روزنامه «فایننشال تایمز» چاپ لندن، در گزارشی خبر داده است که براساس اطلاعات امنیتی دو مقام غربی، چین در حال ارسال یک محموله بزرگ و حساس نظامی به ایران است. دو کشتی ایرانی با نام‌های «گل‌بن» و «جایران»، بیش از هزار تن سدیم پرکلرات، ماده‌ای حیاتی برای تولید سوخت موشک‌های بالستیک را به ایران منتقل می‌کنند.
این حجم عظیم از مواد شیمیایی می‌تواند به تولید ۱۳۰۰ تن پیشرانه جامد منجر شود و برای مسلح کردن ۲۶۰ موشک میان‌برد ازجمله «خیبرشکن» و «حاج قاسم» کفایت می‌کند.
این گزارش درحالی منتشر می‌شود که تنها چند هفته پیش، ارتش اسراییل ادعا کرده بود که کارخانه‌های تولید سوخت جامد موشک در ایران را در عملیات نظامی گسترده‌ای هدف قرار داده و منهدم کرده است. اکنون ارسال چنین محموله‌ای از سوی چین، کشوری که به‌عنوان یک ابرقدرت نظامی شناخته می‌شود، پرسش‌های جدی درباره همکاری نظامی پکن و تهران و نقش چین در تامین تسلیحات پیشرفته برای جمهوری اسلامی مطرح کرده است.
در جریان برگزاری نمازجمعه تهران توسط رهبر جمهوری اسلامی در ۱۳مهر سال جاری که پس از ترور «حسن نصرالله»، رهبر «حزب‌الله» لبنان برگزار می‌شد، گزارش‌های نظامی فاش کردند که سامانه ضد پهپادی جدیدی در اطراف مصلی تهران مستقر شده بود. این سامانه که با نام «سایلنت هانتر» (Silent Hunter) شناخته می‌شود، یک سیستم پیشرفته چینی برای مقابله با پهپادهاست که در هفت سال پیش به تولید رسید.
وجود این سامانه چینی در ایران، نشان‌دهنده عمق همکاری نظامی میان دو کشور است که حالا با ارسال محموله‌های دوگانه و حساس مانند سدیم پرکلرات، وارد مرحله تازه‌ای شده است.
حالا نگرانی‌ها درباره استفاده ایران از این مواد شیمیایی برای توسعه برنامه موشکی و تامین نیازهای تسلیحاتی شرکای نظامی خود ازجمله روسیه در جنگ اوکراین، شدت گرفته است. منتقدان می‌گویند که این اقدامات علاوه‌بر تشدید رقابت‌های منطقه‌ای، نقش چین را به‌عنوان تامین‌کننده تسلیحات برای رژیم‌های تحت تحریم نظیر ایران و روسیه پررنگ‌تر می‌کند و ثبات بین‌المللی را با خطر مواجه می‌سازد.
ایران و چین؛ اتحاد برای مقابله با یکجانبه‌گرایی آمریکا؟
در سالهای گذشته، دولتمردان ایران به‌دنبال گسترش همکاری خود با چین بوده‌اند. از نظر آن‌ها، این همکاری می‌تواند امکان‌های بازیگری ایران را در نظم بین‌المللی بیشتر کند. در واقع آن‌ها می‌خواهند به‌واسطه همکاری با چین، قدرتی برای خود در مقابله با آمریکا به دست آوردند.
این رویکرد را «ابراهیم رئیسی»، رییس‌جمهور پیشین ایران در دیدار با وزیر دفاع چین در تهران آشکارا عنوان کرد. او خطاب به وزیر دفاع چین، از تمایل دولت خود برای همکاری نزدیکتر با این کشور به‌منظور مقابله با «یکجانبه‌گرایی آمریکا» و «ایجاد ثبات در منطقه» از طریق «همکاری قدرت‌های مستقل و همفکر» اعلام کرد.
حضور «وی فنگه»، وزیر دفاع چین در ایران باعث شد تا «محمدرضا قرایی آشتیانی»، وزیر دفاع وقت ایران هم از حضور آمریکا، به‌ویژه در خاورمیانه انتقاد کند. او خطاب به همتای چینی خود گفته بود «هرجا که آمریکا حضور نظامی داشته است، امواج ناامنی، بی‌ثباتی، شکاف، بدبینی، جنگ، ویرانی و آوارگی به راه افتاده است.»
