جمعه, 13 مرداد 1402 بی بی سی فارسی- سینا قنبر پور: دولت ایران، «گرمای بیش از حد هوا» را دلیل تعطیلی روزهای ۱۱ و ۱۲ مرداد اعلام کرد و گفت «به خاطر حفظ سلامت شهروندان» این دو روز را تعطیل کرده است اما رکورد مصرف برق در همین فاصله به بیش از ۷۲ هزار مگاوات رسید.
این عدد بیش از هر زمان دیگری نشان داد تعادل میان تولید و مصرف برق بسیار شکننده است. افزایش مصرف برق در ایران در حالی عدد ۷۲ هزار مگاوات را پشت سر گذاشته است که عملاً چرخه تولید مدت هاست به سبب استمرار تحریم ها، مختل شده است.
از سوی دیگر آمارهای شرکت توانیر از فروش برق در ایران، نشان می دهند بخش خانگی هم پای بخش تولید، در حال مصرف برق است.
با روی کار آمدن دولت سیزدهم، سیاست وزیر نیرو در دولت ابراهیم رئیسی بر این جمله محوری قرار گرفت که تحت هیچ شرایطی نباید آب و برق مردم قطع شود. این کنایه ای به ماجرای قطع برق در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ بود.
رکورد بیشترین مصرف برق:
با وجود آنکه دولت روزهای ۱۱ و ۱۲ مرداد را تعطیل اعلام و تأکید کرد که این تصمیم متوجۀ بخش خصوصی و دولتی است، اما مصرف برق به گفتۀ محمد الله داد، معاون انتقال و تجارت خارجی شرکت توانیر در بخش خبری صدا و سیما به بیش از ۷۲ هزار مگاوات رسید.
مصطفی رجبی مشهدی، سخنگوی صنعت برق ایران پیشتر در گفتگو با صدا و سیما گفته بود: پیش بینی مصرف ۷۲ هزارمگاوات در روز ۱۰ مرداد و مقایسه آن با میزان مصرف در روز مشابه سال گذشته نشان از افزایش ۵ هزار مگاواتی مصرف دارد. این عدد رکورد اوج مصرف (پیک‌ِ بار) در سال گذشته را نیز حدود ۲ هزار و ۵۰۰ مگاوات افزایش داده است.
رجبی مشهدی در تحلیل افزایش ۵ هزار مگاواتی مصرف برق گفته بود: در واقع شاهد رشد ۷.۲ درصدی هستیم که در مقایسه با رشد مصرف های ۲، ۳ و ۴ درصد، عدد بزرگی محسوب می شود.
سخنگوی صنعت برق ایران همچنین در توصیف عدد ۷۲ هزار مگاوات مصرف برق نیز گفت: این میزان مصرف بسیار عدد بزرگی است و برای تأمین این میزان برق، دست اندرکاران این صنعت در نیروگاه ها و شبکه های توزیع باید تلاش بسیاری کنند.
رجبی مشهدی در عین حال از مردم خواسته بود که در همین روزهای تعطیل شده در ساعات اوج مصرف (محدوده زمانی ۱۳ تا ۱۶ و ۲۰ تا ۲۳ شب) از وسایل پرمصرف برقی استفاده نکنند، همچنین از دور کُند کولرهای آبی استفاده کنند و دمای کولرهای گازی را روی ۲۴ درجه و بالاتر تنظیم کنند.
اشاره او به کولرها این پرسش را برجسته کرده که چه میزان از ۷۲ هزار مگاوات برق مصرفی در ایران توسط دستگاه های خنک کننده شامل کولرآبی و کولرگازی مصرف می شوند؟
حدود نیمی از برق ایران را وسایل سرمایشی می خورند:
بر اساس داده های وزارت نیرو و گفته‌های مسئولان بخش برق این وزارتخانه می توان گفت که دستکم حدود ۴۰ درصد از برق مصرفی در ایران به وسایل سرمایشی اختصاص داد. برای آنکه بدانیم این میزان مصرف چگونه رقم می خورد، باید به سخنان همایون حائری، معاون برق و انرژی وزیر نیرو توجه کرد.
او در گفتگویی که در ویژه نامه «پاهای فردا بر شانه های امروز» که به بایسته های سیاست آب و برق پرداخته و روزنامه ایران آن را منتشر کرد گفته بود:« شما باورتان می شود که فقط در تابستان ۲۵ – ۲۶ هزار مگاوات مصرف وسایل سرمایشی است. ما که نمی توانیم رفاه مردم را به مشکل بیندازیم. خیلی از تجهیزات ما انرژی بر هستند، چه در صنعت، و چه در تجاری از دستگاه های غیراستانداردی استفاده می شوند که ارزان تر هستند، ولی راندمان خیلی کمی دارند».
