بمناسبت صد و سیُ و دومین سالگرد تولّد دکترمحمّد مصدّق «زندگینامۀ دکترمحمّد مصدّق» (110 )

قانون تصویب شد:

قانون دعاوی اشخاص نسبت باملاک وا گذاری – مصوب ۱۲ خرداد ۱۳۲۱

ماده اول – شکایات و دعاوی اشخاص نسبت باملاک و اموال که از طرف اعلیحضرت پادشاه سابق به اعلیحضرت همایون شاهنشاهی محمد رضا شاه پهلوی منتقل شده و بموجب فرمان ۳۰ شهریور۱۳۲۰ به دولت انتقال یافته‌است بموجب این مقررات، رسیدگی و قطع وفصل می‌شود.

ماده دوم – برای رسیدگی بدوی به این دعاوی یک یا چند هیئت مرکب از سه نفر بنام هیئت رسیدگی و تصفیه امور املاک واگذاری به دولت، دادگستری تشکیل می‌گردد.

تبصره – حوزه رسیدگی هر یک از این هیئت‌ها و همچنین تعیین این‌که کدام یک ثابت و یا سیار خواهد بود بطوریکه مقتضی باشد از طرف وزارت دادگستری معین خواهد شد.

ماده سوم – برای هر یک از این هیئت‌ها رئیس کارمند اصلی وبقدر احتیاج کارمند جانشین به پیشنهاد وزارتدادگستری از طرف هیئت وزیران بین کارمندان قضائی و اداری دولت که بصیر به اینگونه امور و مطلع از قوانین باشند انتخاب می‌شود. رئیس شعبه اول سمت ریاست کل این هیئت را خواهد داشت.

ماده چهارم – وزارت دادگستری بقدر احتیاج کارمندان دفتری و مامورین برای این هیئت‌ها معین خواهد نمود.

ماده پنجم – وزارت دارائی نمایندگانی معین خواهد کرد که در موقع رسیدگی باین شکایات حاضر شده توضحیحات لازمه را در مقابل دعاوی اشخاص بدهند.

ماده ششم – هر کس بهر عنوان(اعم از مالکیت یا وقفیت) نسبت به عین املاک واگذاری یا متعلقات و حدود آن ویا قنوات و حقابه ادعا و یاشکایات راجع به عملیات و تصرفات باواسطه یا بلاواسطه اعلیحضرت پادشاه سابق و مامورین ایشان داشته باش، باید در ظرف مدت ۶ ماه از تاریخ نشر آگهی تشکیلات هیئت‌های رسیدگی در هر حوزه شکایت خود را به هیأت تسلیم بنماید خواه بعنوان تصرف غیر قانونی باشد وخواه نسبت بمورد گفتگو در خواست ثبت بنام اعلیحضرت پادشاه سابق شده‌ و یا نشده باشد و خواه سند معامله رسمی بوده ملک در دفتر املاک ثبت شده یا نشده باشد.

تبصره – هیچ دادگاه دیگری صلاحیت رسیدگی به اینگونه دعاوی را (خواه راجع بعین باشد یا منافع) نخواهد داشت.

ماده هفتم – اگر کسی مدعی باشد که انتقال دهند به اعلیحضرت پادشاه سابق یا کسی که ملک از او انتزاع شده حق انتقال نداشته و تصرفات اوقانونی نبوده و شاکی ذیحق در آن ملک می‌باشد می‌تواند در ظرف مدت شش ماه مذکور شکایت خود را به دفتر هیئت رسیدگی تقدیم دارد مشروط براینکه قطع نظر از تصرفات اعلیحضرت پادشاه سابق و صدور سند مالکیت بنام ایشان از جهات دیگری ادعای مزبور ساقط نشده و قابل استعمال باشد.

ماده هشتم – پس از انقضای مدت شش ماه مذکور هیچگونه شکایت و ادعائی نسبت باملاک واگذاری نه در این هیئت‌ها  نه  در هیچ دادگاهی پذیرفته نخواهد شد.

تبصره – کسانی که در خارج از کشور اقامت دارند می‌توانند تا یکسال از تاریخ اجرا، این قانون شکایت خود را بهیئت‌های نامرده تقدیم دارند.

ماده نهم – شکایت نامه باید بعنوان هیئت رسیدگی و تصفیه املاک واگذاری در ظرف مدت شش ماه مذکور کتبا با تمام مدارک آن به دفتر هیئت رسیدگی و یا به اداره ثبت محل اقامت شاکی در مقابل قبض رسید و یا به پست خانه با پست سفارشی تسلیم شود تاریخ قبض رسید دفتر هیئت رسیدگی و یا اداره ثبت و یا پستخانه تاریخ شکایت محسوب می‌شود شکایت ممکن است تلگرافی هم باشد.

    چنانچه هیئت رسیدگی در حوزه تشکیل شود می‌توان شکایت نامه‌های راجع به آن حوزه را به دفتر هیئت رسیدگی آن حوزه تسلیم نمود. در صورتی که شکایت بدون مدارک فرستاده شود دفتر هیئت رسیدگی اخطار می‌نماید که در ظرف یک ماه با رعایت مهلت مسافت کلیه مدارک و اسناد خود را ارسال دارد و الا در خواست او رد خواهد شد.

ماده دهم – رونوشت شکایت نامه و مدارک بوسیله دفتر هیئت رسیدگی به وزارت دارائی ابلاغ می‌شود وزارت نام برده مکلف است منتها در ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ هر گونه اظهاری دارد با مدارک آن کتبا به دفتر هیئت رسیدگی تسلیم نماید.

ماده یازدهم – هیئت رسیدگی می‌تواند از دادگاهها و ادارات مربوطه و مامورین وزارتخانه‌ها و بنگاههای دولتی و ملی، توضیحات لازمه را بخواهد و به پرونده‌های وابسته مراجعه کند و در صورتی که تحقیقی از اشخاص و یا از وضعیت ملک لازم باشد بعمل آورد. دادگاهها و ادارات و مامورین و بنگاههای مذکور مکلفند پاسخ هیئت را داده و تحقیق و عملی را که به آنها رجوع شده‌است انجام دهند. و همچنین اشخاص ذی نفع هم می‌توانند از مدارک موجوده در ادارات و دادگاهها استفاده نمایند.

    در دعاوی راجع به موقوفات نماینده اداره اوقاف نیز می‌تواند برای توضیحات و حفظ منافع وقف حضور داشته باشد.

ماده دوازدهم – هیئت رسیدگی می‌تواند شخص شاکی یا نماینده او را برای توضیحات و رسیدگی احضار و همچنین می‌تواند اشخاص دیگری را هم برای توضیح بخواهد و بوسایل لازم و مقتضی تحقیقات محلی بعمل آورد.

ماده سیزدهم – در صورتیکه نسبت به یک ملک چند نفر شکایت کنند هیئت رسیدگی کرده بدوا متصرف قبل از تصرف اعلیحضرت شاه سابق را تشخیص می‌دهد و پس از آن گفتگوی او را با دولت برطبق این قانون قطع و فصل می‌نماید.

