آرزو فرشید: اگر از سخنگوی وزارت خارجه یا مقامات مسئول در همان سطح بپرسیم که «آیا روابط ایران و ترکیه رو به تنش است؟» احتمالا با اشاره به موضوعات کلی مثل بحث همسایگی، روابط تجاری و این قبیل موضوعات، از پاسخ صریح طفره خواهند رفت؛ نشانه‌ها برای پاسخ مثبت به این سوال، اما بسیار است. آخرین و جدیدترین مثال هم همین مداحی پرحاشیه در مراسم «عزاداری چالدارن» که اتفاقا رسانه ملی نیز آن را پخش کرده است.
دولت ترکیه مثل آذربایجان که کاردار ایران را احضار کرد، نسبت به این قضیه واکنش نشان نداد، اما نگاهی به شبکه‌های اجتماعی روشن می‌کند که اظهارات توام با توهین آن جوانی که اردوغان و علی اف را «حرام لقمه و حرام زاده» خواند؛ خون ترک‌ها را به جوش آورده و سبب شده که متقابلا علیه ایرانیان و شیعیان از الفاظ تندی استفاده کنند.
سایه تحولات سوریه بر روابط ایران و ترکیه
از کنار این مداحی و مراسم عزاداری چالدران که از قضا چندان هم قدمت ندارد و مربوط به همین سال‌های اخیر است؛ ساده‌تر می‌شد عبورکرد اگر وضعیت منطقه چنین ملتهب نبود.
در واقع سقوط دولت بشار اسد در سوریه همه منطقه به خصوص مناسبات ایران و ترکیه را تحت تاثیر قرار داده است. روابط صمیمانه ایران با دولت اسد و اختلاف نظر و رویکردی که ایران با ترکیه در موضوع مقاومت دارد، بر کسی پوشیده نیست. نقش ترکیه در تحولات اخیر سوریه نیز سبب شده که تقابل بین ایران و ترکیه بیشتر شود.
برای درک بهتر این وضعیت کافی است به یاد آوریم که عباس عراقچی وزیر خارجه کشورمان همزمان با آغاز درگیری‌ها در سوریه به این کشور و ترکیه سفر و تاکید کرد که «ایران و گروه‌های مقاومت پشتیبان سوریه در برابر تروریست‌ها هستند.»
این تاکید ایران، اما فایده‌ای نداشت و دیدیم که ترکیه در گروه حامیان تحریرالشام قرار گرفت تا این گروه به سرعتی خارج از تصور، دمشق را فتح کند.
نشانه‌هایی در کلام مسئولان
تحولات سوریه سبب افزایش اختلافات بین ایران و ترکیه شده و روابط دو کشور را به سوی تنش پیش می‌برد. نشانه‌های این موضوع را نیز می‌تواند در کلام مسئولان و چهره‌ها سیاسی یافت. مهم‌تر از همه اشاره غیر مستقیم بالاترین مقام سیاسی جمهوری اسلامی به نقش ترکیه در تحولات اخیر سوریه بود. آنجا که گفتند «یک دولت همسایه سوریه نقش آشکاری را در تحولات سوریه ایفا کرده، و الان هم این کار را می‌کند. ولی مراکز توطئه و اتاق فرمان اصلی در آمریکا و رژیم صهیونیستی است. شواهدی داریم که جایی برای تردید باقی نمی‌گذارد.»
اظهارات علی‌اکبر ولایتی، مشاور رهبر انقلاب در امور بین‌الملل که در مصاحبه‌ای با تسنیم گفت «متأسفانه ترکیه چندی است که ابزار دست آمریکا و رژیم صهیونیستی شده است» را نیز باید در همین راستا دید.
ولایتی با بیان اینکه «این نوع کار‌ها در حوزه سیاست خارجی ترکیه بروز می‌کند و زائده‌های ضداسلامی با اعمالی که موجب هتک حرمت اسلام است مرتکب می‌شوند و طوری عمل می‌کنند که روی خوارج و قرمطی‌ها را سفید کرده‌اند» گفت: «ما امید داشتیم که آقای هاکان که فردی باتجربه در حوزه اطلاعات و سیاست خارجی است، این نوع اشکالات را برطرف کند، اما گمان نمی‌کردیم که ترکیه با سابقه طولانی در اسلام و داشتن بزرگان و عرفای بزرگ در چاله‌ای که آمریکا و صهیونیست‌ها درست کرده‌اند، بیفتد.»
