محمد ضرغامی: پس از دو سال، شورای عالی فضای مجازی، که یکی از شوراهای حکومتی زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی است، رأی به برداشته شدن فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی داد؛ مصوبه‌ای که پس از تأیید علی خامنه‌ای اجرایی می‌شود.
پایگاه اطلاع‌رسانی دولت مسعود پزشکیان از این مصوبه با عنوان «گام نخست» یاد کرده است.
بااین‌حال، انتشار خلاصه‌ای از «طرح مرحله‌ای رفع فیلترینگ» در خبرگزاری مهر، وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، منتقدان سیاست‌های محدودکننده و سخت‌گیرانۀ اینترنتی جمهوری اسلامی را واداشته است تا بپرسند چرا سکوهای پرکاربری مانند اینستاگرام و تلگرام رفع فیلتر نشده‌اند.
از سوی دیگر، مطرح شدن عباراتی مبهم مانند «درگاه‌های حکمرانی‌پذیر» و «اینترنت اقشار» نگرانی منتقدان درباره آیندۀ دسترسی آزاد به اینترنت را بیشتر کرده است.
دستاورد کاربران یا عقب‌گرد حکومت
امیر رشیدی، پژوهشگر پروژۀ «فیلتربان» برای درک بهتر سیاست‌های اینترنتی حکومت ایران و حقوق دیجیتال، در برنامۀ رادیویی «پاراگراف اول» می‌گوید: اگر مصوبۀ رفع فیلتر این دو سکوی خارجی را یک دستاورد بدانیم، با نگاهی به سایر بندهای مورد بحث در شورای عالی فضای مجازی، درمی‌یابیم که در ازای یک گام به جلو، ۱۰ گام به عقب برداشته‌ایم.
علی‌اکبر موسوی خویینی، نایب‌رئیس کمیسیون مخابرات و ارتباطات مجلس ششم شورای اسلامی، ساکن آمریکا، هم دیگر مهمان این برنامه است که در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم از مسعود پزشکیان حمایت کرده بود. او معتقد است اقدام رئیس‌جمهور ایران اقدامی مثبت است و مسعود پزشکیان در «سد بزرگ فیلترینگ» ترک ایجاد کرده است.
به اعتقاد آقای رشیدی، با نگاهی به آن‌چه خبرگزاری‌های رسمی از محتوای این مصوبه منتشر کرده است، حکومت از «بازی موش و گربه در دسترسی به اینترنت آزاد» فاصله گرفته است.
امیر رشیدی از مطرح شدن بحث «درگاه‌های حکمرانی‌پذیر» به‌عنوان سیاست جدید شورای عالی فضای مجازی یاد می‌کند و مصوبه‌اش را دارای ماهیت «چماق و هویج» توصیف می‌کند.
به‌تعبیر آقای رشیدی، «سکوهای حکمرانی‌پذیر» و «اینترنت اقشار» چماق حکومت برای «حکمرانی فضای مجازی» به شمار می‌روند.
ابوالحسن فیروزآبادی، دبیر پیشین شورای عالی فضای مجازی، مسئلۀ «حکمرانی فضای مجازی» را که مقام‌های جمهوری اسلامی مدت‌ها است دربارۀ آن صحبت می‌کنند و در این مصوبه نیز به آن پرداخته شده، در صداوسیمای جمهوری اسلامی تفسیر کرده است.
آقای فیروزآبادی گفته است: «حکمرانی قانونی همین است که شما تصمیم بگیرید کی ببندید، کی باز کنید، شرایط باز کردن‌تان چیست. یک روز می‌گویید انبارش بشود، یک روز می‌گویید مذاکره بشود، یک روز می‌گویید بدون مذاکره و بدون انبارش تولید قدرت نرم ملی می‌کند، ما باز کنیم. این خودش حکمرانی قانونی است که داریم پیاده می‌کنیم.»
وی این حکمرانی را متناسب با «اقتضائات جمهوری اسلامی» دانسته و گفته است که با وجود ظاهر عادی کشور، جمهوری اسلامی در شرایط «جنگ اقتصادی» قرار دارد و منطقه در بحران و آشوب به سر می‌برد.
علی‌اکبر موسوی خوئینی مطرح شدن این اظهارات را تلاش برای قانع کردن مخالفانِ برداشته شدن محدودیت‌های اینترنتی ارزیابی می‌کند و معتقد است که حکومت «عقب‌نشینی» کرده و به همین دلیل صدای جناح تندرو بلند شده است.
در همین راستا، محمدحسن قدیری ابیانه، دیپلمات اصولگرای جمهوری اسلامی، انتخاب مسعود پزشکیان را «یک فاجعه» خوانده و در واکنش به رفع محدودیت واتس‌اپ و گوگل‌پلی گفته است: «برخی تا ایران را تایلند نکنند، دست‌بردار نیستند.»