    چنانچه پس از صدور حکم بدوی در دعوائی در ظرف مدت مذکور در ماده ۶ شکایت تازه‌ای نست بهمان موضوع بشود اگر در هیئت تجدید نظر مطرح باشد آن شکایت برای رسیدگی به هیئت تجدید نظر فرستاده می‌شود و اگر از هیئت تجدید نظر هم حکم صادر شده باشد هر گاه دولت محکوم له باشد موضوع در هیئت بدوی رسیدگی می‌شود و اگر حکم بنفع اشخاص صادر شده باشد شاکی می‌تواند بطرفیت اشخاص در داد گاههای عمومی اقامه دعوی نماید تا در آنجا رسیدگی به عمل آید.

تبصره – تشخیص هیئت رسیدگی راجع به صاحب حق فقط ضمن شکایت از رای نهائی قابل تجدید نظر است.

ماده چاردهم – هیئت پس از تکمیل رسیدگی با رعایت مراتب زیر رأی خود را به اتفاق و یا به ا کثریت خواهد داد اعم از اینکه مبنی باشد بر استرداد تمام یا قسمتی از موضوع دعوی یا دادن ملک دیگری از املاک واگذاری که مناسب با میزان دعوی باشد یا وجه نقد و یا حکم به بیحقی شاکی.

الف – درصورتیکه ملکی بدون عنوان معامله غصبا تصرف شده باشد چنانچه تغییر مهمی از حیث بنا و غیر آن در آن حاصل نشده باشد حکم به رد عین ملک داده خواهد شد و هر گاه ساختمان مهم یا تغییرات اساسی دیگری در ملک شده باشد حکم به رد بهای کنونی ملک مزبور (مطابق وضعیت روز تصرف) صادر می‌شود.

    در این موارد، هیئت رسیدگی اختیار دارد علاوه بررد عین ملک با توجه به مدت تصرف و مقدار ملک و اوضاع و احوال کارمبلغی که از سی هزار ریال تجاوز ننماید به نفع صاحب ملک حکم صادر کند.

ب – درصورتی که بهای پرداخت شده به فروشنده ملک خریداری شده بیش از ده هزار ریال نباشد و عدم تمکن صاحب ملک هم در نظر هیئت رسیدگی محرز باشد صرف نظر از دعوی غبن و غیره ملک عینا بدون مطالبه بهای پرداختی به فروشنده یا کسی که متصرف حین انتقال تشخیص گردد رد می‌شود مشروط بر اینکه ساختمان مهم یا تغییرات اساسی در آن داده نشده باشد که در این صورت تفاوت بهای کنونی ملک مطابق وضعیت روز انتقال پرداخته خواهد شد چنانچه یک نفر معاملات متعددی نموده باشد میزان ده هزار ریال در صورتی که مناط عمل می‌باشد که مجموع قیمتهای پرداخت شده به او از ده هزار ریال تجاوز ننماید و هر گاه صاحبان ملک تمکن تادیه تا میزان ده هزار ریال را داشته باشند با دریافت بهای پرداخت شده ملک به آنها رد می‌شود.

ج – چنانچه بهای معامله ملک مورد شکایت بیش از ده هزار ریال باشد و تفاوت مبلغ خریداری با بهای حقیقی تاریخ معامله از یک پنجم کمتر نباشد و در ملک هم احداث ساختمان مهم و یا تغییرات اساسی دیگری داده شده باشد حکم به رد تفاوت بهای ملک مطابق وضعیت روز انتقال صادر خواهد شد و ملک به ملکیت دولت باقی خواهد ماند و اگر تغییر اساسی و ساختمان مهمی در ملک نشده باشد در صورت احراز تفاوت مذکور در بالا بنابر تقاضای شاکی ملک پس از دریافت بهای پرداخت شده مسترد می‌گردد و یا حکم به پرداخت تفاوت بها داده می‌شود.

د – در تمام موارد مذکور هر گاه در قسمتی از ملک ساختمان مهم یا تغییرات اساسی شده و بقیه ملک به حال اصلی بدون تغییر اساسی باقی مانده باشد و برای استفاده از قسمت اول هر مورد احتیاج نباشد قسمتی که در آن ساختمان مهم یا تغییر اساسی شده و یا برای استفاده این قسمت لازم باشد به ملکیت دولت باقی خواهد ماند و قیمت حقیقی آن مطابق وضعیت روز تصرف به کسی که در آن تاریخ متصرف بوده پرداخت خواهد شد و بقیه ملک هم عینا مسترد می‌شود مگر اینکه ملک قابل تجزیه نباشد که در این صورت قیمت یا تفاوت قیمت تمام ملک پرداخته خواهد شد.

ه – اگر در عوض ملک مورد شکایت ملک دیگری به شاکی داده شده باشد در صورت موافقت دولت از نظر مصالح عمومی کشور و همچنین در صورت عدم احداث ساختمان مهم یا تغییرات اساسی در عوض یا معوض ملک به شاکی مسترد می‌شود و عوض آن به دولت بر می‌گردد و اگر دولت موافقت نداشته باشد و تفاوت قیمتی در بین باشد حکم به رد تفاوت قیمت مطابق وضعیت روز معاوضه داده خواهد شد.

و – حقوقی که رعایا نسبت به اعیان و غیره از سابق در این املاک داشته‌اند به حال خود محفوظ خواهد بود و رد این املاک به متصرف آن خللی به حقوق رعایا وارد نمی‌سازد.

تبصره ۱ – ساختمانهای روستایی از ساختمانهای مهم محسوب نمی‌شود و ملک رعایای ساکن آنجا شناخته می‌شود.

تبصره ۲ – در مواردی که مامورین اعلیحضرت پادشاه سابق املاکی را بنام خود انتقال گرفته و بعدا به پادشاه سابق انتقال داده باشند متصرفین قبل از انتقال به مامورین مزبور می‌توانند بر طبق این قانون اقامه دعوی نمایند. انتقال دهندگان مزبور در حدود این قانون متصرفین قبل از تصرف پادشاه سابق شناخته خواهند شد.

تبصره ۳ – هرگاه شاکی در حین شکایت بهای دریافتی خود را نقدا به صندوق دادگستری بسپارد و پس از ختم رسیدگی حکم قطعی بر صحت شکایت او صادر شود منافع ملک مورد حکم از تاریخ حکم متعلق به شاکی خواهد بود.

ماده ۱۵ – به کلیه مواردی که ملک به فروشنده رد می‌شود فروشنده باید بهای دریافتی را به دولت مسترد دارد و رد ملک به او موکول به پرداخت مبلغ دریافتی می‌باشد در مواردی هم که تفاوت قیمت ملک به فروشنده پرداخته می‌شود، وجهی که قبلا از بابت قیمت پرداخته شده‌است احتساب خواهد شد. در صورتی که معلوم شود فرشنده ملک حق انتقال نداشته ملک با رعایت شرایط مقرر در ماده ۱۴ راجع به ساختمان مهم و تغییرات اساسی به متصرف حین انتقال مسترد و حکم به دریافت بهای پرداختی از فروشنده صادر خواهد شد.

تبصره ۱ – در مواردی که هیئت رسیدگی رای بر به رد ملک و دریافت بهای پرداخت شده صادر می‌نماید، در صورت تقاضای شاکی قراری برای پرداخت بها به اقساطی که زائد بر پنج سال نباشد خواهد داد و عین ملک و صیغه پرداخت تمام اقساط خواهد بود.