این دیدار که در اردیبهشت۱۴۰۳ و اندکی قبل از مرگ رئیسی در سانحه سقوط هلیکوپتر صورت گرفته بود، جایی بود که هر دو وزیر اعلام کردند که «برای حل مسائل امنیتی منطقه‌ای و بین‌المللی، همکاری و هم‌گرایی بیشتر طرفین ضرورت دارد.»
همه این گفته‌ها در سایه این رویکرد به میان می‌آمد که مقام‌های ایران معتقد بودند چین در به وجود آمدن نظم بین‌المللی جدید نقش عمده خواهد داشت و جمهوری اسلامی نیز با همراهی این کشور، می‌تواند در مقابل غرب قرار بگیرد.
سال ۱۳۹۹، سایت «ایسنا» در یک یادداشت عنوان کرده بود «چین یکی از قدرت‌های بلامنازع دهه آینده و از قدرت‌های مهم و تاثیر‌گذار در صحنه آینده جهان است.»
قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین، دریچه‌ای به سوی همکاری نظامی؟
یکی از دلایل عمده گسترش همکاری میان ایران و چین در زمینه‌های مختلف ازجمله نظامی، قرارداد ۲۵ سالهای است که اجرایی شدن آن را «حسین امیرعبداللهیان» در دی۱۴۰۰ اعلام کرد؛ قراردادی که امضای آن به فروردین همان سال و روزهای آخر دولت «حسن روحانی» باز می‌گشت.
از زمان مطرح شدن این قرارداد، چهره‌های موافق و مخالف نظام از آن انتقاد کرده و آن را «ترکمنچای جدید» می‌دانستند؛ به‌ویژه که جزییات قرارداد هنوز هم معلوم نیست. موافقان اما می‌گفتند: «اگر این سند به‌خوبی و کارشناسی مدیریت شود، ثمره مثبتی برای اقتصاد کشور خواهد داشت و می‌توان از قبل آن به توسعه اقتصادی دست یافت.»
برخی از مقام‌های جمهوری اسلامی اعلام کرده‌اند که پایه‌های این توافق در زمان دولت حسن روحانی ریخته شده و شخص رهبر جمهوری اسلامی در به امضا رسیدن آن اصرار داشته است. همچنین «سعید جلیلی»، عضو شورای عالی امنیت ملی، ازجمله افرادی بود که معتقد بود عده‌ای در به امضا رساندن این قرار داد که پایه‌های آن در سال ۱۳۹۴ گذاشته شده است، تعلل کرده‌اند.
«شی جین پینگ»، رییس‌جمهور چین، در سال ۱۳۹۴ با «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی دیدار کرده بود. در این دیدار، خامنه‌ای روابط استراتژیک ۲۵ ساله بین دو کشور را «کاملا درست و حکمت‌آمیز» خوانده و گفته بود «غربی‌ها هیچ‌گاه نتوانسته‌اند اعتماد ملت ایران را جلب کنند.»
رسانه‌های ایران پیش از امضای قرارداد اعلام کرده بودند که مجری این قرارداد، «علی لاریجانی»، رییس سابق مجلس است.
«منصور حقیقت‌پور»، مشاور او در مجلس نیز می‌گوید که «لاریجانی برای پیگیری این قرارداد مهم مدنظر رهبر انقلاب بود تا بتواند مناسبات ایران و چین را در این قرارداد مدیریت کند، تا سندی اجرایی و عملیاتی به ثمر بنشیند.» موضوعی که آن را «مجیدرضا حریری»، رییس اتاق بازرگانی ایران و چین نیز تایید کرده و گفت: «کلمه به کلمه مذاکرات با رهبر چک می‌شده است.» او تاکید می‌کند که رهبر می‌خواست پیام نظام را به چین برساند، نه دولت را، «چون دولت که در این مملکت کاره‌ای نیست.»
