بی بی سی فارسی- ضیا شهریار: با بازگشت ۱۴۰ هزار پناهجوی افغان از ایران در یک ماه گذشته، شمار بازگشت‌کنندگان از این کشور به افغانستان طی یک سال اخیر به بیشتر از ١.۶ میلیون نفر رسیده است.
طبق گزارش وزارت مهاجرین و بازگشت‌کنندگان حکومت طالبان، نزدیک به ۱۵۰ هزار مهاجر افغان در ماه گذشته به افغانستان بازگشته‌اند که بخش عمده‌ای از آن‌ها از ایران بازگشته‌اند.
عبدالمطلب حقانی، سخنگوی وزارت مهاجرین طالبان، تأیید کرد که از مجموع ۱۵۰ هزار بازگشت‌کننده، حدود ۱۰ هزار نفر از پاکستان، ۲ هزار نفر از ترکیه و قریب به ۱۴۰ هزار نفر از ایران بازگشته‌اند.
بر اساس گزارش تلویزیون طلوع نیوز، آقای حقانی گفت: «تعدادی از این افراد به طور داوطلبانه بازگشته‌اند، اما بسیاری دیگر به طور اجباری اخراج شده‌اند».
همچنین طبق گزارش سازمان بین‌المللی مهاجرت (IOM)، بین ژانویه و سپتامبر ۲۰۲۴، بیش از ۱/۵ میلیون افغان، عمدتاً از طریق مرزهای اسلام قلعه و زرنج، از ایران به افغانستان بازگشته اند.
بازگشت کنندگان گزارش داده‌اند که تحت فشار شدیدی برای ترک ایران یا روبرو شدن با اخراج اجباری قرار دارند، که این امر جو بی اطمینانی و ترس را در میان مهاجرین افغان ایجاد کرده است.
به گزارش اداره توسعه بین‌المللی آمریکا بازگشت‌کنندگان، که سال‌ها در ایران به دنبال فرصت‌های شغلی بهتر زندگی می‌کردند، هنگام بازگشت با شرایط دشواری روبرو هستند. بسیاری از آن‌ها از نبود خدمات و حمایت‌های اساسی ابراز نارضایتی می‌کنند.
یکی از بازگشت‌کنندگان گفت: «ما نه جای زندگی داشتیم و نه غذایی برای خوردن در افغانستان. به همین دلیل بود که به ایران رفتیم تا کار کنیم و هزینه‌های خانواده‌مان را تأمین کنیم.»
در حال حاضر، ایران میزبان میلیون‌ها مهاجر افغان است که بسیاری از آن‌ها فاقد مجوز قانونی هستند. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایران تحت فشار است تا تعداد قابل توجهی از این افراد را بازگرداند، به طوری که دولت ایران برنامه‌ریزی کرده است تا تا مارس ۲۰۲۵، دو میلیون افغان را دیپورت کند.
وضعیت انسانی در افغانستان بدتر شده است، زیرا این کشور همچنان با چالش‌های اقتصادی و بی‌ثباتی پس از بازگشت طالبان به قدرت در سال ۲۰۲۱ روبرو است. بازگشت‌کنندگان از دسترسی به خدمات اساسی مانند غذا، بهداشت و پناهگاه شکایت دارند. بسیاری نیز با مشکلات جدی در پیدا کردن شغل مواجهند، چرا که اقتصاد افغانستان در بحران عمیقی قرار دارد و فرصت‌های شغلی کم است.
سخنگوی دفتر کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان (UNHCR) می‌گوید: «نبود فرصت‌های شغلی و شرایط اقتصادی در حال وخامت، بازگشت‌کنندگان را با چالش‌های بزرگی برای بازسازی زندگی خود روبرو می‌کند.»
او افزوده است: «دسترسی به خدمات اساسی مانند بهداشت، آموزش و مدارک رسمی همچنان یک چالش عمده است و این امر بازگشت‌کنندگان را در معرض بهره‌کشی و سوءاستفاده‌های بیشتر قرار می‌دهد.»
وضعیت برای کودکان بسیار بحرانی است، زیرا آن‌ها در معرض کار کودک، قاچاق، ازدواج زودهنگام و خشونت مبتنی بر جنسیت قرار دارند. بسیاری از کودکان بازگشت‌کننده به دلیل دسترسی محدود به آموزش و فرصت‌های شغلی با آینده‌ای نامعلوم روبرو هستند و این آن‌ها را در معرض بهره‌کشی و آسیب‌های بیشتر قرار می‌دهد.
دفتر کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل و سایر سازمان‌های حقوق بشری در تلاش هستند تا به بازگشت‌کنندگان کمک کنند، اما منابع محدود است. از سپتامبر ۲۰۲۳ تا سپتامبر ۲۰۲۴، «اتحادیه مرزی»، ائتلافی از گروه‌های امدادی، به بیش از نیم میلیون بازگشت‌کننده کمک کرده است. با این حال، بسیاری هنوز بدون پناهگاه دائمی یا منابع درآمد پایدار باقی مانده‌اند.
با افزایش تعداد بازگشت‌کنندگان، حکومت طالبان تحت فشار فزاینده‌ای قرار دارد تا نیازهای آن‌ها را برآورده کند. حدود ۶۰٪ از بازگشت‌کنندگان مسکن دائمی را اولویت اصلی خود می‌دانند، اما بسیاری در پیدا کردن مسکن مناسب با مشکل روبرو هستند.
علاوه بر این، عدم وجود مدارک رسمی برای تعداد زیادی از بازگشت‌کنندگان دسترسی آن‌ها را به خدمات اساسی، سفر آزادانه یا یافتن شغل پیچیده‌تر کرده است.
وضعیت همچنان ناپایدار است و با توجه به اخراج‌های مداوم از ایران و پاکستان، احتمال افزایش تعداد بازگشت‌کنندگان وجود دارد. با تشدید بحران انسانی، بسیاری از افراد خواستار حمایت بین‌المللی بیشتر برای پاسخگویی به نیازهای فوری بازگشت‌کنندگان به افغانستان هستند، به ویژه در زمینه مسکن، غذا، بهداشت و اشتغال.
ماه‌های آینده برای تعیین اینکه افغانستان چگونه می‌تواند این جمعیت رو به رشد را مدیریت کند و آیا زیرساخت‌های شکننده آن قادر به حمایت از بازگشت‌کنندگان در تلاش برای بازسازی زندگی خود خواهد بود یا خیر، حیاتی است.