تبصره ۲ – مقصود از تصرف تصرف به عنوان مالکیت است و یا وقفیت خواه بدون واسطه باشد و خواه به واسطه مستاجر و مباشر و امثال آن.

 ماده شانزدهم – رای هیئت به اطراف دعوی ابلاغ می‌شود و قابل اعتراض نیست. فقط از تاریخ ابلاغ تا ده روز بارعایت مسافت قابل تجدید نظر خواهد بود. برای مسافت از قرار هرسی و شش کیلو متر یک روز اضافه شده و برای کسر آن هم یک روز تمام منظور می‌شود. روز ابلاغ و روز تقدیم درخواست تجدید نظر حساب نخواهد شد.

ماده هفدهم – تجدید نظر در هیئتی بعمل می‌آیدم که از پنج نفر که ترتیب انتخاب رئیس و کارمندان اصلی و جانشین و رسیدگی و صدور رای و حضور نماینده وزارت دارائی بنحوی است که در مورد هیئت نخستین ذکر شده‌است.

ماده هجدهم – رای هیئت تجدید نظر قطعی است و به موقع اجرا گذارده می‌شود هم چنین است احکام هیئت نخستین که در مدت قانونی نسبت به آن درخواست تجدید نظر نشده باشد.

ماده نوزدهم – در مواردیکه بموجب حکم قطعی این هیئتها ملک بتصرف شاکی داده می‌شود، هر گاه قبل از تصرف اعلیحضرت شاه سابق، سند مالکیت بنام شاکی یا ایادی قبل از او صادر شده باشد و یا جریان ثبت بنام شاکی یا ایادی قبل از او پایان یافته و مدت اعتراض آن گذشته باشد، ملک مطابق مقررات ثبت بنام صاحب حق در دفتر املاک ثبت خواهد شد و سند مالکیت اعلیحضرت شاه سابق باطل می‌شود و در غیر این دو صورت، چنانچه سند مالکیتی بنام اعلیحضرت شاه سابق صادر شده باشد ابطال و کسی که حکم این هیئت به نفع او صادر شده‌است طبق مقررات درخواست ثبت خواهد نمود و مطابق قواعد عمومی با او رفتار خواهد شد – بدون درخواست ثبت نیز اشخاص می‌توانند اگر حقی بر یکدیگر داشته باشند نسبت باین املاک یا وجهی که دولت در عوض این املاک پرداخته‌است در دادگاهها طبق مقررات عمومی اقامه دعوی نمایند.

تبصره ۱ – هر گونه نقل و انتقال صلح و هر قسم قراردادی که از تاریخ اول شهریور ماه ۳۲۰تا تاریخ تصویب این قانون اعم از رسمی و غیره بهر عنوان راجع باین املاک انجام شده باشد از درجه اعتبار ساقط است و هیچگونه ترتیب اثر قانونی در هیچیک از دادگاهها به آنها داده نمی‌شود ولی حق‌الوکاله یا کارمزد مطابق تعرفه وزارت دادگستری مشمول این قسمت نخواهد بود.

تبصره ۲ – قرار مقوت‌هائی‌که در خلال دادرسی راجع به املاکی که به تصرف پادشاه سابق در آمده صادر گردیده از تاریخ اجرای این قانون تا بیست روز قابل پژوهش و فرجام است و بهر حال جریان کار در داد گاههای عمومی تعقیب می‌شود.

تبصره۳ – هیئت رسیدگی در مورد املاک غصب شده مذکور در بند الف ماده ۱۴ ضمن صدور حکم به رد عین ملک نسبت به پرداخت عواید و محصول ملک نیز از تاریخ تقدیم دادخواست تا روز اجراء حکم رای خواهد داد.

تبصره ۴ – هیچ یک از آقایان نمایندگان مجلس نمی‌توانند در هیئتهای رسیدگس مجموع این قانون به سمت وکالت دادگستری یا حکمیت وارد دعاوی شوند.

ماده بیستم – دوره تصرفات اعلیحضرت پاد شاه سابق و تصرفات بعد از ایشان تا موقع صدور رای قطعی این هیئتها جزء مدت مرور زمان راجع به دعاوی محسوب نمی‌شود.

ماده بیست و یکم – اگر نتیجه حکم به نفع دولت باشد سند مالکیت اعلیحضرت شاه سابق بنام دولت تبدیل خواهد شد.

ماده بیست ودوم – دعاوی مشمول شق (الف) و (ب) ماده ۱۴ از هزینه دادرسی در این هیئتها معاف بوده ولی چنانچه پس از رسیدگی تشخیص شود که شکایت وارد نبوده‌است، شاکی به پرداخت هزینه دادرسی محکوم خواهد شد هزینه دادرسی در مرحله بدوی نیم در صد بهای خواسته‌است که موقع تقدیم دادخواست باید داده شود و در مرحله تجدید نظر یک در صد از مبلغی است که نسبت به آن تجدید نظر خواسته شده و باید در موقع تقدیم در خواست تجدید نظر پرداخته شود.

ماده بیست و سوم – کسانیکه نتوانند هزینه رسیدگی را در مرحله بدوی یا تجدید نظر نقدا“ بپردازند می‌توانند تقاضای مهلت یا دعوی اعسار نمایند در صورت درخواست مهلت، باید ضامن معتبر معرفی نمایند که تا بعد از اجراء حکم هزینه رسیدگی را پرداخت کنند و در این حال مهلت داده خواهد شد اما در صورت دعوی اعساراز طرف هیئت بدوی فورا“ با حضور نماینده وزارت دارائی رسیدگی بعمل آمده و رای شایسته صادر می‌شود. رای مزبور در صورتی که مبنی بر تصدیق اعسار باشد قطعی و اگر بر رد آن باشد در ظرف مدت ده روز پس از ابلاغ با رعایت مسافت قانونی قابل شکایت در هیئت تجدید نظر خواهد بود. اعسار از هزینه مرحله تجدید نظر باید در ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ حکم بدوی به هیئت رسیدگی نخستین تقدیم شود تا مطابق این ماده رسیدگی واقع گردد.

ماده بیست و چهارم – ترتیب جریان شکایت در دفتر و رسیدگی هیئتهای نخستین و تجدید نظر و جلب و ورود سوم کس و تعیین کارشناس و ارزیاب و احضار اشخاص ذینفع و ابلاغ برگها و صدور رای واجرای آن و غیره در آئین نامه مخصوصی که وزارت دادگستری با رعایت کمال سادگی و سرعت رسیدگی تنظیم خواهد نمود، معین می‌شود.

ماده بیست و پنجم – وزارت دارائی بودجه هیئتهای بدوی و تجدید نظر مذکور در این قانون و همچنین بودجه دادگاه تجدید نظر دیوان کیفر مذکور در ماده ۵ قانون مصوب ۲۴ مهر ماه ۱۳۲۰ اعم از حقوق کارمندان و سایر هزینه آنها را از صرفه جوئی بودجه کل کشور و یا از اعتبار دولت بنا بر پیشنهاد وزارت دادگستری خواهد پرداخت.

