گمان دارم بار اول بود که به کوه رفتم سعی کردم از سراشیبی تپه ای به طرف پائین بدوم تا به دیگران نشان دهم چه زبردست هستم. چند قدم اول به سبب جاذبه زمین احساس سبکباری می کردم غافل از اینکه بعد از چند قدم این جاذبه سراشیبی بود که مرا وادار می کرد هرچه سریعتر و سریعتر بدوم. از دور می دیدم که انتهای این سراشیبی پرتگاهی است نه چندان عمیق اما برای کشتن من کفایت می کرد. هیچ اختیاری از خود نداشتم جز گردن گذاشتن به جبر جاذبه سراشیبی و هر چه سریعتر و سریعتر قدم برداشتن. از دور صدایی را به تکرار می شنیدم که فریاد می زد خود را زمین بینداز، خود را زمین بینداز وگرنه پرت می شوی در دره. اما کجا بود آن اراده. نمی دانم سنگی جلوی پایم آمد و یا چه شد که قبل از رسیدن به آن دره افتادم و با جراحتی کم جان سالم بدر بردم. هر بار وقتی مشغول مطالعه سیاست انرژی ایران می شوم دائم یاد آن احساس بی ارداگی می افتم که جبر جاذبه بر من تحمیل می کرد. جامعه ایران در این سراشیبی هر چه سریعتر و سریعتر مصرف می کند و پرتگاه مصرف بی تولید هر چه نزدیکتر می شود. و انگار که جبر جاذبه مصرف انسانها را از خود بی خود کرده است و پرتگاه را نمی بینند.
نظری به نمودار شماره ۱ قسمت سمت چپ بیاندازید. جامعه ایران دهه بعد از دهه، مصرف خود را هر چه بیشتر افزایش داده است. مصرفی آن هم از نوع مصرف بدون تولید. اگر بخواهیم معدلی از رشد مصرف طی ۲۰ سال گذشته بگیریم بالغ بر ۷ درصد رشد خواهیم داشت و این به نوبه خود احتیاج به ساخت نیروگاههای جدید را در آینده بنابر این نمودار در سمت راست در سالهای آینده الزامی خواهد کرد. البته در دنیای که تولید دارند لاجرم مصرف برق آنها هم بالا می رود هر چند که تولیدی دارند که بخش عمده آن تخریبی است و من با این روش سخت مخالف هستم اما به آنها این فرجه زمانی را می دهد که در زمان طولانی تری مصرف کنند.
 |
نمودار شماره ۱: نمودار سمت چپ رشد تولید ویژه نیروگاهها از سال ۱۳۴۶ تا سال ۱۳۹۰و بنابر این الگوی مصرف نیاز به ساخت نیروگاه با رشد ۷ درصدی تا سال ۱۴۱۷ نشان می دهد. |
و در این وا نفسا ایران وضعیتی پیدا کرده است تا جایی که نمودارها گویا هستند فاقد هر گونه سیاست انرژی است. نه در تعین سوخت و نه در تعین نوع نیروگاه. معمولا سیاست انرژی می باید در زمینه سوخت لااقل سی سال آینده را یعنی تولید و مصرف را برنامه بریزد. بجای آن یکروز نیروگاه بخاری مد می شود و یک روز نیروگاه گازی و روز دیگر نیروگاه اتمی. یک روز گاز پایه سوخت را تشکیل می دهد روز دیگر نفت کوره و روز دیگر می خواهد اورانیم را پایه سوخت قرار دهد. بعد گاز به علت مصرف بی حد نزد مشترکینی سوای نیروگاه کم می آید نفت کوره و گازوئیل جای آنرا می گیرد. و چون در این سراشیبی مصرف، دولت مجبور است هر چه سریعتر و سریعتر نیروگاه درست کند و چون هیچگونه سیاست انرژی طویل مدت که بتواند تداوم داشته $باشد هم نیست، لاجرم آن نیروگاههای را درست می کند که در کمترین زمان و با کمترین میزان هزینه به تولید برسد و لاجرم می باید نیروگاههای درست کند که کارایی پائین داشته باشد. سوخت ارزان و نداشتن هزینه برای آلاینده حاصل فعالیت نیروگاه باعث تشویق هر چه بیشتر ساخت نیروگاهها با کارایی پائین می باشد.
