«ایالات متحده می‌تواند حضور میدانی در اوکراین داشته باشد؛ البته نه آن طور که خیلی‌ها انتظار دارند.»
در مکالمه تلفنی اخیر بین دونالد ترامپ و ولودیمیر زلنسکی، روسای جمهور آمریکا و اوکراین که در جریان آن کی‌یف با آتش‌بس ۳۰ روزه موافقت کرد، موضوع حضور ایالات متحده در نیروگاه‌های هسته‌ای اوکراین هم مطرح شد.
ولودیمیر زلنسکی گفت که در این مکالمه درباره امکان کمک آمریکا به بازسازی زاپروژیا هم با دونالد ترامپ صحبت کرده است. زاپروژیا بزرگترین نیروگاه اتمی اروپا است و از مارس ۲۰۲۲ در اشغال نیروهای روسیه قرار دارد.
رئیس جمهور اوکراین افزود: «گفتم که فقط خاتمه اشغال [زاپروژیا] کافی نیست، چون باید زیرساخت‌هایی در آنجا باشد: آبرسانی، پرسنل فنی و بسیاری مراحل دیگر تا نیروگاه بتواند [در آینده] شروع به آوردن پول و برق به مردم کند.»
کاخ سفید هم در بیانیه خود درباره مکالمه تلفنی رهبران دو کشور نوشت که دونالد ترامپ به ولودیمیر زلنسکی گفت مالکیت ایالات متحده بر تامین برق و نیروگاه‌های اتمی اوکراین «بهترین محافظت برای این تاسیسات خواهد بود».
طرح حضور کارکنان اتمی آمریکا در اوکراین
کارشناسانی که با بخش اوکراینی رادیو اروپای آزاد صحبت کردند از پیشنهاد مطرح‌شده استقبال محتاطانه کردند و گفتند که چنین اقدامی یک ضمانت امنیتی قوی و گامی در جهت درست برای انتقال قدرت اتمی اوکراین از روسیه به غرب خواهد بود.
ولودیمیر اوملچنکو، مدیر برنامه انرژی در اندیشکده «رازومکوف» مستقر در کی‌یف، می‌گوید: «معتقدم که اگر آقای ترامپ چنین پیشنهادی را ارائه کند، اوکراین نباید آن را رد کند، بلکه باید آن را البته با شرایطی خاص بپذیرد.»
به گفته او، این شرایط باید از جمله شامل تضمین کنترل کامل اوکراین بر این نیروگاه باشد و همچنین اطمینان از اینکه «انرگو–اتم»، سازمان انرژی اتمی اوکراین، تنها اوپراتور نیروگاه باقی می‌ماند.
اوملچنکو افزود: «جز متخصصان اوکراینی هیچ کس دیگر اطلاعی از ویژگی‌های زاپروژیا ندارد، زیرا هر واحد هسته‌ای ویژگی‌های خاص خود را دارد.»
اوکراین دارای ۱۵ راکتور قابل استفاده است که در چهار نیروگاه هسته‌ای این کشور قرار دارند؛ زاپروژیا یکی از این چهار نیروگاه است و در حال حاضر در اشغال نیروهای روسیه است. وضعیت دو راکتور هم «در دست احداث» عنوان می‌شود اما بیشتر از ۳۰ سال است که عملا کاری در آنها انجام نشده است.
۱۲ راکتور از ۱۵ راکتور اوکراین مربوط به دوران شوروی است که از پیش از ۱۹۹۱، یعنی سال استقلال اوکراین، در مدار شبکه بوده‌اند. این ۱۲ راکتور بیش از نیمی از برق اوکراین را تامین می‌کنند.
نیروگاه‌ها زیر آتش
وضعیت در اوکراین بی‌سابقه است. جنگ فعال هرگز در کشوری با نیروگاه‌های متعدد اتمی روی نداده است؛ نیروگاه زاپروژیا در اشغال روسیه است، پهپادهای روسیه به طور نگران‌کننده‌ای در نزدیکی نیروگاه خملنیتسکی در غرب اوکراین پرواز می‌کنند، موشک‌ها و پهپادها در نزدیکی نیروگاه ریونه در غرب اوکراین پرواز می‌کنند، و پناهگاه مخصوص بقایای راکتور تخریب‌شده چرنوبیل هم ماه گذشته هدف حمله یک پهپاد روسیه قرار گرفت.
ایگور رویتروویچ، کارشناس سیاسی، حضور آمریکا در نیروگاه اتمی اوکراین و ایجاد منافع برای واشینگتن را نوعی تضمین امنیتی می‌داند و به رادیو اروپای آزاد می‌گوید: «روسیه بارها زیرساخت‌های اوکراین را هدف قرار داده و حضور میدانی پرسنل آمریکایی خط قرمز بالقوه‌ای خواهد بود که مسکو در عبور از آن تردید خواهد داشت».