ماده بیست و ششم – دعاوی اشخاص نسبت به مؤسسات صنعتی یا فلاحتی که متعلق به آنها بوده و بهر عنوان به تصرف اعلیحضرت شاه سابق در آمده باشد قابل رسیدگی در این هیئتها خواهد بود و نسبت به این دعاوی و همچنین تعقیبات جزائی اشخاص در این گونه موارد مدت تصرف اعلیحضرت سابق جزء مدت مرور زمان محسوب نمی‌شود.

ماده بسیت و هفتم – کسانی که بدون اجازه دولت دخالت و تصرفاتی در این املاک نموده و یا می‌نمایند و در ظرف دو ماه از تاریخ تصویب این قانون رفع مداخلات و تصرفات خود را ننمایند از طرف دولت مطابق مقررات قوانین مورد تعقیب و کیفر قرارخواهند گرفت بعلاوه در صورتی که خلع ید ننمایند بپرداخت قیمت محصول آن ملک نیز مطابق عمل سال ۱۳۱۹ محکوم خواهد گردید – خرده مالکینی که برحسب اجازه کلی دولت برای امور کشاورزی مداخله نموده‌اند مشمول این ماده نخواهند بود.

ماده بیست و هشتم نسبت به اراضی که به دستور اعلیحضرت شاه سابق به مؤسسات یا اشخاص یا ادارات دولتی واگذار شده‌است وزارت دادگستری مکلف است برای رسیدگی و احقاق حق متظلمین قانونی پیشنهاد نماید.

این قانون که مشتمل بر بیست و هشت ماده‌است در جلسه دوازدهم خردادماه یک هزارو سیصدو یست و یک به تصویب مجلس شورای ملی رسید.

رئیس مجلس شورای ملی – حسن اسفندیاری(1)

◀ سرنوشت   املاک رضا شاه

«پس ازاستعفای رضا شاه از سلطنت و واگذاری سلطنت  به ولیعهد  خود محمد رضا پهلوی کلیۀ  دارائی  یعنی اموال  منقول و غیر منقول  خویش را در ایران  طبق مصالحه نامۀ  رسمی تحت  الذکر  به فرزند  خود محمد  رضا شاه  واگذار نمود که او هم  طبق  فرمانی  اموالی که غیر منقول  بود به دولت  یعنی به ملت ایران واگذار و نقدینه( اموال منقول)  را بطوریکه  گفتند بعنوان عطیۀ  ملوکانه  صرف بعضی مصارف از قبیل ساختمان بیمارستان در شهرستانها و بذل و بخشش‌ها (*) و غیره رسانید، و چون شکایات  بسیار  و سرو صدای زیادی  در باره  غصب املاک و اموال مردم  توسط  رضاشاه برآمده  بود طبق  قانونی  که از مجلس  گذشت  قرار شد اشخاص و افرادی  که املاک آنها بزور  و عنف گرفته  شده بدادگاه  اختصاسی  املاک  واگذاری  مراجعه  در صورت  ثبوت، املاک به صاحبان  آنها  برگردانده شود. امّا عده‌ای از صاحبان املاک در حین غصب املاک آنها درزندانها تلف شده وبسیاری هم درموقع مقرر بواسطه فقرونداشتن حق‌الوکاله و بی‌اطلاعی از قانون ومشکلات دیگر نتوانسته  بودند بدادگاه مربوطه مراجعه و حق خود را بگیرند.  فقط  بعضی  صاحبان  زرو زور توانستند املاک  خود را متصرف شوند. بقیۀ املاک و اموال غیر منقول جزو خالصاجات عمل می‌شد و عواید آن. بحساب خزانه  دولت  ریخته می‌شد تا آنکه محمد رضا شاه رفته رفته قدرتی  پیدا کرد  و جراید در نوشتن پاره‌ای مسائل  مربوط به دربار، محدودیت‌هائی یافتند. لذا، محمد رضا شاه به خیال آن افتاد آنچه را بنام بخشش وعطیه به ملت واگذار کرده‌بود،  پس گرفته و تصاحب نماید و برای صورت ظاهر و قانونی جلوه‌ دادن به این مسئله،  دولت لایحه‌ای  درموقع خاص و شرایط ویژه‌ای  که اهم  آن اکثریت  مجلسی  بود که تحت اراده اوامر دربار و ستاد ارتش بودند  وبایستی دوره دیگر هم انتخاب شوند به مجلس تقدیم  نموده که کلیه اموال غیر منقول واگذاری به محمد رضا شاه برگردانده شود. این لایحه  با صحنه سازی عجیبی که دراینجا  بذکر آن پرداخته خواهد شد بتصویب رسید. که صورتاً وقف ولی در حقیقت  چون ملک  واموال غیر منقول دیگر بود و روی اصول وقف عمل نمی‌شد. وعواید آن صرف  تحکیم مبانی استبداد سلطنتی می‌گشت و عده‌ای  که آتش بیار معرکۀ دربار بودند ازاین ممر استفاده  می‌نمودند.

 اینک  مختصراً سرنوشت این اموال غیرمنقول را بدین شرح متذکرمی شود:

 متن صلح نامۀ رضاشاه

« بنام خداوند متعال چون ازابتدای تأسیس و تشکیل سلطنت خود پیوسته در فکر عمران و آبادی  کشور بوده و این مطلب را در مقدمۀ برنامۀ اصلاحات کشور خود قرار داده بودم و همواره در نظر داشتم آن رویۀ عمران سرمشق کلیه صاحبان زمین واملاک گردد تا در موقع خود بتوانم از ثمرۀ این املاک کلیه ساکنین و رعایای کشور خود را بهره‌مند نمایم این فرصت دراین موقع که فرزند ارجمند عزیزم اعلیحضرت محمد رضا شاه پهلوی زمام امور کشور رابدست گرفته‌اند حاصل شده‌است بنابراین مصالحه نمودم  کلیه اموال و دارائی خود را (اعم ازمنقول وغیر منقول و کارخانجات وغیره ) ازهر قبیل که باشد بایشان بمال‌الصلح ده گرم نبات موهوب تا به مقتضای مصالح کشور بمصارف خیریه وفرهنگی وغیره بهرطریقی که صلاح بدانند برسانند».

متن فرمان مصالحۀ محمد رضا شاه

« جناب  نخست وزیر:

     چون منظور اصلی اعلیحضرت پدر بزرگوار ما در واگذاری اموال خودشان به ما این بود که  به مصارف خیریه  برسد و ما همیشه سعی داشته و داریم که وسیلۀ آسایش و رفاه عموم  را از هرحیث فراهم آوریم، بنابراین، چنین تصمیم  نمودیم اموالی که از قبیل اماک و مستغلات و کارخانجات بما واگذارشده‌است، بمنظور ترقی  کشاورزی و بهبود حال کشاورزان و ترقی اوضاع شهرها و ترقی صنایع کشور و بهبود حال کارگران و ترقی فرهنگ و بهداری به دولت و ملت اعطا نمائیم تا برحسب اقتضا برای انجام منظورهای  بالا یا املاک  را بفروش برسانند و یا با حفظ  و توسعۀ آبادی آنها در ملک دولت نگاهدارند و نیز مقرر می‌داریم  که اگرکسانی باشند  که نسبت به املاک ادعای غبنی داشته باشند  پس از رسیدگی به شکایات آنها از محل همین املاک  رفع ادعا بشود امضا (2)

◀برگشت  املاک  به محمد رضا شاه

◀جلسه 169  مورخ  یک شنبه پانزدهم خرداد 1327

تقدیم یک فقره لایحه راجع به املاک واگذارى از طرف آقای وزیر دارایى بقیه یک فوریت‏

● رئیس – قانون کار گزارشش آمده‌است، آقای وزیر دارایى فرمایشى دارید؟ بفرمایید.