 |
نمودار شماره ۲: نوع نیروگاههای ساخته شده را از سال ۱۳۵۰ تا به امروز نشان می دهد |
سعی کردم نمودار نیروگاههای ساخته شده از سال ۱۳۵۰ تا به امروز را دنبال کنم و نتیجه کلی آنرا را می توانید در نمودار شماره ۲ ببینید. همانطور که در نمودار ۲ مشاهده می کنید بیشترین نیروگاههای نسب شده نیروگاههای گازی است که در بهترین حالت حدود ۳۱ درصد کارایی دارند. البته همانطور که مشاهده می کنید در قسمت نیروگاههای برق آبی در سال ۱۳۹۰ نیروگاه تلمبه خانه ذخیره ای سیاه بیشه به قدرت ۱۰۰۰ مگاوات بکار افتاد. از اینرو است که در این سال در نمودار رشدی در قسمت نیروگاههای برق آبی مشاهده می کنیم. اما ماهیت این نوع تلمبه خانه این است که برق را در زمانی که حداکثر بار مصرف پائین است که شب هنگام است را استفاده می کند و آب را از سطح پائین به سطح بالا از طریق تلمبه خانه ها انتقال می دهد و در زمانی که حداکثر بار مصرف برق که در طول روز بالا می باشد مخصوصا بعد از ساعت یک در فصل تابستان آب را از بالا دست به پائین دست از توربینهای برق می گذراند. در حقیقت این قدرت نصب شده جدید نیست بلکه ذخیره قدرت است. از این رو است که تفاضل نهایی قدرت نسب شده منفی است نه مثبت.
در قسمت سایر هم که بخش تجدید پذیر در آن است بخش عمده آن نیروگاه اتمی بوشهر منظور شده است. مشکل این است که در طول این زمان طولانی حتا نیروگاههای ما نتوانستند برنامه عملی نشان بدهند که میزان مصرف خود را پائین بیاورند. نگاهی به نمودار ۳ بخوبی اینرا نشان می دهد زیرا که کارایی ویژه که همان برقی است که بعد از ژنراتور اندازه گرفته می شود و کاریی ناویژه همان برقی است که در اختیار شبکه برق رسانی قرار می گیرد کم یا بیش ثابت روی خط تقریبی ۷٪ درصد مانده است. گویا طی ۲۰ سال گذشته هیچگونه پیشرفتی برای جلوگیری از اتلاف برق مصرفی نیروگاهها در دنیا صورت نگرفته است که حداقل بخشی از آن پیشرفت نسیب ایران بشود و به این ترتیب مصرف برق در نیروگاهها را پایین بیاورد. و هنوز که هنوز است بالغ بر ۶۳ درصد از سوخت مصرف شده در نیروگاههای حرارتی دود می شود و می رود هوا. آنچه که باقی می ماند را نیز ۱۸ درصد آنرا شبکه برق رسانی هدر می دهد. دیگر خود این حدیث را بخوانید.
 |
نمودار ۳: مقایسه تولید ویژه و ناویژه |
نیروگاههای که باید جایگزین بشونند
عمر نیروگاههای حرارتی تقریبا ۳۰ سال است. اگر عمر یک نیروگاه از ۳۰ سال بگذرد یا می باید که بخش بزرگی از نیروگاه را تعویض کرد و یا آنها را از رده خارج کرد. اگر زمان لازم برای ساخت یک نیروگاه از زمان تصمیم گیری و بدست آوردن پول لازم تا نوشتن قرارداد و ساخت آنرا حدود ۴ سال فرض کنیم. در این صورت می باید آن دسته از نیروگاهها که بین ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۶ ساخته شده را در این برنامه بازسازی قرار دهیم.
امر دیگری که در نمودار شماره ۲ نگرانی می آفریند. رشد شدید روند نیروگاههای نصب شده بعد از سال ۱۳۸۳ است. این بدین معنی است که هر سال که می گذرد علاوه بر اینکه احتیاج بیشتری به نسب نیروگاههای جدید بابت این مصرف لجام گسیخته می باشد در ضمن تعداد نیروگاههای که از رده خارج می شوند و می باید جایگزین شوند بیشتر و بیشتر می شود، و این روند با شتاب ادامه دارد.
