دینامیک‌های بازار جهانی انرژی و روابط بین‌الملل پس از شروع کار دو ر دوم ریاست جمهوری دونالد ترامپ در حال تغییر هستند. در حالی به سومین سالگرد شروع جنگ اوکراین نزدیک می‌شویم که تلاش‌های ترامپ برای پایان دادن به جنگ اوکراین در سه هفته اخیر به اوج رسیده است و در آخرین گام نمایندگان آمریکا و روسیه به میزبانی عربستان سعودی در ریاض گرد هم آمدند و در مورد آتش‌بس احتمالی در اوکراین بحث و گفتگو کردند.

سبد  انرژی اروپا در سال ۲۰۲۴

در سال ۲۰۲۴، مثل دو سال گذشته بازار انرژی اروپا شاهد افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیربود به طوریکه ۵۲ ٪  برق مصرفی کشورهای عضو اتحادیه از انرژیهای تجدید پذیر تولید شد. در همان حین مصرف سوخت‌های فسیلی اتحادیه نیز کاهش یافت. آمارها نشان می‌دهد که در سال گذشته تقاضا برای  گاز طبیعی  و واردات ال ان جی  ۱۹٪ کاهش داشته است.

البته باید در نظر داشت برغم تحریم صنعت انرژی روسیه واردات ال ان جی از این کشور نسبت به سال قبل ۱۸ درصد افزایش یافته است. همچنین، متوسط قیمت عمده‌فروشی برق به ۸۲ یورو رسیده؛ این میزان در فصل زمستان به دلیل کاهش تولید انرژی بادی، تا  ۱۳۵ یورو نیز بالا رفت.

هند – ترکیه و کشورهای عرب برنده تحریم نفت روسیه

پیش‌بینی‌ می‌شود به‌دلیل افزایش قیمت‌ها – کاهش فعالیت‌های صنعتی و کندی رشد و توسعه خودروهای الکتریکی و پمپ‌های حرراتی تقاضای برق کشورهای عضواتحادیه اروپا تا سال ۲۰۳۰ -۴۰٪ کمتر از حد انتظار بشود. با تحریم نفت روسیه نفت این کشور توسط کشورهای عرب حوزه خلیج فارس – ترکیه و هند به صورت فرآورده‌های نفتی راهی بازار کشورهای اروپایی شد. این کشورها از قِبل صادرات فرآوده‌های نفتی روسیه میلیاردها دلار کسب کردند. در همین حال ترکیه و هند نیز موفق شدند علاوه بر صادرات مشتقات نفتی روسیه، نفت این کشور را با تخفیف زیاد وارد کنند.

آذربایجان – نروژ برندگان تحریم گاز طبیعی روسیه

در بخش ال‌ان‌جی – آمریکا تامین‌کننده عمده  ال‌ان‌جی اروپا بود؛ قطر و کشورهای آفریقایی نیز در کنار استرالیا به اروپا ال‌ان‌جی صادر کردند اما با کاهش وابستگی اروپا به گاز روسیه، این آذربایجان و نروژ هستند که در حال حاضر نقش کلیدی در تأمین انرژی این قاره ایفا می‌کنند. آمار سال ۲۰۲۴ نشان‌دهنده رشد قابل‌توجه صادرات گاز هر دو کشور به اروپا است؛ به طوری که صادرات گاز آذربایجان به اروپا به ۱۲.۹ میلیارد مترمکعب رسیده و نسبت به سال ۲۰۲۳ – ۹.۳٪  افزایش یافته است. این افزایش ناشی از بهره‌برداری از میدان‌های شاه دنیز (۲۷.۸ میلیارد متر مکعب) و آبشرون (۱.۵ میلیارد متر مکعب) می‌باشد؛ همچنین تعداد کشورهای دریافت‌کننده گاز آذربایجان در اروپا به ۱۰ کشور افزایش یافته است. در همین حال، نروژ در سال ۲۰۲۴ با تولید ۱۲۴ میلیارد متر مکعب گاز، رکورد تاریخی خود را شکست و این حجم معادل ۳۰٪ از کل واردات گاز اتحادیه اروپا محسوب می‌شود؛ به‌طوری که ۹۹٪ از گاز تولیدی نروژ به اروپا صادر شده و نسبت به سال ۲۰۲۳ رشد ۶.۹٪ را داشته است، در حالی که تنها میدان ترول در دریای شمال ۴۲.۵ میلیارد متر مکعب گاز تولید کرده است.

