رویداد ۲۴ | امیرحسین جعفری: وزارت میراث فرهنگی و گردشگری هم عمدتا به علت کمبود بودجه و توان محدود برای استخدام نگهبان از اینکه جلوی این روند فزاینده را بگیرد ناتوان است.
درواقع میراث فرهنگی ایرانیان و آنچه باید برای نسل‌های آینده به یادگار بماند مورد تاراج افرادی قرار گرفته که نه از بیم برخورد‌ها دیگر خود را مخفی می‌کنند و نه اساسا وقفه‌ای در کارشان به وجود می‌آید. استوری می‌گذارند، از دخمه داریوش لایو اینستاگرامی پخش می‌کنند و کسب و کار پر سودشان را تبلیغ می‌کنند.

رشد چشمگیر حفاران غیرمجاز

حسین زندی، فعال مدنی میراث فرهنگی، معتقد است مناطق بسیاری در همدان در اثر فعالیت‌های حفاران تخریب شده و این افراد رشد چشمگیری داشته‌اند. او می‌گوید: «علت عدم جلوگیری میراث فرهنگی از رفتار این افراد هنوز مشخص نیست. حفاری غیرمجاز در استان همدان به طرز عجیبی در حال انجام است. خیلی از روستا‌ها مشغول این کار هستند و مردم روستا‌ها نیز می‌دانند که چه خبر است، اما ارگان‌ها خیلی پیگیر نیستند. ما یک محوطه باستانی خرزنه داریم که ۸ غار دست کن دارد و این کوه سوراخ سوراخ شده است. قله‌ی الوند هم این اتفاق را شاهد بوده است. وزارت میراث فرهنگی کلاً این مباحث را ر‌ها کرده است.»
کمبود نیروی انسانی برای حفاظت از بنا‌های تاریخی

زندی معتقد است نیروی انسانی لازم برای نگهداری از بنا‌های تاریخی وجود ندارد و همدان با وجود ۱۹۰۰ اثر، تنها ۱۵۰ نیروی میراث دارد.
او می‌گوید: «دهه‌ی هشتاد تعدادی از کارکنان میراث به عنوان نیرو‌های یگان حفاظت استخدام می‌شوند. بعد از مدتی، چون یک اداره‌ی فرسوده داشتند، خیلی از این کارکنان قدیمی که بازنشست شدند یا به اداره‌ی دیگری رفتند، ناچار به استفاده از نیرو‌های یگان حفاظت در بخش‌های اداری شدند. نیرو‌های یگان حفاظت با موتور و ماشین در روستا‌ها می‌گشتند و آثار ثبت شده یا ارزشمند را بازرسی می‌کردند. الان مطلقا یک نیروی یگان هم به این مناطق نمی‌رود، چون نیرو‌هایشان کم است. ما دیگر گشت زنی یگان حفاظت نداریم. اگر قرار باشد به این موضوع پرداخته شود، باید دوباره نیروی یگان حفاظت استخدام کنند. همدان کلاً ۱۵۰ نیروی میراث فرهنگی برای کل استان دارد و باید از ۱۹۰۰ اثر ثبت شده حفاظت کند. قبلاً از سربازان استفاده می‌شد، اما آن هم متوقف شد. استان ما وضعیت فاجعه‌آمیزی دارد.»
هیچ نهاد و دستگاهی به فکر میراث فرهنگی نیست

زندی معتقد است که دستگاه‌های مختلف با یکدیگر بر سر حفظ میراث فرهنگی هماهنگی ندارند. او می‌گوید: «قلعه شورین در اثر حفاری کامل تخریب شده است. بقایای قلعه‌ی شاه طهماسب را هم کاملاً از بین برده‌اند. جامعه‌ی محلی هم که به یگان حفاظت گزارش می‌دهند، سرکشی نمی‌شود. افرادی که در فضای مجازی به عنوان باستان‌شناس تبلیغ می‌کنند و فلزیاب می‌فروشند، تشویقی که می‌کنند باعث تخریب بیشتر اماکن تاریخی می‌شود.
میراث حتی اگر بخواهد پیگیر ماجرا باشد هم نمی‌تواند، چون سایر نهاد‌ها همراهی نمی‌کنند.

مثلاً دادستانی و قوه قضاییه در حکم‌هایی که برای قاچاقچی‌های آثار تاریخی می‌دهند، با بخشش برخورد می‌کنند، چون این مسائل دغدغه‌شان نیست. استانداری، نمایندگان مجلس و اوقاف هیچ حمایتی نکرده‌اند و اوقاف هیچ مرمتی هم در بنا‌های زیرمجموعه‌اش انجام نداده و صرفاً به تخریب و ساخت مجدد بنا‌ها مشغول‌اند.»
به شهید بهشتی وعده گنج در بهشهر دادند!