وقتی برای نخستین‌بار در بهمن ۱۳۹۸، رضا اردکانیان، وزیر نیرو دولت حسن روحانی اعلام کرد که با جایگزین کردن کولرهای گازی پرمصرف، دستکم در مصرف روزانه ۲میلیارد مترمکعب گاز در سال صرفه‌جویی می‌شود بسیاری از رسانه‌های منتقد دولت خوشنود از اینکه توانسته‌اند از وزیر سوتی بگیرند به این خبر به دیده شوخی نگریستند. استدلال وزیر وقت نیرو به این باز می‌گشت که ۸۰ درصد از برق تولیدی در ایران از طریق نیروگاه های حرارتی که گاز یارانه ای سوخت اصلی آنهاست تولید می‌شود. دیری نپایید که شورای اقتصاد کشور برای جایگزینی یک میلیون دستگاه کولر گازی فرسوده در جنوب کشور مجوز گرفت.
همان زمان آقای رجبی مشهدی سخنگوی صنعت برق ایران درباره این مجوز و نقش آن در مصرف برق گفته بود: «شورای اقتصاد ۶۵۰ میلیون دلار برای این جایگزینی در ۵ سال مجوز داده است که در صورت انجام این کار یک هزار و ۶۰۰ مگاوات برق در مناطق گرمسیری و در نتیجه ۲هزار مگاوات در تولید برق صرفه‌جویی می‌شود».
این در حالی است که برای تولید هر یک هزار مگاوات برق نیاز به ۶۵۰ میلیون دلار سرمایه گذاری وجود دارد و این رقم به جز نیاز سرمایه گذاری برای انتقال برق از نیروگاه و شبکه توزیع آن است.
با این حال اجرای طرح جایگزینی کولرهای گازی فرسوده با روی کارآمدن دولت سیزدهم معطل ماند تا سرانجام نخستین فراخوان آن پارسال منتشر شد ولی هنوز این طرح نتوانسته نقشی در بهبود ناترازی برق ایفا کند.
ماجرای مصرف غیرعادی وسایل سرمایشی در ایران را همایون حائری، معاون برق و انرژی وزارت نیرو اینگونه تحلیل کرده است:« فقط ۲۴هزار مگاوات از ۵۸ هزار مگاوات برق مصرفی فقط توسط دستگاه‌های سرمایشی است که رقم وحشتناکی است. این به معنای آن است که ما برای تامین ۲۴ هزار مگاوات برق باید ۳۰ هزار مگاوات برق تولید کرده باشیم».
ریشه ناترازی برق در گرما نیست:
محسن طرز طلب، مدیر عامل وقت شرکت مادر تخصصی نیروگاه های حرارتی در ایران در سال ۱۳۹۹ پیش بینی کرده بود که از سال ۱۴۰۲ تولید برق در ایران با مشکل مواجه می شود.
او در گفتگویی که در ویژه نامه «پاهای فردا بر شانه های امروز» به چاپ رسید گفته بود: «شاهد آن هسـتیم کـه کسـی بـرای سـرمایه گذاری در تولیـد بـرق پیشـقدم نمی‌شـود. هیـچ انگیـزه‌ای وجـود نـدارد کـه تولیدکننده بیایـد و بـرای حـوزه تولیـد بـرق سـرمایه‌گذاری کنـد. از سـال ۱۴۰۲ قطعـاً بـا مشـکل جـدی مواجـه خواهیم شـد. نـه دولت سـرمایه گذاری کـرد، چون نداشـته اسـت، و نه بخش خصوصی دیگر آن انگیزه لازم را برای سـرمایه گذاری داشـته اسـت».
ریشه این تحلیل و بی رغبتی بخش خصوصی در سرمایه گذاری را باید در بخش خرد اقتصاد برق و انرژی در ایران جست. اگر همین امروز در سایت‌های خرید آنلاین یک بسته دستمال‌کاغذی با بسته‌بندی مقوایی که حاوی ۱۵۰ عدد است را بخرید رقمی حدود ۲۸هزارتومان باید برای آن بپردازید. این به معنای آن است که هر برگ دستمال کاغذی در ایران حدود ۱۸۰ تومان است. اما بهای هر کیلو وات ساعت برق در ایران آن هم پس از اصلاح قیمت در بهمن ۱۴۰۰ به ۱۰۶ تومان رسیده است. به عبارت دیگر اقتصاد برق در ایران سال هاست که گرفتار سیاستگذاری غلط است.
