در حالیکه وضعیت در سوریه به حدی آشفته میباشد که حتی دیگر نمیتوان توصیفش کرد، کتاب های زیادی به این چالش می پردازند. مجموعه ای دقیق، با ذکر جزئیات و درخشان از مقالات یاسین الحج صالح (Yassin Al-Haj Saleh) نمونه خوبی (١) از این دست میباشد. نویسندۀ متولد سال ١٩۶١ (١٣۴٠ شمسی) است و شانزده سال را در زمان حافظ اسد به اتهام عضویت در حزب کمونیست در زندان گذرانده است، کسی که در جریان نا آرامی ها در سوریه موفق به فرار و رهایی از زندگی زیرزمینی شده و امروز در ترکیه زندگی میکند. وی روند کنونی را از منظر یک مبارز سیاسی بررسی می کند. نخستین اثر او به نام «انقلاب مردم عادی» منتشر شده در سال ٢٠١١ با دیدی خوشبینانه به بزرگداشت «قیام در برابر خود و انقلاب در برابر آنچه که هست» می پردازد.
بعدها و با نگاهی تیره وتار خاستگاه و نقش نیروهای شبیحه (شبه نظامیان طرفدار دولت سوریه) را توصیف و تبیین کرد. نیروهایی که از نظر او نتیجه «ندانمکاری دولت» و خشونت بی حد ومرزشان منجر به فرو ریختن کرامت انسانی معترضان و آغاز جنبش اعتراضی می شود.
یکی از مترجمان مقاله های او، زیاد ماجد(Ziad Majed) است. سردبیر و پژوهشگر که خودش نیز در همان مجموعۀ «سندباد» تحت مدیریت فروک مردام بی(Farouk Mardem Bey) اهل سوریه قلم می زد. وی مقاله ای پر سر و صدا که در آن به صورت تلویحی از شورشیان جهت نکوهش مداخلۀ قدرت های خارجی عذرخواهی کرده بود، تهیه و تنظیم نمود. زیاد ماجد در آن مقاله یک سری استدلال بر ضد کسانی که دولت سوریه را منادی ضد امپریالیستی و مدافع سکولاریسم(٢) می دانند، ارائه می دهد.÷
در کنار آثار این فعالین سیاسی، پژوهشگران نیز بیکار ننشسته اند. در اولین کتاب مشترک که در سال ٢٠١٣(٣) به چاپ رسید مقالاتی چون، بررسی دلایل جمعیت شناسی و اقتصادی رابطه بین مهاجرت روستاییان و از هم کسیختگی طبقات اجتماعی به قلم سمیر آییتا و همچنین پژوهشی توسط نیکولاس دات-پویارد (Nicolas Dot-Pouillard) در مورد تاثیر بحران ها در جهان عرب بر روی نیروهای چپ گرا، یافت می شوند.
اخیرا، یک تحقیق و بررسی میدانی که از زمان آغاز نا آرامی ها شروع و با مصاحبه با افراد زیادی غنی شده است، امکان تجزیه و تحلیل مضامینی که تا به حال به آنها پرداخته نشده است را فراهم می آورد(۴). موضوعاتی همچون: ایجاد بازارهای جدید منطقه ای، ایجاد شرکت ها و موسسات و نیز پیاده سازی سیستم های مالیاتی توسط شورشیان و یا استفاده از «سرمایه اجتماعی انقلابی». در این اثر پیچیده (نویسندگان با تمرکز زیاد بر روی مسایل مربوط به روش شناسی) بیشتر به شرایط موجود پرداخته میشود تا دلایل اولیۀ نا آرامی ها.
با وجود اینکه تمامی این متون بسیار متنوع هستند ولی دارای خواص شبیه به هم هستند. با وجود پرداختن به تحرکات فرقه ای، به وضوح معتقدند که این مناقشه تنها به دلیل تنش بین مذاهب به وجود نیامده است. همانطورکه یاسین الحج صالح (Yassin Al-Haj Saleh) در مورد منابع اجتماعی فرقه گرایی صحبت میکند، پژوهشگران نیز به بررسی مواردی چون نقش خارجی ها در گروه های اسلامگرا، قدرت گرفتن مجدد علمای اهل سنت پس از بروز نا آرامی ها، تفاوت بین گروه های مختلف سلفی که یک قرائت بسیار بنیادگرایانه از دین دارند و رابطه بین کمک های مالی خارجی به این گروه ها و بالا رفتن تعداد کشته ها، می پردازند.
١- Yassin Al-Haj Saleh, La Question syrienne, Actes Sud, Arles,2016. Cf. aussi Récits d’une Syrie oubliée. Sortir la mémoire des prisons, Les Prairies ordinaires, Paris, 2015.
٢- Ziad Majed, Syrie. La révolution orpheline, Actes Sud, Arles,2014
٣- François Burgat et Bruno Paoli (sous la dir. de), Pas de printemps pour la Syrie, La Découverte, Paris, 2013.
۴- Adam Baczko, Gilles Dorronsoro et Arthur Quesnay, Syrie. Anatomie d’une guerre civile, CNRS Éditions, Paris, 2016.
منبع لوموند دیپلماتیک فارسی اکتبر ۲۰۱۶
برگردان میلاد عاصمی پور