واکنش و تحلیل رسانه‌ها
این قبیل سخنان و انتقادات از مواضع ترکیه البته به مسئولانی مثل علی اکبر ولایتی محدود نیست. مثلا سید احمد خاتمی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه در جمع حوزویان و مردم قم به تحولات منطقه اشاره کرده و گفته: «ما دولت نیستیم و موضع خود را شفاف‌تر می‌توانیم بگوییم از این رو تأکید می‌کنم که کشور ترکیه سهم اول را دارد و کمک‌های او بود که تکفیری‌ها را به دمشق رساند. اردوغان مشت این خیانت را خواهد خورد.»
در این بین لحن ترک‌ها نیز در قبال طرف ایرانی تندتر شده است. اردوغان تاکید می‌کند که «هر کاری برای تحقق رؤیای ترکیه بزرگ لازم باشد انجام خواهیم داد» و هاکان فیدان از احتمال بالای حمله اسرائیل به ایران خبر می‌دهد
فیدان البته تاکید کرده که «ترکیه جایگزین ایران در سوریه نخواهد شد»، اما اینجا در تهران تحلیلگران چنین باوری ندارند. مثلا احمد زیدآبادی نوشته: «به نظر می‌رسد ترکیه از هیئت تحریرالشام انتظار دارد که با الگوبرداری از مدل «توسعۀ اسلامی ترکیه» سوریه را به کشوری اسلامی، اما معتدل و ملایم تبدیل کند. از نظر ترک‌ها، این مسیر نه‌فقط ثبات سوریه را تضمین می‌کند بلکه موجبات نفوذ سیاسی در ترکیه در بخشی از جهان عرب را فراهم می‌آورد. ترک‌ها، اما بر این گمانند که جمهوری اسلامی به دلیل از دست دادن متحد خود در سوریه، در پی تلاش برای بی‌ثبات کردن آن کشور است. مسئولان ایرانی تاکنون در این مورد صحبت‌های متفاوتی مطرح کرده‌اند.»
روزنامه کیهان نیز با اشاره به اینکه «طی چند روز اخیر، برخی از مقامات ترکیه در اقدامی کم‌سابقه و تاسف‌بار، جمهوری اسلامی ایران را – به خیال خود – نصیحت کرده‌اند که مراقب باشد با اقدامات جسورانه خود موجب عصبانیت صهیونیست‌ها نشود؟!» نوشت: «پاسخ ما به دولت ترکیه و برخی دیگر از دولت‌های منطقه آن است که ایران مقتدر را با خود قیاس نکنند و هرگز انتظار نداشته باشند که ایران اسلامی نیز مانند آنها با رژیم جعلی و جنایتکار اسرائیل سر سازش داشته باشد.»
جنگ کامیون‌ها
این طور که به نظر می‌رسد، تنش بین ایران و ترکیه فزاینده است و به سیاست و مسائل منطقه نیز محدود نیست. نمونه‌اش همین وضعیت کامیون‌های ایرانی و ترکیه‌ای که رسما به یک رویارویی بین دو کشور تبدیل شده است.
ماجرا از اینجا شروع شده که ترکیه معافیت مالیاتی سوخت برای کامیون‌های ایرانی را لغو و برای کامیونداران ایرانی دردسر بزرگی درست کرده است. در پی این تصمیم ناگهانی دولت ترکیه، صد‌ها کامیون ایرانی در مرز‌های مشترک متوقف و سرگردان شده‌اند، چون مجبور هستند که مالیات سنگینی را بر اساس ظرفیت باک سوخت خود پرداخت کنند! رانندگان ایرانی که چند روزی است در شرایط سخت و سرمای شدید، بدون هیچ امکانات رفاهی در مرز گرفتار شده‌اند، می‌گویند که هر کامیون ایرانی مجبور به پرداخت جریمه‌ای بین ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ یورویی است. برخی از رانندگان می‌گویند که این مالیات‌ها و جریمه‌ها به ۴۰ تا ۹۰ میلیون تومان می‌رسد و عملاً سودآوری حمل‌ونقل برای آنها از بین رفته است.
نکته قابل توجه این است که قانون مورد اشاره، تنها برای خودرو‌های ایرانی اعمال می‌شود!
گفتنی است، ایران این رویکرد دولت ترکیه را بی‌پاسخ نگذاشته و متقابلا عرضه سوخت به کامیون‌های ترکیه‌ای را از روز شنبه متوقف کرده است. این وضعیت اعتراض و نارضایتی کامیونداران ترکیه‌ای را به همراه داشته است. یکی از این رانندگان در ویدیویی که در فضای مجازی منتشر شده، به شدت از سیاست‌های اشتباه دولت ترکیه انتقاد کرده و می‌گوید: «همه باید ببینند که دولت ترکیه با افزایش قیمت سوخت برای رانندگان ایرانی باعث شده ایران هم به کامیون‌های ما سوخت ندهد. همانطور که مشاهده می‌کنید، کامیون‌های ایرانی به راحتی سوخت‌گیری می‌کنند، اما جایگاه‌داران از ارائه گازوئیل به ما خودداری می‌کنند.»