یکی از نکات موجود در این قرارداد، وجوه مربوط به امور نظامی است؛ اگرچه پژوهشکده تحقیقات راهبردی وابسته به مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌گوید: «باتوجه به تاکتیکی بودن ماهیت توافقنامه تصویب‌شده، پکن و تهران سطح روابط راهبردی‌شان را از مقولات نظامی به مباحث زیرساختی، اقتصادی و مالی بانکی ارتقا داده‌اند.» «محمودعباس‌زاده» سخنگو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی در سال ۱۴۰۰ اما گفته بود: «ایران عضو محوری شانگهای است که چین و روسیه هم عضو آن هستند و این پیمان‌های چندجانبه ممکن است بخشی از آن نظامی هم باشد که بدیهی است و براساس منافع ملی کشورمان ممکن است با کشور‌های همسایه قراداد‌های نظامی و امنیتی هم داشته باشیم و نمی‌توانیم جزییات این مسائل را مطرح کنیم.»
از همکاری پکن-تهران، تا اتحاد مثلث
در مسیری که مقام‌های جمهوری اسلامی برای این قرارداد طی می‌کردند، توافقات و همکاری‌های نظامی ایران و پکن گسترده‌تر شد. سال ۱۳۹۳ و بعد از آنکه قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت ملغی شد، «حسین دهقان»، وزیر دفاع ایران به چین سفر کرد و با تعدادی از مقامات نظامی این کشور دیدار کرد.
یکی از این چهره‌ها، وزیر دفاع چین بود که می‌گفت: «چین خواستار روابط نزدیکتر دفاعی با تهران، یکی از تولیدکنندگان اصلی نفت است.» او تاکید کرد تداوم دیدارها و همکاری برای آموزش پرسنل نظامی تقویت خواهد شد.
«حسن فیروزآبادی»، رییس وقت ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۴ در تهران میزبان دریاسالار «سان جیانگو»، جانشین رییس ستاد کل ارتش جمهوری خلق چین بود که در این ملاقات، در زمینه‌های مختلف آموزشی، فنی و تروریسم تفاهم‌نامه‌هایی امضا شد.
در همان روزها، گمانه زنی‌هایی مبنی‌بر تلاش چین برای فروش تسلیحات به ایران مطرح شد. گفته می‌شد ایران برای خرید ده‌ها فروند هواپیماهای جنگنده از نوع Chengdu J-10 برای جایگزینی جنگنده‌های اف-۱۴ و فانتوم‌های اف-۴ خود وارد مذاکره شده است. حتی برای تحقق این موضوع، «علی باقری»، رییس ستاد کل نیروهای مسلح، سال ۱۳۹۸ به چین سفر کرد.
اگرچه این جنگنده‌ها تاکنون خریداری نشده است، اما این مانعی برای پیشرفت توافقات نظامی طرفین نبوده است؛ حتی ایران مسیری بالاتر را در روابط خود با چین مدنظر دارد.
در بهمن۱۴۰۲، یعنی یک سال پیش، سرلشکر پاسدار «یحیی صفوی»، مشاور نظامی خامنه‌ای و فرمانده پیشین سپاه پاسداران به چین رفت و در آنجا اعلام کرد: «نیروهای مسلح چین و ایران باید به فهم واحد نسبت به انواع تهدیدات و منافع مشترک دست پیدا کنند.» او همچنین تصریح کرده بود: «نیروهای مسلح ایران از شرکای مهم ارتش چین هستند.» همین نگاه بود که باعث شد در اسفند آن سال، سه کشور ایران، چین و روسیه، رزمایش مشترک دریایی برگزار کردند.
به نظر می‌رسد که همکاری‌های تهران، پکن و مسکو در زمینه نظامی به این موارد خلاصه نخواهد شد، به‌ویژه که روزنامه آمریکایی «وال استریت ژورنال» در یک گزارش، خبر از آن داده است که این سه کشور در ساخت و استفاده از پهپادهای نظامی با یکدیگر همکاری می‌کنند.
این گزارش می‌گوید چین با تامین قطعات کلیدی، ایران را در تولید پهپادهای نظامی مانند «شاهد-۱۳۶» یاری می‌کند. این پهپادها سپس به روسیه ارسال شده و در جنگ اوکراین برای حملات به زیرساخت‌ها استفاده می‌شوند. چین و هنگ‌کنگ نیز به‌عنوان مراکز اصلی تامین قطعات، در این همکاری سه‌جانبه نقش محوری دارند.
منبع: ایران وایر