نشست ریاض و آینده همکاری روسیه – آمریکا و عربستان سعودی در بازار انرژی

 روز ۴ شنبه ۱۹ فوریه و پس از پایان نشست ریاض در مورد جنگ اوکراین ، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه خواستار برگزاری مذاکرات سطح بالا در زمینه انرژی بین روسیه، عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا شد. به گزارش بلومبرگ این سه کشور به‌طور مشترک  ۴۳٪ از نفت  جهان را تولید می کنند. محور اصلی نشست ریاض اوکراین بود اما طبیعی است که بین این سه کشور در مورد مسایل منطقه‌ای و بازار جهانی انرژی نیز بحث و مذاکره صورت گرفته است.

اظهارات پوتین در مورد افزایش همکاری در بحش انرژی بین مسکو – ریاض و واشنگتن در حالی بیان می شود که کاهش‌ داوطلبانه تولید نفت عربستان سعودی (مانند کاهش ۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳) و کاهش صادرات نفت روسیه، باعث بروز برخی تنش‌ها در اوپک پلاس شده بود. در این بین، افزایش تولید نفت آمریکا نیز باعث تداوم تنش در اوپک شده بود.

کارشناسان انرژی هشدار می‌دهند که تمایل دولت ترامپ برای افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز می‌تواند تلاش‌های اوپک‌ پلاس برای حفظ قیمت‌ها را با چالشهای جدی روبرو نماید. باید خاطر نشان کرد درحالی که این مذاکرات سه‌جانبه ممکن است نوسانات قیمت نفت را کاهش دهد، منافع متضاد بین این سه کشور در بازار انرژی ادامه خواهد داشت؛ چرا که عربستان سعودی به دنبال افزایش درآمدهاست، روسیه به دنبال دور زدن تحریم‌هاست و ایالات متحده درصدد تسلط بیشتر بر بازار جهانی انرژی  است.

اگر سه کشور سیاست مشابهی در قبال بازار نفت در سال ۲۰۲۵ در پیش گیرند جهت‌دهی بازار نفت بر عهده این سه کشور خواهد بود؛ یعنی حذف تدریجی ایران از بازار نفت.

بخش خصوصی اروپا خواهان افزایش واردات گاز روسیه

پس از پایان اجلاس نفت و گاز تگزاس در سپتامبر گذشته بنجامین لاکاتوش، بنیانگذار، مدیر اجرایی، و رئیس ام ای تی گروپ  در مصاحبه با خبرنگاران در واشنگتن گفت که بخش خصوصی انرژی اروپا خواهان تداوم و افزایش واردات انرژی از روسیه است؛ البته پس از پایان جنگ اوکراین. شرکت ام‌ای‌تی گروپ در زمینه واردات و توزیع ال‌ان‌جی در سطح اروپا و سنگاپور فعالیت دارد. او معتقد است افزایش واردات انرژی از منابع مختلف و بازگشت روسیه به بازار انرژی اروپا باعث می شود که بازار اروپا رقابتی تر شود و انرژی با قمیتهای کمتر به‌دست مصرف کننده اروپایی برسد. وی هم چنین از تمایل این شرکت و سایر شرکت‌های انرژی اروپا برای سرمایه‌گذاری در پروسه گذار انرژی نیز تاکید کرد.

حذف تدریجی ایران از بازار جهانی انرژی

با توجه به تمایل روسیه برای افزایش همکاری بین آمریکا- روسیه و عربستان سعودی در بخش انرژی و برنامه ترامپ برای اعمال سیاست فشار حداکثری ۲ علیه صادرات نفت ایران شرایط برای ایران در بازار جهانی انرژی به‌ویژه پس از آتش‌بس احتمالی در اوکراین سخت‌تر خواهد شد. ایران در بازار جهانی گاز سهم زیادی ندارد حتی با بحران کمبود گاز طبیعی نیز روبرو است. پیش‌بینی می‌شود از چند هفته دیگر با نمایان‌تر شدن تاثیر سیاست فشار حداکثری ترامپ  میزان صادرات نفت ایران  نیز کاهش یابد. یعنی اگر نفت ایران از بازار هم حذف شود کشورهای روسیه عربستان و آمریکا براحتی می توانند نبود نفت ایران در بازار را جبران کند البته چین سعی خواهد کرد تا با بهره گیری از این فرصت نفت ایران را با تخفیف بیشتری وارد کند.

آینده واردات انرژی از روسیه توسط اروپا

در دهه‌های گذشنته  واردات انرژی ارزان روسیه باعث افزایش رشد اقتصادی کشورهای عمده صنعتی اروپا مثل آلمان شده  بود و حتی می‌توان ادعا کرد آلمان بیشترین ضرر را از قبل تحریم صنعت انرژی روسیه متحل شد. آتش‌بس احتمالی در اوکراین و بازگشت روسیه به بازار انرژی اروپا در درازمدت به نفع ایران نخواهد بود. ایران فعلا تحت تحریم است و با اعمال سیاست فشار حداکثری ۲ توسط ترامپ  باید امیدوار باشد که بتواند فقط در بازار چین نفت بفروشد.