جنگ با ابزار رسانه
موارد مورد اشاره برای اینکه نتیجه بگیریم روابط ایران و ترکیه رو به تنش است، کافی است، اما همه ماجرا نیست. مثلا وقتی از افزایش تنش بین دو کشور صحبت می‌کنیم، باید به راه اندازی بخش فارسی شبکه تی آر تی و حواشی آن هم اشاره کنیم. رسانه فارسی زبانی که به اعتراف مسئولان رسانه‌ای در ترکیه اساسا برای آزار جمهوری اسلامی راه‌اندازی شد. این رسانه که همین چند هفته قبل کار خود را شروع کرده، از نگاه کارشناسان ابزاری نیابتی با هدف حساسیت‌زدایی از اقدامات سیاسی ترکیه در منطقه است.
امیدعلی مسعودی، رئیس دانشکده ارتباطات دانشگاه بین‌المللی سوره در این باره به «ایرنا» گفته: «آنها در این شبکه آرام آرام بعد از جذب مخاطب به سمت پروپاگاندا و تبلیغات سیاسی می‌روند. «تی‌آرتی» بخشی از کارزاری است که ترکیه در مورد همسایه خود اعمال می‌کند.»
او تاکید کرده که «ترکیه منافع بسیار مهمی در منطقه دارد. الان می‌خواهند کانال ارتباطی ما در کریدور زنگزور را ببندند. در حال تقویت جمهوری آذربایجان هستند و قصد تحریک هموطنان آذری زبان ما را دارند. همه این‌ها کار رسانه‌ای نیاز دارد و حتما باید یک شبکه ایجاد می‌کردند.»
محمدمهدی فرقانی، استاد پیشکسوت حوزه ارتباطات و رسانه نیز با تاکید بر این که «تی‌آرتی فارسی فاقد جهت‌گیری و سوگیری نخواهد بود»، گفته: «این شبکه در راستای منافع ملی و سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه گام برخواهد داشت. ظاهر شبکه دموکراتیک به نظر می‌رسد؛ ولی در واقع سوگیری‌های ترکیه در خبر گنجانده شده است.»
مصطفی انتظاری، مدیرمسئول «خبرفوری» نیز با تاکید بر این که بخش فارسی شبکه تلویزیونی «تی‌آرتی» ترکیه به دنبال حساسیت‌زدایی از اقدامات سیاسی ترکیه است، گفته: «آنها در مرحله اول حوزه‌های گردشگری و فرهنگی را فعال می‌کنند، اما مرحله بعدی فعالیت در تضاد مستقیم با منافع ملی ایران خواهد بود.»
او با تاکید بر این که غربی‌ها می‌خواهند نگاه ایرانی‌ها به اتفاقات منطقه را تغییر دهند گفته: «آنها صراحتا گفتند قرار است نقشه منطقه تغییر کند و منافع جدیدی در منطقه ایجاد شود. این رسانه‌ها در دو دهه گذشته موفق بودند. چون نگاه بخش بزرگی از ایرانیان نگاه غالب رسمی که رسانه‌های حاکمیتی دنبال می‌کنند نیست».
اوضاع در منطقه خاورمیانه به سرعت در حال تغییر است و به نظر می‌رسد که ترکیه تمام تلاش خود را می‌کند تا در آینده این منطقه نقش مهم‌تری ایفا کند. آنچه در سوریه رخ داد برای آنها یک موفقیت قابل توجه است و ادامه این مسیر می‌تواند اردوغان را بر اسب مراد سوار کند. چنانچه ولی نصر در مقاله‌ای در فارن پالیسی نوشته بود: «دستاورد‌های ترکیه در سوریه ممکن است نفوذ آن را به لبنان و عراق بسط دهد، درحالی که موضع ایران در این دو کشور با از دست‌دادن سوریه ضعیف‌تر می‌شود.»
بدیهی است که ایران در برابر این تغییر وضعیت بی‌تفاوت نخواهد ماند و برای حفظ جایگاه خود تلاش می‌کند. در راستای همین تلاش‌ها است که روابط ایران و ترکیه رو به تنش می‌رود.