اوکراین در سال‌های اخیر تلاش کرده تا وابستگی خود به فناوری اتمی روسیه را کاهش دهد؛ از جمله در ژوئن ۲۰۲۲ سازمان دولتی انرژی اتمی اوکراین قراردادی با غول اتمی جهان، وستینگ‌هاوس، امضا کرد که تضمین می‌کرد این شرکت تمام سوخت هسته‌ای راکتورهای اوکراین را تامین کند و انحصار روسیه شکسته شود. همچنین طرح‌هایی در زمینه احداث راکتورهای جدید، با استفاده از فناوری ایالات متحده، در نیروگاه هسته‌ای خملنیتسکی در حال اجرا است.
اوملچنکو درباره حضور آمریکا در نیروگاه اتمی اوکراین می‌گوید: «تضمین ایمنی که البته هست، اما سرمایه گذاری‌های مهم هم هست، و همین طور همکاری با وستینگ‌هاوس و سایر شرکت‌های آمریکایی، تامین تجهیزات… نکات مثبت زیادی در مشارکت آمریکایی‌ها هست.»
نگرانی‌ها
البته همان طور که می‌گویند شیطان در جزئیات نهفته است. شبکه سی‌ان‌ان در گزارشی که روز پنجشنبه منتشر کرد به نقل از کارشناسان غربی، آب سردی بر ایده حضور آمریکا در اداره نیروگاه‌های هسته‌ای اوکراین ریخت. یکی از نگرانی‌هایی که این کارشناسان مطرح کردند حفظ منبع تغذیه پایدار و آب کافی برای خنک‌سازی نیروگاه‌ها در زیر حملات مداوم به تاسیسات بود.آنها همچنین در بُعد عملی هم می‌گفتند تکنسین‌های هسته‌ای غربی فاقد تجربه کار با راکتورهای VVER هستند؛ راکتورهایی که شوروی طراحی کرده و اکنون در اوکراین مورد استفاده است.
از سوی دیگر، درباره آنچه دقیقا در گفت‌وگوی تلفنی ترامپ و زلنسکی مطرح شده اختلاف وجود دارد.
به گفته رئیس جمهور اوکراین، گفت‌وگوی آنها منحصرا درباره نیروگاه زاپروژیا بود؛ اما بیانیه کاخ سفید از «نیروگاه‌ها»، یعنی به صورت جمع، سخن گفته است.
زلنسکی مشتاق کمک ایالات متحده و در عین حال متعهد به حفظ حاکمیت اوکراین است؛ به ویژه در بخشی که بسیار نزدیک به امنیت ملی است. او در آن تماس تلفنی تصریح کرد که «تمام نیروگاه‌های هسته‌ای اوکراین تحت مالکیت مردم اوکراین قرار دارد».
برخی کارشناسان این مصالحه احتمالی را پیشنهاد کرده‌اند که آمریکایی‌ها در هیئت‌های نظارت نیروگاه‌های هسته‌ای یا حتی خود شرکت «انرگو–اتم» حضور قرار داده شوند؛ اقدامی که بدون انتقال مالکیت، نفوذ و امنیت را فراهم می‌کند.
با این حال برخی دیگر از کارشناسان می‌گویند صرف حضور ایالات متحده برای اصلاح وضعیت کافی نخواهد بود.
وادیم دنیسنکو، کارشناس سیاسی، به رادیو اروپای ازاد گفت: «فقط یک راه برای بازگرداندن زاپروژیا [به اوکراین] وجود دارد؛ اینکه نیروهای روسی آن منطقه و شهر اِنِرهودار [شهر مجاور نیروگاه] را کاملا ترک کنند. من هیچ گزینه دیگری نمی‌بینم.»
بقایای چرنوبیل، محل نیروگاهی که فاجعه ۱۹۸۶ در آن روی داد، محدودیت‌های حضور بین‌المللی را نشان می‌دهد؛ با وجود بودجه قابل توجه بین‌المللی و شهرت جهانی این محل، باز هم این نیروگاه غیرفعال هدف قرار گرفت.
این اتفاق در شب ۱۴ فوریه رخ داد، زمانی که یک پهپاد روسی با مواد انفجاری قوی به حفاظ گسترده‌ای برخورد کرد که برای جلوگیری از تشعشعات اتمی مربوط به راکتور تخریب‌شده چهارم ایجاد شده بود.
سرهئی تاران، کارشناس سیاسی، به رادیو اروپای آزاد می‌گوید اگر متخصصان آمریکایی به تاسیسات انرژی اوکراین بیایند و در آنجا بمانند، «مطمئنا احتمال کمتری خواهد بود که ولادیمیر پوتین این تاسیسات را هدف قرار دهد».
او می‌افزاید: «به هر حال آنها باید پرسنل امنیتی داشته باشند، و بهتر خواهد بود که سامانه‌های دفاع هوایی هم داشته باشند».
منبع: سایت رادیو فردا