مهدی رهبر، باستان‌شناس پیشکسوت، معتقد است حفاران غیر مجاز از گذشته تا به امروز مشغول فعالیت بوده و از عدم دانش مسئولان کشور سوءاستفاده می‌کنند. او می‌گوید: «حفاران غیرمجاز به شکل باند عمل می‌کنند و از بی خبری مسئولین بهره می‌برند. اول انقلاب خبر رسید که یکی از همین حفاران به نام رحمان برخ نزد آقای بهشتی رفته و گفته که من جای گنجی را در نمایان تپه بهشهر می‌دانم و از انجایی که کشور نیاز به پول دارد اجازه دهید من آن گنج را پیدا کنم و در اختیار دولت قرار دهم. آقای بهشتی این درخواست را قبول کرده بود.

من یک زمان به سوی آنجا رفتم و دیدم آقای کیانی که یکی از باستان‌شناسان خوب بود در حال حفاری است. در آنجا آقای کیانی از یک طرف و رحمان برخ هم از طرف دیگر در حال کاوش بودند. این اتفاق بسیار ناراحت‌کننده است که مقامات اطلاعی از مسائل باستان‌شناسی ندارند و خود را درگیر می‌کنند. جالب است که در نهایت در بهشهر گنجی هم پیدا نشد.»

او همچنین افزود: «نزدیک کرمانشاه هم روستایی بود که جاده‌ی جدیدی در آن احداث می‌شد. به من گفتند آنجا یک تپه‌ای هست که عده‌ای در حال حفاری هستند. من به آنجا رفتم و دیدم عده‌ای قاچاقچی در انجا کار کرده‌اند منتهی تپه‌ای که آنها کار کرده‌اند تپه‌ی دوره‌ی پیش از تاریخ و پیش از سفال بود.
بسیاری از قاچاقچی‌ها کار را خراب می‌کنند و حتی مناطقی را از بین می‌برند که هیچ اثر فلزی در آن نیست.»
اکثرا چیز‌هایی پیدا می‌کنند که ارزش مادی ندارد

او می‌گوید: در سال‌های اول انقلاب نیز عده‌ای در گوشه و کنار کشور مشغول حفاری بودند، اما با تصوراتی اشتباه اقدام به جمع‌آوری وسائلی کردند که ارزش مادی نداشت. «اوایل انقلاب من میراث فرهنگی کار می‌کردم، در اتاقم نشسته بودم و رئیس میراث فرهنگی به من زنگ زد. به آنجا رفتم و دیدم تعدادی سرباز و یک حاجی آنجا درباره‌ی گنج صحبت می‌کنند.

می‌گفتند در جاده‌ی هراز گنج پیدا کرده‌ایم و در حال کار هستیم، شما هم نظارت کنید. آقای کامبخش که رئیس آن قسمت بود به آنها گفت کار نکنید و این وظیفه‌ی ماست. گفتند خیر ما کار کردیم و کار را پیش می‌بریم. ما به آنجا رفتیم و دیدیم که تعداد حدود ۱۵ نفر از بسیجی‌ها آنجا مشغول کار هستند. من برای اینکه اطمینان پیدا کنند سرسری کار نمی‌کنم، کمرم را بستم و به ته چاه رفتم و دیدم که هیچ لایه باستانی وجود ندارد.

من به آنها گفتم هرچه می‌خواهید کار کنید، اما اینجا گنجی پیدا نمی‌شود. به نقطه‌ی دیگری نزدیک تهران رفتیم که به آن تپه چهلگیس می‌گفتند. تعداد سفال نشان دادند که شکسته بود و گفتند گنج‌ها را برده‌اند. من گفتم شما فکر می‌کنید اینجا گنج است، در حالیکه این خمره‌ها وسیله زندگی مردم در گذشته بوده است. قاچاقچی‌ها همواره یک تصور اشتباه نسبت به تپه‌ها دارند. داخل این نقاط الزاماً گنج پیدا نمی‌شود و وسائل زندگی مردم در سال‌های خیلی دور از جنس سفال است. قاچاقچی‌ها در تمام کشور در حال کار هستند و متأسفانه با تجهیزات و به راحتی کار خود را پیش می‌برند.»
حفاری‌ها قبل از انقلاب هم بود، اما برخورد می‌شد

او معتقد است که قبل از انقلاب هم حفاری غیرمجاز بود، اما چون برخورد سنگینی با آنها می‌شد وسعت امروز را نداشت. مهدی رهبر می‌گوید: «قبل از انقلاب هم چنین اتفاقاتی می‌افتاد، اما خیلی محدود، چون اگر کسی گیر می‌افتاد خیلی اذیت می‌شد. بعد از انقلاب آنقدر گنج‌یابی علنی شد که همه دست به کار شدند. مقامات باید بگذارند باستان‌شناسان کار خودشان را بکنند. اگر کسی به فرهنگ و تمدن ما توجهی ندارد باید بداند که ما از نظر اقتصادی کار‌های زیادی می‌توانیم انجام دهیم و جذب توریست کنیم.»