● گلشاییان (وزیر دارایی) – آقایان مسبوق هستند که در شهریور ۱۳۲۰ اعلیحضرت فقید کلیه املاک و مستغلات خودشان را به دولت واگذار کردند که به مصارف خیریه برسد و بعد هم چون راجع به این املاک یک دعاوى بود قانونى گذشت که در یک محکمه خاصى نسبت به این دعاوى رسیدگى شود ولى نظر این بود بعد از این که این املاک تکلیفش روشن شد، همان منظورى را که نسبت به این املاک داشتند انجام شود (یک نفر از نمایندگان – دیگر املاکى نمانده همه‌اش را برده‌اند) بنده نمی‌خواهم عرض کرده باشم این تذکرى که ایشان دادند شاید یک قسمتش هم شده باشد، به هر صورت در نظر گرفته شده‌است که یک ماده واحده‌اى با قید یک فوریت به مجلس پیشنهاد شود که این املاک مجدداً به اعلیحضرت همایونى واگذار شود، به شرط این که موقوفه باشد (صحیح است) البته این املاک یک قسمتى هست که تکلیفش روشن شده‌است از نظر این که یا اعتراض نشده، یا بعد از شش ماه اعتراض شده‌است و حکم بر له دولت صادر شده‌است آنها به طور قطع فعلاً واگذار می‌شود. نسبت به املاکى که هنوز تکلیف آنها در دعاوى روشن نشده به تدریجى که احکام از محکمه صادر شد و حق اشخاص مسلم شد به اشخاص واگذار مى‌شود اگر مسلم شد که مال دولت است که این املاک هم مثل سایر املاکی که واگذار می‌شود، واگذار می‌گردد، البته یک قسمت هم راجع به مستغلات و ابنیه‌اى بوده است که در اختیار ادارات دولتى هست البته این قسمت را موافقت فرمودند که در اختیارات ادارات دولتى استفاده بکنند. (صحیح است)

● رئیس – لایحه یک فوریت دارد و قرائت می‌شود. (به شرح زیر قرائت شد)

    مجلس شورای ملى: چنان که خاطر نمایندگان محترم مستحضر است در ۲۰ شهریور ماه ۱۳۲۰ اعلیحضرت فقید کلیه املاک و مستغلات خریدارى خود را به دولت واگذار نمودند که به مصارف خیریه برسد و چون نسبت به این املاک اشخاص ادعاهایی داشتند قانونى در ۲۲ خرداد ۱۳۲۱ از مجلس شورای ملى گذشت که اشخاصى که دعاوى دارند در ظرف مدت شش ماه در محکمه حاضر و به محکمه عادى املاک واگذارى مراجعه نمایند چون منظورى که از واگذارى املاک مزبور براى مصارف خیریه بوده در این مدت انجام نشده بنابراین این در نظرگرفته شد، املاکى که نسبت به آنها اقدامى نشده یا اگرشده به ملکیت قطعى دولت در آمده‌است مجدداً به ملکیت اعلیحضرت همایون شاهنشاهى واگذار که املاک مذکور را وقف به مصارف خیریه بفرمایند براى این منظور ماده واحده زیر به قید دو فوریت پیشنهاد و استدعاى تصویب را دارد.

مادۀ واحده – املاک و مستغلات اعلیحضرت شاهنشاه فقید که مطابق فرمان همایونى مورخ ۲۰ شهریور ۱۳۲۰ به دولت واگذار شده‌است تا به مصارف خیریه برسد (به استثناى اراضى که در آنها کارخانه تأسیس شده و ابنیه و ساختمان‌‌هاى توابع آنها و همچنین املاک و مستغلاتى که به موجب حکم دادگاه‌‌هاى مربوطه به استناد قانون املاک واگذارى مصوب خرداد ۱۳۲۱ ملک اشخاص شناخته شده و یامنعبد می‌شود) در این تاریخ به ملکیت اعلیحضرت همایونى برمی‌گردد که بنا به تصمیمى که اتخاذ فرموده‌اند به نام موقوفه خاندان پهلوى نامیده شود و عوائد آن به مصرف امور خیریه برسد. اداره بهره‌بردارى املاک و مستغلات مزبور به عهده سازمان شاهنشاهى خدمات اجتماعى خواهد بود و سازمان آنها را به هر نحو که صلاح بداند بهره‌بردارى نموده و عوائد حاصله را به نحوی که اعلیحضرت همایون شاهنشاهى در وقف‌نامه قید خواهند فرمود به مصرف می‌رساند.

    این واگذارى در مورد املاک و مستغلاتى که تا این تاریخ ملک قطعى دولت شناخته شده فوراً، و در مورد بقیه بلافاصله پس از صدور حکم قطعى دادگاه‌هاى مربوطه بر له دولت نسبت به هر یک از آنها انجام خواهد گرفت. براى استفاده مجانى از ابنیه‏ که مورد استفاده قطعى ادارات دولتى است ترتیب خاصى بین سازمان شاهنشاهى خدمات اجتماعى و ادارات دولتى داده خواهد شد.

نخست وزیر محمد ساعد. وزیر دارایى. گلشاییان وزیر دادگسترى دکتر سجادى‏

    برای تصویب  لایحۀ  املاک  واگذاری جلسۀ  فوق‌العاده  اعلام  شد. یعنی  بر خلاف  روزهائی  که معمولاً  یک شنبه – سه شنبه – پنج شنبه تشکیل  می‌گشت،  اعلام کردند که روز دوشنبه 20 تیر  ماه 1328 جلسه فوق‌العاده مجلس تشکیل می‌شود. قبلاً هم به نمایندگانی که در مرخصی  بودند  بر خلاف  آئین نامه  خبر کردند  که در این  جلسه حاضر شوند، تا تعداد رأی دهندگان زیادترباشد و چون آخرین روزهای دوره پانزدهم بود نمایندگان از ترس این‌که مبادا در دوره بعد انتخاب نشوند، شرکت نمودند تا در یک جلسه کارتصویب  لایحه املاک واگذاری  را تمام کرده  بتصویب برسانند، و این موضوع یعنی حضور نمایندگانی  که در مرخصی بودند خلاف نظامنامه بود درهمین  جلسه 188 مورد  اخطار نظامنامه واقع شد. که عیناً چگونگی آن در زیرنقل  می شود:

● دکتر بقائى- بنده اخطار نظامنامه‌اى دارم طبق ماده ۸۱.

● رئیس- بفرمایید.