تغییر راهبرد؟:
آقای خوئینی، با توجه به شباهت‌های گام‌های بعدی «طرح مرحله‌ای رفع فیلترینگ» با «سیاست‌های کلی نظام در امور امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات و ارتباطات» که آیت‌الله خامنه‌ای در بهمن ۱۳۸۹ ابلاغ کرده بود، معتقد است که رهبر جمهوری اسلامی از «خط‌مشی عجیب‌وغریب» پیشین خود فاصله گرفته و «راهکُنش و راهبرد» دیگری را برای ادامۀ کار دولت مسعود پزشکیان دنبال می‌کند.
حریم خصوصی کاربران بعد از رفع فیلترینگ:
اما امیر رشیدی می‌گوید مردم همچنان از ضررهای اینترنت معروف به اینترنت اقشار، که نام جدیدی برای اینترنت طبقاتی است، اطلاعی ندارند.
به‌گفتۀ آقای رشیدی، اینترنت اقشار در حال حاضر در اختیار حدود پنج هزار نفر در پارک علم و فناوری قرار دارد. این افراد سیم‌کارت‌هایی دارند که امکان دسترسی به برخی از سایت‌ها را فراهم می‌کند. این خدمات تنها به خبرنگاران و دانشجویان ارائه می‌شود.
او معتقد است که حکومت به‌آرامی در حال حرکت به سمتی است که «اینترنت اقشار» را به پدیده‌ای عادی تبدیل کند؛ مسئله‌ای که برای آیندۀ ایران و حق دسترسی به اینترنت بسیار خطرناک است.
نگرانی‌ها دربارۀ گام‌های بعدی طرح:
آقای خوئینی نیز معتقد است که گام‌های بعدی «طرح مرحله‌ای رفع فیلترینگ» می‌تواند کاربران را با خطر مواجه کند.
او به ممنوعیت استفادۀ رسمی دستگاه‌های دولتی از سکوهای خارجی و همچنین صحبت دربارۀ «شدت عمل قضایی در برخورد با متخلفان در سکوهای خارجی غیرمجاز» اشاره کرده و می‌گوید این به معنای تلاش برای ایجاد چیزی شبیه «تلگرام طلایی» است.
او هشدار می‌دهد که اگر مردم از فیلترشکن برای ورود به تلگرام یا یوتیوب اصلی استفاده کنند، حکومت با آن‌ها برخورد خواهد کرد، و این رویکرد را نگران‌کننده و نوعی عقب‌گرد می‌داند.
نقش و تأثیر جامعه مدنی:
امیر رشیدی جامعۀ مدنی ایران را دارای ظرفیت‌های قابل‌توجهی می‌داند که توانسته با مقاومت، طرح‌هایی مانند «صیانت» را از دستور کار مجلس شورای اسلامی خارج کند.
او معتقد است که حکومت که همواره در فضای برون‌خط (آفلاین) به سرکوب و سانسور شهروندان پرداخته، اکنون قصد دارد این اقدامات را در فضای برخط (آنلاین) نیز دنبال کند.
رشیدی دولت و حکومت را به پنهان‌کاری متهم می‌کند و می‌گوید اگر همان چند خط اطلاعات را هم خبرگزاری مهر منتشر نمی‌کرد، امکان گمانه‌زنی دربارۀ این سیاست‌ها وجود نداشت. بااین‌حال، او می‌گوید جامعه مدنی با وجود تمام مشکلات ناشی از فیلترینگ و سانسور، توانسته فشار وارد کند و مطالبه رفع فیلترینگ را تا حدودی پیش ببرد.
علی‌اکبر موسوی خویینی با اشاره به ترکیب «عناصر تندرو منصوب رهبر جمهوری اسلامی» در شورای عالی فضای مجازی تأکید می‌کند که جامعه مدنی نباید مسعود پزشکیان را رها کند و باید او را تحت نظارت قرار داده و به پاسخگویی وادارد.
او هشدار می‌دهد که در غیر این صورت، ممکن است مسعود پزشکیان مورد سوءاستفاده جناح مقابل قرار گیرد.
به‌گفتۀ او، راه‌اندازی کارزارهایی علیه وزیر ارتباطات دولت چهاردهم و درخواست برکناری دبیر شورای عالی فضای مجازی از جمله اقداماتی است که می‌تواند به توقف گام‌های دوم و چهارم «طرح مرحله‌ای رفع فیلترینگ» منجر شود.
فناوری‌های نوین به‌عنوان راهکار:
آقای موسوی خویینی می‌گوید اگر حکومت به تلاش‌های جامعه مدنی اعتنایی نکرد و اقدامات منفی رخ داد، جامعه متخصصان حوزه دیجیتال، به‌ویژه در خارج از ایران، باید از طریق فناوری‌های نوینی مانند استارلینک تلاش کند دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت فراهم شود. او تأکید می‌کند که این اقدامات می‌تواند به حکومت نشان دهد که فناوری ارتباطات منتظر تصمیم‌گیری آن‌ها نمی‌ماند.
منبع: رادیو فردا