مصرفی که نیروگاه جدید می طلبد
اگر الگوی مصرف همان باشد که تا به امروز ادامه داشته است که در نمودار شماره ۱ نشان داده شده است. بنابر این نیاز به ساخت نیروگاههای جدید را در نمودار شماره ۱ سمت راست می توانید دنبال کنید. این به این معنا است که تا پنج سال آینده هم می باید نیروگاههای قدیمی را جایگزین کنیم و هم مصرف لجام گسیخته را برایش نیروگاه درست کنیم. به این ترتیب احتیاج به ساخت نیروگاه تا پنج سال دیگر بالغ بر ۲۱۰۰۰ مگاوات خواهد شد.
حاصل سخن
همانطور که شرح داده شد تا چهار سال آینده علاوه بر اینکه می باید نیروگاههای از رده خارج شده را جایگزین کرد می باید برای مصرفی که بطور شتابگیر رشد دارد را برای آن نیز فکری کرد. بنابر این محاسبه کل نیروگاههای که یا به جهت قدیمی شدن و از کار افتادن و یا به جهت افزایش مصرف احتیاج به احداث نیروگاه جدید پیدا می کند بالغ بر ۲۱۰۰۰ مگاووات می شود. احداث این میزان نیروگاه احتیاج به سرمایه ای معادل ۱۲ میلیارد دلار تا چهارسال آینده دارد. از آنجایی که تمامی بودجه دولت از نفت تامین می شود این بدین معنی است که تا چهار سال آینده ایران می باید بیش از ۱۲۰ میلیون بشکه نفت صادر کند تا بتواند تامین هزینه این مصرف را بکند. با روزی دو میلیون بشکه نفت صادراتی می باید ۶۰ روز از این دوره را اختصاص به این هزینه کند.
حال روی سخنم با شمای که کودک نوزاد دارید است، نگاهی به آن کودک بیاندازید تا وقتی این کودک بزرگ شود و به دانشگاه برسد این دلبند شما به سن ۲۵-۲۶ سالگی رسیده است. که همانند شما می باید برای چهار سال آینده زمان خودش هم طرح ساخت نیروگاههای برای مصرف و هم طرح جانشین شدن آنچه که زمان شما ساخته شده است را ارائه بدهد. این میزان اگر همین الگوی مصرف را ادامه دهد نیاز به نیروگاه جدید بالغ بر ۱۲۶۰۰۰ مگاوات خواهد داشت. که با همین قیمت ساخت مخارجی بالغ بر ۷۱ میلیارد دلار خواهد بود. که اگر بنابر صادر کردن نفت باشد بیش از ۳۶۰ روز از این چهار سال را می باید نفت صادر کند تا خیابانها و خانه ها و تاریک نشوند. این نیروگاهها در بهترین حالت ۵۰ درصد اتلاف سوخت خواهند داشت. اگر باور دارید که زندگی در شهرهای کلان ایران در حال حاضر به دلیل آلاینده ها غیر قابل زندگی شده است که بعضا به خاطر فعالیت این نیروگاهها است در اینصورت آیا می توانید محیط زندگی را برای فرزند دلبند خود تصور کنید که در آن بیش از ده برابر آنچه امروز سوخت مصرف می شود در آنروز مصرف شود.
این هدیه شوم را برای او بجا خواهید گذاشت شهرهای آلوده، ذخائر خالی شده، طبیعت بیمار، انسانهای بی آینده و تربیتی غلط که در آن مصرف ارزش شده است. آیا این وضعیت را برای کودک دلبند خود می خواهید به ارمقان بگذارید. نسلها می باید محیطی که دریافت می کنند آبادتر بکنند و به نسل بعد بسپارند نه اینکه خرابی بر خرابی افزون کنند و سهم نسلهای آینده را نیز با خوردن و اتلاف کردن از بین ببرنند بعد تحویل نسل بعدی بدهند.
مجید محمدی محقق
۱۳۹۲/۰۲/۰۶
۱- http://khabarfarsi.com/ext/164355 نیروگاه سیکل ترکیبی حدود ۵۷۰۰۰۰ دلار در هر مگاوات مخارج دارد. البته بنای این محاسبه ساخت نیروگاه از نوع سیکل ترکیبی گذاشته شده است
۲-
۱۲۶۰۰۰ مگاوات میزان نیروگاهی است که بین سالهای ۱۴۱۸ تا ۱۴۲۱ می باید طرح ساخت آن تهیه شود