● دکتر بقائى- عرض کنم یک بار دیگر هم بنده این موضوع را در مجلس تذکر دادم مخصوصاً در یک چنین روزى باید دقت بشود که عده حاضر در مرکز را غلط ننویسند اینجا نوشته ۷۳ نفر عده حاضر در مرکز امروز نود و چهار نفر در مجلس بودند.

● رئیس- خیر ۸۱ نفر شد آقایانى که در مرخصى هستند آنها هم آمده بودند.

● دکتر بقائى- عده حاضر در مرکز دیگر مرخصى و غیر مرخصى ندارد.

◀ نقل از صورت مذاکرات مشروح مجلس جلسه 188 مورخ دوشنبه 20 تیر ماه  1328

* طرح و تصویب لایحۀ املاک واگذاری

●رئیس- موضوع املاک واگذارى مطرح است. آقاى صاحب‌دیوانى.

● مکى- ما اقلیت هستیم ما باید مخالفت کنیم. تبانى شده‌است‏

● صاحب دیوانى- شما می‌خواستید تشریف بیاورید مخالفت کنید.

● رئیس- در لوایح اقلیت و اکثریت ندارد اظهار عقیده می‌کنند. آقاى صاحب‌دیوانى(لازم به یاد آوری است که تاج الملوک پس از فوت رضاشاه با غلامحسین صاحب دیوانی ازدواج کرد.«صاحب دیوانی در واقع هم سن و سال پسر تاج الملوک مادرمحمد رضا شاه بود و عضو یکی از شاخه‌های خانواده متنفذ قوام‌الملک شیرازی دراستان فارس و سرسپرده به انگلیس به شمارمی‌آمد. غلامحسین خان صاحب دیوانی پس از این وصلت مدارج ترقی را طی کرد و خیلی زود به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب شد.» متن سخنرانی او درمجلس بیانگر وابستگی اش به دربار و خاندان پهلوی است.)

● صاحب‌دیوانى- استدعا می‌کنم براى چند دقیقه توجه دقیقى به عرایض بنده بفرمایید و قبل از تجزیه و تحلیل مطالب هم در قضاوت عجله نکنید‌ روش بنده را در جریان دو سال مجلس کلیه همکاران محترم تشخیص دادند که در هیچ مورد قصد کوچکترین تظاهر یا غرض خاصى را نداشته و اکنون هم یادآور می‌شوم که سوگندى را که در این مجلس یاد کرده‌ام تا آخرین دقیقه عمر مجلس در نظر داشته و بر‌خلاف آن رفتار نخواهم نمود و بیاناتى را هم که اکنون به طور اختصار عرض می‌کنم صرفاً روى منافع ملت و آینده کشور است بنده با در نظر گرفتن جهات مختلف و وضع فعلى دربار و مخارجى که به طور اجبار باید در شبانه‌روز بشود و اشخاصی که به‌طور استمرار در حریم سلطنت اعاشه می‌نمایند و عدم خوددارى شاهنشاه محبوب از بذل و بخشش در راه امور خیریه و حفظ شعائر ملى و عظمتى را که دربار کهنسال ایران ازقرون متمادى دارا بوده وحالا هم باید دارا باشد‌ معتقدم که کلیه املاک اعلیحضرت فقید بایستى بدون هیچ‌گونه قید و شرطى از قبیل عنوان موقوفه و یا عناوین دیگرى به ملکیت اعلیحضرت همایونى برگذار و اعاده شود و علل مخالفت مشروط خود را هم بعلت شرطی که تلویحاً درماده واحده شده‌است به عرض آقایان می‌رسانم. گذشت زمان در کشف حقایق و از بین بردن اغراض و نمودار ساختن وقایع عامل بسیار مؤثرى است که بیشتر از همه مورخین از آن استفاده می‌کنند‌ خوشبختانه بیش از هشت سال نگذشته است که مردم به خودى خود بدون تبلیغات و تلقینات با وجود این که هنوز هم زمینه آن طور که باید فراهم نیست به وطن‌پرستى و نبوغ و خدماتی که اعلیحضرت فقید به این کشور نموده‌است پى برده‌اند و هرچه زمان بیشتر بگذرد این حقایق بهتر آشکار می‌شود- شاهنشاه فقید در کلیه امور احاطه و توجه مخصوصى داشت ولى سه قسمت را ذاتاً بیشتر علاقه‌مند بود- اول قبل از همه چیز به ارتش صرف نظر از انضباط و سایر فنون نظامى در حفظ اموال و نگاهدارى اشیاء و تحهیزات به قدرى دقیق بودند که هیچ فردى نسبت به‌ عزیزترین اشیاء و دارایى شخصى خود تا این حد علاقه‌مند نمی‌تواند بود- من باب مثال عرض می‌کنم خود بنده آجودان هنگ توپخانه لشکر اول مرکز بودم و اعلیحضرت فقید بر حسب معمول قرار بود از لشگر بازدید فرمایند. با این که حتى کشوهاى میز خود را نظیف کرده و رعایت کلیه جهات و جوانب را نموده بودم وقتی که به اطاق کار بنده تشریف‌‌فرما شدند پس از اداء مراسم نظامى که به جاى آوردم به اطراف توجه دقیقى فرموده یک شیشه اطاق را که اندکى کثیف بود با عصا به بنده نشان داده فرمودند آقاى آجودان این شیشه از پول ملت خریده شده اگر امروز به کثیف شدن آن اهمیت ندادید فردا بشکستن آن‌هم اهمیت نخواهید داد- بین خود و خدا قضاوت کنید تا‌کنون هیچ یک از شما آقایان برایتان اتفاق افتاده است که چنین توجه دقیقى به حفظ و نگاهدارى مال شخصى خود نموده باشید و هیچ حافظى بهتر از او قادر بود همه چیز این ملت را حفظ نماید. متأسفانه در اثر وقایع شوم شهریور ۲۰ دو ثلث از بهترین مهمات و لوازم نظامى ما که با آن دقت تهیه و نگاهدارى شده بود از بین رفت و هیچ کس کمترین توجهى به این موضوع نکرد.

دوم- در ساختن ابنیه و قصور- چنانچه ملاحظه می‌فرمایید هر کجا عمارتى است قصرى است آثارى از تمدن غرب آمیخته با تمدن باستانى است نتیجه ذوق و قریحه شاهنشاه فقید است متأسفانه باید عرض کنم آنها هم تدریجاً رو به خرابى و انهدام می‌رود.