بلاتکلیفی برق در نظام سیاستگذاری ایران مابین «کالا» یا «خدمات» بودن سبب شده فشار سنگینی به تولیدکننده برق وارد شود و هیچ سرمایه‌گذار بخش خصوصی نیز به ورود به این بخش ترغیب نشود. دلیل عمده آن این است که با وجود مشخص بودن قیمت جهانی تولید برق که عموما زیر ۲سنت محاسبه می‌شود در ایران این رقم دستوری تعیین می‌شود.
پرستو نریمیسا، مدیرکل وقت دفتر برنامه ریزی، بهره برداری و بازار برق شرکت نیروی برق حرارتی در کالبدشکافی مشکل اقتصاد برق در گفتگویی که روزنامه ایران آن را منتشر کرد تأکید کرد «دو حامـل انـرژی را هم زمـان بـه همه جـای کشـور برده ایـد. آیـا ایـن کار اقتصـادی اسـت کـه بـه همـان جایـی کـه بـرق را می بریـد، بـه همانجـا هـم گاز ببریـد؟»
او بر این نکته نیز پای فشرده که «صنعت برق زود بازده نیست که بتوان در قالب برنامه های پنجساله برای آن چشم‌انداز ترسیم کرد».
مجلس یازدهم در زمستان ۱۴۰۰ تلاش کرد تا با تصویب طرحی تحت عنوان «مانع زدایی از توسعه سرمایه‌گذاری در صنعت برق» و تبدیل آن به قانون وضعیت نامناسب این صنعت را سامانی بدهد.
در ایران شورای عالی انرژی سال هاست که هیچ کارکردی ندارد و عملاً هیچ سیاست کلانی بر بخش انرژی در ایران حاکم نیست و این بهتر وضعیت ناترازی برق را نشان می دهد.
به همین دلیل هم شاهد آن هستیم که در ایران، هم گاز به بهای یارانه ای فروخته می شود، و هم برق. جالب تر اینکه دولت گاز را به مردم یارانه ای می فروشد و به نیروگاه های حرارتی تولید برق هم آن را یارانه‌ای می فروشد. بعد در تابستان ها به دلیل اوج مصرف برق راهکار تعطیلی صنایع و ادارات را در پیش می‌گ یرد و در پاییز به دلیل وارونگی هوا تعطیلی شهرها و نیروگاه ها به دلیل مصرف گاز. در زمستان هم به دلیل برودت هوا باز هم اولویت مصرف مردم است و به همین دلیل شاهد رکورد مصرف گاز در سه سال اخیر هم بوده ایم. فقدان کارکرد شورای عالی انرژی سبب شد در شهری نظیر تهران سازندگان مسکن برای کسب سود بیشتر کانال‌کشی کولرهای آبی را حذف و به متراژ واحدها بیفزایند و در عوض مشتریان را به نصب کولرهای گازی وادارند.
برقی که نقشش در تولید مشخص نیست:
ایران و ترکیه دو همسایه اند که از نظر جمعیت و مساحت شباهت های بسیاری به هم دارند. در سال ۱۳۹۹ ایران ۳۴۳ میلیارد کیلو وات ساعت برق تولید شده است. در همین زمان در ترکیه ۳۰۰ میلیارد کیلو وات ساعت برق تولید شده است.
بر اساس آماری که شرکت توانیر منتشر کرده در سـال ۹۷ فـروش برق خانگی حدود ۸۵ هزار و ۹۰۹ میلیون کیلووات ساعت و فروش برق صنعتی ۸۸ هزار و ۵۴۱ میلیون کیلووات ساعت بـوده است. این دو عدد بسیار به هم نزدیک است با این تفاوت که تعرفه فروش برق به بخش خانگی در آن محدوده زمانی برای هر کیلووات ساعت ۷۰ تومان و برای بخش صنعتی حدود ۲۵۰ تومان بوده است.
همایون حائری، معاون برق و انرژی وزارت نیرو تأکید دارد:«ما برق را با ۳ هدف تولید می کنیم. اول رفاه اجتماعی، دوم توسعه و چرخیدن چرخ صنعت و کمک به ایجاد فرصت های شغلی، و سوم صادرات».
در چنین شرایطی دولت پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۱۳۹۷ با محدودیت بسیار زیادی در سرمایه گذاری در بخش‌های تولید برق مواجه شده است. از سوی دیگر به دلیل تعیین دستوری برق بها، تمام مدت به تولیدکنندگان برق بدهکار است.