبرگزاری «آناتولی» آن را تجربه کردند.
درست در زمانی که داعش خلافت خود را از موصل آغاز کرد بود، ترکیه در تلاش برای تقابل با سیاست‌های منطقه‌ای ایران بخش فارسی خبرگزاری رسمی خود را راه‌اندازی کرد؛ بخشی که به گروه‌های تجزیه‌طلب بهای زیادی می‌داد. کار به جایی رسید که در سال ۱۴۰۱ خبرگزاری فارس با راه‌اندازی یک کمپین خواستار آن شد که همکاری با این رسانه به دلیل آنکه اخبار تجزیه‌طلبان را بازتاب می‌داد ممنوع شود.
حالا ظاهرا همان سیاست در دستور کار «هاکان فیدان» وزیرخارجه فعلی ترکیه و رئیس سازمان سازمان میت (سازمان امنیت ترکیه) قرار گرفته است. سئوال اصلی این است: سیاستی که هاکان فیدان و دولت ترکیه طراحی کرده چیست که راه اندازی کانال فارسی زبان TRT از جمله الزامات آن به حساب می‌آید؟ چرا این مقام مسئول در سیاست‌گذاری رسانه‌ای ترکیه، کشورش را «مجبور» به ایجاد «مزاحمت» برای ایران می‌داند؟
اظهارات هفته گذشته «محمت زاهد سوباجی» در ایران و ترکیه بازتاب گسترده‌ای داشت. آنهم در شرایطی که ایران درگیر رویارویی مستقیم با اسرائیل است و خاورمیانه بعد از 7 اکتبر بحران و نزاع بزرگی را تجربه می‌کند.
در میان مقامات رسمی جمهوری اسلامی، وزیرفرهنگ و ارشاد اسلامی به این موضوع واکنش نشان داد و در تماس تلفنی با رئیس مرکز ارتباطات ریاست‌جمهوری ترکیه رویکرد ایران را «تقویت مناسبات با همسایگان» عنوان کرده و گفت که جمهوری ترکیه در این میان «جایگاه ممتاز و قابل توجهی دارد.» اما در ترکیه ماجرا متفاوت بود.
«مهمت سوباجی» خودش فارغ‌التحصیل دانشگاه اولوداغ ترکیه است و ۷ اکتبر در همین دانشگاه سخنرانی کرد و در حالی که از راه‌اندازی شبکه‌های بین‌المللی به ۴۱ زبان دنیا خبر می‌داد، ناگهان وقتی به ایران رسید، دوبار تکرار کرد: «ما مجبوریم برای ایران مزاحمت ایجاد کنیم.»
این حرفها نه فقط در ایران بلکه در خود ترکیه هم واکنش داشت. «دوغو پرینچک»، رهبر حزب «وطن» و متحد نزدیک رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور این کشور، از این سخنان به‌سرعت انتقاد کرد و هشدار داد: «اگر تیآرتی رویکردی برای ایجاد ناآرامی در ایران اتخاذ کرده باشد، این نشان‌دهنده وجود طرحی خطرناک به دستور آمریکا و اسرائیل است.»
«اومیت اُزداغ»، رهبر حزب ملی‌گرای «ظفر»، نیز به شدت به این اظهارات واکنش نشان داد. او گفت: «حزب عدالت و توسعه با همکاری آمریکا و اسرائیل علیه ایران موضع گرفته است. نه تنها این تصمیم اشتباه است، بلکه اعلام آن در ملأ عام، اشتباهی بزرگتر است.»
«بینگُل»، معاون حزب جمهوری خلق که رقیب اصلی حزب عدالت و توسعه است نیز به سیاست خارجی هاکان فیدان انتقاد کرد. او حتی خواستار استعفای سوباجی شد و این سخنان را نشانگر «ناتوانی دولت» در حفظ روابط دیپلماتیک مؤثر با همسایگان دانست.
یک هفته بعد مهمت سوباجی در توضیح اظهارات خودش عقب‌نشینی کرد و گفت که منظورش از «اذیت کردن ایران» در واقع رقابت رسانه‌ای با دیگر شبکه‌های بین‌المللی بوده است و افزود: «تیآرتی فارسی تنها بخشی از گسترش شبکه‌های ماست و در چارچوب سیاست‌های خارجی ترکیه عمل می‌کند، نه بر اساس تحریکات سیاسی.»
واقعیت اما چیز دیگری است. مساله سیاستی است که ترکیه در شمال ایران و در رابطه با کریدور زنگه‌زور دنبال می‌کند و این سیاست، ما از احتمال پروژه‌ای بزرگتر که ناتو درگیر آن باشد، نگران می‌کند؛ پروژه‌ای که از روسیه را در جنوب خود محدود می کند و ایران را در شمال غربی.
موضوع اینجاست که مسئله دالان زنگه زور و اختلافات میان آذربایجان و ارمنستان را نباید تنها در چارچوب همین دو کشور دید. در این رقابت، ترکیه ذی‌نفع است. آنها به دنبال اتصال مسیری ترک‌زبان در شمال ایران هستند. مسیری که ترکیه را به نخجوان و نخجوان را به آذربایجان متصل می‌کند و شمال ایران را در حصار خود قرار می‌دهد. روشن است که ترکیه هم یکی از اعضای ناتو به حساب می‌آید.
جدا‌افتادن نخجوان از آذربایجان و اتصال این مسیر شمالی و یکپارچه‌کردن محور در شمال موضوعی است که بر سر آن میان ترکیه، آذربایجان، اسرائیل و آمریکا اتفاق نظر وجود دارد. نکته عجیب و جالب‌تر این است که اگر تا پیش از این روسیه در مخالفت با این سیاست در کنار ایران قرار داشت، اخیرا نشانه‌هایی در جهت تغییر این سیاست دیده می‌شود؛ تغییر سیاستی که ایران با واکنشی تند نسبت به آن موضع‌گیری کرد.
استراتژی اردوغان که آن را هاکان فیدان وزیرخارجه فعلی ترکیه رهبری می‌کند، دستیابی به مرزهای خزر و عبور از آن به سمت شرق خزر و قفقاز است. برای قرن‌ها، ترک‌ها این مسیر را دالانی برای حکمرانی خود می‌دیدند و حالا تلاش می‌کنند به «عصر عثمانی» که بعد از جنگ جهانی اول فروپاشید، باز گردند. در این مسیر، ترکیه ایران را مانعی برای خود می‌بینند. پافشاری ایران بر حفظ و حراست از مرزهای موجود و برهم نخوردن شرایط منطقه با سیاست‌های ترکیه در منطقه شمال ایران در تضاد آشکار قرار دارد.
به یاد داشته باشید که سوباجی، کسی است که در سال ۲۰۱۳ دانشیار و در سال ۲۰۲۰۲ استاد تمام «سیاست عمومی و روابط رسانه اجتماعی–سیاست» شده است. بنابراین بیان جمله که «مجبوریم برای ایران مزاحمت ایجاد کنیم» و تکرار کردن آن با آن حالت تاکیدی از سوی «مهمت زاهد سوباجی»، یک اعتراف ناخواسته بود. اعتراف به سیاستی می‌دانستیم ترکیه درحال اجرای آن است. از همین رو کانال فارسی TRT را در واقع می‌توان پیوست فرهنگی سیاست ترک‌ها (و شاید ناتو) برای شمال ایران در نظر گرفت. سیاستی که می‌تواند در خدمت خواب شومی باشد که تجزیه‌طلبان برای ایران دیده‌اند.
منبع: رویداد۲۴