 سوم- قسمت عمران و آبادى املاک مزروعى و توسعه کشاورزى بود- اعلیحضرت فقید براى تشویق زارعین و جلوگیرى از تماس دائم مأمورین دولت با کشاورزان و آباد شدن املاک مالیات مزروعى را موقوف نمود و در عوض مالیاتى به نام صدى سه بر محصول کشاورزى مقرر داشت حالا نتیجه حاصله از این کار تا چه اندازه مفید بود قابل شرح نیست زیرا مالک مالیات می‌پرداخت و با مأمورین در تماس نبود- رعیت هم آنچه را که براى اعاشه سالیانه خود لازم داشت و در خانه خود نگاه می‌داشت و تدریجى مصرف می‌نمود از مالیات معاف بود و بالنتیجه سطح تولید روز به روز بالا می‌رفت و براى پیشرفت زراعت و فلاحت و تشویق کشاورزان به زراعتهاى چغندر- پنبه- چاى- کنف که محصولات صنعتى و صادرتى بودند منتهاى مجاهدت را مبذول فرمودند من عقیده دارم حالا هم اگر بخواهیم قدم اساسى به حال این مملکت و ملت برداریم و خود را از فقر اقتصادى و بحران کنونى از هر حیث نجات بخشیم بایستى دست از ابتکارات بى‌نتیجه برداشته و کتابى به نام متد مملکتدارى رضا شاه کبیر از کلیه تعالیم و دستورات آن شاهنشاه تدوین نموده و طابق‌النعل بالنعل بدون این که سلیقه خود را در آن دخالت دهیم به آن عمل کنیم به نظر آورید که همین املاک واگذارى قبل از خریدارى شاهنشاه فقید چه صورت ویرانه داشته و در این مدت تا چه حد در عمران و آبادى و غرس اشجار با اصول فنى و ساختن خانه‌هاى رعیت نشین و ایجاد راه‌ها فعالیت شده‌است امروز هم پس از هشت سال ملاحظه فرمایید تا چه حد خراب و ویران گردیده است- این املاکى که سالیانه میلیون‌ها ریال عواید داشت امروز به نقصان و کسر بودجه کمک می‌کند شاهنشاه فقید صرفاً براى آبادى و عمران کشور این املاک را خریدارى می‌نمود. اگر در قیمت خرید از طرف مأمورین مربوطه نسبت به بعضى از مالکین قبلى اجحافى شده باشد به خداى لایزال که شاه فقید گناهى نداشت شما روزانه در منزل مبلغى جهت خرج به مستخدم خود می‌دهید با این که مستخدمین شما معدود و زندگانى امثال بنده و شما آن قدرها وسعت ندارد معهذا مستخدم هر اندازه خوب باشد در روز مبلغى به عنوان نظارت از مال شما را برداشت می‌کند و قادر نیستیم جلوگیرى نماییم چگونه ممکن است شاهنشاهى که یک کشور پهناور را شخصاً اداره می‌نمود بتواند در خریدارى این املاک تا این حد مراقبت کند که اجحافى صورت نگیرد بنده از شخص موثقى در کلاردشت شنیدم که در مازندران یک نفر پیشنهاد کرده بود که اعلیحضرت یکى دو ملک خانم فخرالدوله را که مجاور املاک شاهنشاه است خریدارى فرمایند اعلیحضرت در جواب فرموده بودند که فخر‌الدوله در عمران و آبادى املاک خود لایق و شایسته است من هرگز علاقه به خرید املاکی که مالکین آن در عمران و آبادى ملک کوتاهى نمی‌کنند ندارم بروید املاکى را که خراب و ویرانه است و صاحب آن لایق به عمران آن نیست خریدارى کنید بنا‌بر‌این غرض از خرید این املاک جز معمور نمودن آنها چیز دیگرى نبوده و این املاک هنوز هم موجب افتخار و مباهات این کشور است اگر مهمان گرامى و جلیل‌القدرى داشته باشیم براى حفظ آبروى خود به صفحات شمال راهنمایى می‌کنیم تا آثار آن شاهنشاه را دیده و موجب رو سفیدى ما گردد. رضا شاه کبیر تمام محصول عمر خود را در این کشور گذاشت و رفت و جز مشتى خاک با خود نبرد آن روز که بیگانه‌پرستان فریاد می‌کشیدند که رضا شاه جواهرات و ارزهاى زیادى با خود برده موجبات ‌قایان براى نمونه از وطن‌پرستى و دقت نظر اعلیحضرت فقید یک مثال کوچک عرض مى کنم وقتیکه با‌نک ملى در شرف تأسیس بود امر می‌فرمایند که طلاهاى مردم جمع و در بانک ملى نگاهدارى شود این امر در دربار هم عملى می‌شود- سه سال قبل از طرف اعلیحضرت همایونى به اتفاق چند نفر مأمور شدیم که صندوقخانه اعلیحضرت فقید را باز کرده صورت‌بردارى نموده و با دفتر آن تطبیق نماییم در ضمن اجراى امر در میان اثاثیه تعداد ۶۰ الى ۷۰ ساعت بغلى بدون قاب دیده شد که از کارخانه‌هاى معروف دنیا بود چگونگى را که تحقیق کردیم معلوم شد موقعى که طلاها جمع‌آورى می‌شده طبق امر مخصوص کلیه طلا‌هاى خاندان سلطنت‏ نیز جمع و به بانک تسلیم و قاب‌هاى این ساعت‌ها را هم به بانک برده‌اند و کارخانه‌هاى قیمتى آن بدون قاب مانده است آقایان شاهنشاهی که تا این حد وطن‌پرست بوده است نباید امروز خاندان سلطنت دچار مضیقه مالى باشند به طور قطع خدمت آقایان اطمینان می‌دهم که بودجه دربار نسبت به مخارجى که در نهایت دقت و صرفه‌جویى می‌شود بسیار ناچیز است و از وجوهى که از اعلیحضرت فقید باقى مانده بود دینارى دیگر وجود ندارد کدام شهرستان است که از عطایاى ملوکانه در این مدت برخوردار نشده‌است اعیحضرت همایونى هرچه را داشتند در راه عمران و آبادى شهرها و کمک به سیل‌زدگان، حریق‌زدگان، زلزله‌زدگان ایجاد قنوات لوله‌کشى کمک به فقرا‌ و بینوایان تأسیس بیمارستان‌ها و مدارس به رایگان اعطا فرمودند و سر و کار به جایى رسید که شاهنشاه محبوب خانه‌هاى خصوصى را هم فروخته و وجه آن را صرف همین امور فرمودند شاه ما رئوف و مهربان و سخى‌الطبع است قادر نیست که مالى داشته باشد و در راه ملت خرج نکند در این مدت امتحانات مکرر این موضوع را ثابت کرده است چرا می‌خواهید اعلیحضرت رئوف خود را دچار فقر مالى کنید ملت ایران عادت دارد که از شاه خود کمک و استعانت جوید شاه هم معتاد شده‌است که در راه ملت انفاق کند نباید از این رویه ممدوح جلوگیرى کرد وقتیکه دربار داراى مخارجى زیادتر از مبلغى است که از خزانه تقدیم می‌شود وقتی که ناگزیر باید ده نفر اولادهاى عالیحضرت فقید یعنى والاحضرت شاهپورها و شاهدخت‌ها با شئوناتى که دارند ماهیانه مبلغى مخارج نمایند و بخصوص از دخالت در امور هم ممنوع باشند و تمام این مخارج را اعلیحضرت همایونى بایستى بدهند باید اجازه داد که املاک خریدارى پدر تاجدارشان به آنها تسلیم شود آقایان هرکس در این مدت به این املاک ادعایى داشت ملک خود را حق یا باطل تصاحب کرد آنها هم که در جریان است فعلاً از برگذارى آن تا صدور حکم نهایى خوددارى می‌شود بنابراین باقیمانده ملک واقعى اعلیحضرت فقید است که در عمران و آبادى آنها منتهاى فعالیت را نموده‌اند حالا می‌خواهید به عنوان موقوفه برگذار نمایید این چه شرطى است مگر هیچ مقامى جز شخص اعلیحضرت محمد رضا شاه پهلوى صلاحیت دخالت در این املاک را دارد در این صورت لازم نیست این املاک را حبس کرد و قیودى قائل شد و به خرابى آنها کمک نمود نگاهى به ثروت پادشاهان سایر کشورها از خاورمیانه تا انگلستان نا‌چیزى و بى‌قدر و قیمتى این املاک را ثابت می‌کند امروزه دربارى ساده تر کم خرج‌تر از دربار ایران که قدیمى‌ترین دربارهاى دنیاست نخواهید دید اگر از جنبه حقوقى هم بخواهید موضوع را حلاجى کنید این املاک در یک زمان غیر عادى و بحران‌آمیز برگذار گردید و امروز که الحمدالله اوضاع وخامت خود را از کف داده است برگذارى مجدد آن را به نام قدرشناسى و حق و عدالت بایستى نمایندگان ملت ایران بدون قید و شرط تصویب نمایند- آقایان باید مطمئن باشند که شخص اعلیحضرت همایونى با کمال حسن نیت منافع حاصله آن را در راه کشور خرج خواهند فرمود و هزار بار بهتر از مقید بودن بمصرف امور خیریه و عمرانى خواهند رسانید.