یکی از روش‌های دور زدن تحریم توسط ایران مخلوط کردن نفت ایران با نفت روسیه بود اگر روابط روسیه با اروپا  به تدریج عادی شود ایران به راحتی نخواهد توانست نفت خود را با مخلوط کردن با نفت روسیه در بازار فروش برساند.

اقتصاد اروپا در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد افزایش واردات انرژی از روسیه باعث خواهد شد تا سایر تولیدکنندگان انرژی نیز قیمت‌های رقابتی به کشورهای اروپایی پیشنهاد دهند. این عمل در نهایت به نفع کشورهای اروپایی خواهد بود. البته با توجه به برنامه ترامپ برای افزایش ظرفیت تولید و صادرات انرژی و اینکه اروپا بازارهدف آمریکا است، رقابت بین روسیه و آمریکا در بازار اروپا افزایش خواهد یافت.

مذاکرات آتش‌بس در اوکراین دیر یا زود به نتیجه خواهد رسید همانطور که شروع جنگ اوکراین و بحران انرژی باعث شد تا اولویت اول کشورهای اروپایی از گذار انرژی به امنیت انرژی تغییر یابد آتش‌بس احتمالی در اوکراین به معنای توازن جدید قوا در بازار جهانی انرژی  خواهد بود. در این بین  پروسه گذار انرژی توسط کشورهای اروپایی دنبال خواهد شد. پس از این کشورهایی در بازار انرژی موفق تر خواهند بود که همزمان با  سیاست خارجی تنش زدا – دیپلماسی فعال انرژی را نیز بکار گیرند؛ هم به‌تدریج وابستگی اقتصاد خویش به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند و همزمان پروسه گذار انرژی را تسریع بخشند؛ مواردی که در شرایط فعلی ایران به سختی قابل مشاهده می باشند.

تاثیر انتخابات آلمان بر معادلات انرژی اروپا و روسیه

نتایج انتخابات زودهنگام ۲۳ فوریه ۲۰۲۵ در آلمان می‌تواند جهت‌گیری اتحادیه اروپا در قبال تحریم‌های انرژی روسیه را تحت تأثیر قرار دهد. دولت جدید آلمان با دو سناریوی محتمل روبرو خواهد بود: در سناریوی اول، در صورت پیروزی ائتلاف حاکم فعلی (SPD-سبزها-FDP)، احتمالاً آلمان از تمدید تحریم‌های انرژی روسیه حمایت خواهد کرد؛ زیرا این دولت تاکنون سهم انرژی‌های تجدیدپذیر را به ۶۲٪ رسانده و وابستگی به گاز طبیعی روسیه را از ۵۵٪ در سال ۲۰۲۱ به ۱۲٪ در سال ۲۰۲۴ کاهش داده است. اولاف شولتس اخیراً با محکوم کردن اظهارات ترامپ علیه زلنسکی، همبستگی اروپا با اوکراین را تقویت کرده و هشدار داده است: «هرگونه تضعیف حمایت از کی‌یف، امنیت انرژی اروپا را در بلندمدت تهدید می‌کند.» در سناریوی دوم، در صورت پیروزی ائتلاف محافظه‌کاران (حزب دموکرات مسیحی آلمان /اتحادیه سوسیال مسیحی بایرن (CDU/CSU)، فشار برای کاهش تحریم‌های انرژی روسیه افزایش می‌یابد؛ چرا که CDU اعلام کرده است «اروپا نمی‌تواند به طور نامحدود هزینه‌های انرژی بالا را تحمل کند» و خواستار گفت‌وگوهای فوری با مسکو برای تثبیت بازار گاز شده است.

در همین راستا، نقش مجارستان به عنوان یک بازیگر کلیدی در معادلات انرژی برجسته تر می‌شود؛ ویکتور اوربان علی‌رغم کاهش ۸۰ درصدی واردات گاز طبیعی  روسیه توسط اتحادیه اروپا، قرارداد خرید گاز مجارستان با شرکت گازپروم را تا ۴.۵ میلیارد مترمکعب در سال تمدید کرده و تهدید به وتوی تحریم‌ها نموده است. سهم انرژی روسیه در سبد مجارستان همچنان ۸۰٪ باقی مانده و بوداپست از «ابزار وتو» برای معامله‌گری سیاسی بهره می‌برد، که می‌تواند در سناریوی بازنگری تحریم‌ها به تقویت مواضع  این کشور کمک کند.