    آقاى دکتر طبا رئیس سابق دارایى یزد تعریف می‌کرد که هنگام تشریف‌فرمایى اعلیحضرت همایونى به شهرستان نائین در مدخل شهرستان پیر مردى شعرى خواند که مضمون آن این بود که شاها نان نداریم و به جاى آب هم خون دل می‌خوریم و میگفت من که نزدیک‌ترین فرد به اعلیحضرت همایونى بودم دیدم بلافاصله اشک تأثر از دیدگان شاهنشاه جارى شد و هر چه خواستند از ریختن اشک جلوگیرى نمایند قادر نبودند و من از فرط تأثر شاهنشاه به گریه افتادم ولى شاه اشک تأثر می‌ریخت که چرا مردم این شهرستان آن قدر در زحمتند که آب خوردن هم ندارند و من از شعف گریه می‌کردم که چنین شاهنشاه رئوف و مهربانى داریم که قادر بشنیدن این بیانات هم نیست و همان روز یک میلیون ریال جهت لوله‌کشى آب شیرین اهدا فرمودند و اکنون نائین آب لوله‌کشى دارد- آقایان شما می‌خواهید براى چنین پادشاه رئوفى قید و شرط معین کنید و عنوان موقوفه بودن املاک بگذارید- با دلایلى که عرض شد با برگذارى املاک با هر گونه شرط مخالفم و پیشنهاد اصلاح ماده واحده لایحه تقدیمى دولت را هم داده ام و اگر توضیحات بیشترى هم لازم باشد هنگام قرائت پیشنهاد خود عرض خواهم نمود

● رئیس- آقاى نورالدین امامى.

● نورالدین امامى- بنده خوشبختانه یا بدبختانه به طول کلام عادت ندارم و تصور هم می‌کنم که زیاد احتیاج به بحث در اطراف این لایحه نباشد و بنده اگر به عنوان موافق مشروط اسم نوشته‌ام علت عمده‌اش این بوده است که خود بنده چندین سال در مازندران رئیس ثبت اسناد بوده‌ام و از وضعیت این املاک اطلاعاتم بیشتر از اکثر آقایان است. علت مشروط بودنم این است که مطابق انتقالنامه اعلیحضرت فقید اساساً این املاک تقریباً وقف شده بود (دکتر طبا- چرا؟) و وقف بر امور خیریه و بهداشت، صریح وقفنامه و انتقال اعلیحضرت فقید است «بنابراین مصالحه نمودم کلیه اموال و دارایى خود را اعم از منقول و غیر‌منقول و کارخانه‌جات و غیره از هر قبیل که باشد به ایشان به مال‌الصلح ده گرم نبات و اعلیحضرت همایون شاهنشاهى هم به مقتضاى مصالح کشور به مصارف خیریه و فرهنگى و غیره به هر طریقى که صلاح بدانند برسانند» (صحیح است) این خودش یک نوع وقفنامه است و انتقال براى یک مصارف معینى است حالا که دولت خدا رحمت کند مرحوم آهى را آمد و این قانون را گذراند و همان طور که آن روز هم تلویحاً جناب آقاى گلشائیان فرمودند مقدار زیادى از این املاک را غرما گرفتند و بردند و اشخاصى که صد در صد هیچ گونه سمتى نداشتند و مالکیتى در این املاک نداشتند (صحیح است) آمدند و گرفتند بنده خودم شاهدم یک مشت موقوفه را که تبدیل به احسن کرده و الان می‌توان گفت سند مالکیت گرفته‌اند و حکم گرفتند تمام جزئیات آن وقفنامه الان در نزد من هست و محفوظ است (بعضى از نمایندگان- اسم ببرید) املاک تنکابن، املاک تنکابن یک ملکى است که در زمان ریاست دکتر میلسپو در نتیجه مطالباتی که دولت از مرحوم سپهسالار داشت انتقال داده شد به دولت دولت هم انتقال داد به اعلیحضرت فقید، حالا آمده‌اند عده‌اى اینها را غرما کرده اند و دارند می‌برند در صورتی که این املاک هم مربوط به املاک واگذارى هم نبوده است (مکى- سویس ایران است) (بعضى از نمایندگان- اسم ببرید) من چکار دارم اسم ببرم یکى دو تا ملک که نیست پرونده دارد وزارت دارایى سابقه دارد بروید رسیدگى کنید اگر کسى مدعى باشد باید برود به محاکم املاک واگذارى و این املاک تنکابن نبود (مکى- این صحیح است، آقاى با‌تمانقلیج هم می‌گیرند) ولى اشخاص دیگرى شاید باشند (باتمانقلیج- املاک بنده مربوط به آنجاها نیست) اگر هم باشد یک قسمت هست (باتمانقلیج- خیر مربوط نیست) و اشخاص دیگرى هم هستند… (دکتر طبا- آن قسمت را هم که آقاى باتمانقلیج دارند دادند به سازمان) (باتمانقلیج- خیر ندادند) قانونى را که دولت آورده است به نظر بنده نواقصى دارد این املاک انتقال داده شده به اعلیحضرت فعلى که هر طور صلاح می‌دانند به مصارف امور خیریه برسانند ولى بعدها تکلیف این املاک معلوم نشد اگر این املاک را اعلیحضرت همایونى وقف خواهند کرد متولى و تولیت آن هم بعدها معلوم می‌شود. و اگر خیر شخصاً دخالت خواهند کرد آن وقت یک قسمت از این مواد قسمت‌هاى آخر لایحه اضافه است که باید جناب آقاى وزیر دارایى در آن قسمت یک توضیحى بدهند و به عقیده من هیچ کدام از آقایان نمایندگان اشکالى و ایرادى نسبت به این کار ندارند امروز این کار را تمام کنیم که اقلاً آن قسمتى که از این املاک باقیمانده است مردم پس از ۸ سال بتوانند از آن بهره ببرند (احسنت)

●رئیس- آقاى وزیر دارایى فرمایشى دارید؟ بفرمایید.