زندانیان سیاسی در ایران با شرایطی نگران‌کننده و مخاطره‌آمیز روبرو هستند، زیرا از دسترسی به مراقبت‌های پزشکی مناسب محروم شده‌اند. این بی‌توجهی سیستماتیک به حقوق اولیه زندانیان، به‌ویژه زندانیان بیمار، نقض آشکار حقوق بشر و قوانین داخلی ایران است. وضعیت بحرانی این زندانیان، بار دیگر نگرانی‌های بین‌المللی را نسبت به نقض حقوق بشر در زندان‌های ایران برانگیخته است.
به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، زندان‌های ایران همواره به عنوان مراکزی برای نقض گسترده حقوق بشر به‌ویژه حقوق زندانیان سیاسی شناخته شده‌اند. در این زندان‌ها که محل نگهداری مخالفان سیاسی و عقیدتی هستند، اغلب زندانیان از حقوق اولیه خود، از جمله دسترسی به مراقبت‌های پزشکی، محروم می‌مانند. این گزارش به بررسی وضعیت نامناسب زندانیان سیاسی در ایران، به ویژه زندانیان بیمار، و تحلیل حقوقی مربوط به حقوق زندانیان در چارچوب قوانین ایران و تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی می‌پردازد.
لازم به اشاره است، از روز نخست انقلاب ۱۳۵۷، جمهوری اسلامی ایران از زندان‌ها به عنوان ابزاری برای سرکوب مخالفان استفاده کرده است. یکی از وقایع برجسته در تاریخ معاصر ایران، اعدام‌های دسته‌جمعی تابستان ۱۳۶۷ است که از آن به عنوان جنایت علیه بشریت نام برده می‌شود. این اعدام‌ها به کشته شدن هزاران زندانی سیاسی منجر شد که بسیاری از آنان بدون محاکمه عادلانه به قتل رسیدند. بخش های مختلفی از جامعه بین الملل از جمله پارلمان کانادا در سال ۲۰۱۳، این اعدام‌ها را محکوم کرد و روز اول سپتامبر را به عنوان روز همبستگی با زندانیان سیاسی ایران نام‌گذاری کرد. این اقدام نمادی از همبستگی بین‌المللی با کسانی است که به دلیل عقاید و فعالیت‌های سیاسی خود در زندان‌های ایران گرفتار شده‌اند.
آنچه در سایه اعدام های دهه شصت کمتر مورد توجه قرار گرفته است وضعیت زندانیان و حقوق آنان است. هر چند هزاران زندانی اعدام شدند اما تقریبا همه این افراد به اشکال مختلفی از حقوق انسانی خود بعنوان یک زندانی تا زمان اعدام از جمله منع شکنجه، حق رسیدگی پزشکی، رعایت کرامت انسانی محروم مانده بودند.
وضعیت کنونی زندانیان سیاسی
زندان‌های ایران همچنان محل نقض سیستماتیک حقوق زندانیان، به‌ویژه زندانیان سیاسی، هستند. گزارش‌های اخیر نشان می‌دهد که بسیاری از زندانیان سیاسی با مشکلات جدی سلامت روبرو هستند و از دسترسی به مراقبت‌های پزشکی مناسب محروم مانده‌اند. این محرومیت‌ها اغلب به عنوان ابزاری برای فشار و سرکوب بیشتر استفاده می‌شود.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت حقوق زندانیان را مورد حمایت قرار داده است. در اصل ۳۸ قانون اساسی آمده است که “هرگونه شکنجه برای گرفتن اقرار و یا کسب اطلاع ممنوع است. اجبار شخص به شهادت، اقرار یا سوگند، مجاز نیست و چنین شهادت، اقرار و سوگندی فاقد ارزش و اعتبار است. متخلف از این اصل طبق قانون مجازات می‌شود.”
همچنین اصل ۳۹ قانون اساسی بیان می‌کند که “هتک حرمت و حیثیت کسی که به حکم قانون دستگیر، بازداشت، زندانی یا تبعید شده است، به هر صورت که باشد، ممنوع و موجب مجازات است.” این اصول نشان می‌دهند که نه تنها شکنجه، بلکه هرگونه رفتار غیرانسانی با زندانیان ممنوع است.
علاوه بر این، “آیین‌نامه اجرائی سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور” که نسخه‌ای به‌روز شده از آن در اردیبهشت ۱۴۰۰ منتشر شد، مقررات دقیقی را برای حقوق بهداشت و سلامت زندانیان تعیین می‌کند. مواد ۱۱۷ تا ۱۶۰ این آیین‌نامه به‌طور خاص به حقوق بهداشتی و درمانی زندانیان پرداخته‌اند. به عنوان مثال، در ماده ۱۱۸ این آیین‌نامه، بر ضرورت مشارکت خانواده زندانی بیمار در روند درمان تأکید شده است. همچنین ماده ۱۴۹ به “پایش دائمی زندانیان نسبت به بیماری” اشاره دارد، حقی که به وضوح در بسیاری از موارد نقض شده است.
با این حال، شواهد نشان می‌دهد که مقامات قضایی و سازمان زندان‌ها در ایران به‌طور مکرر از اجرای این قوانین و مقررات خودداری می‌کنند. بسیاری از زندانیان سیاسی بیمار، از حق دسترسی به مراقبت‌های پزشکی محروم شده‌اند و وضعیت سلامت آنها وخیم است. این بی‌توجهی سیستماتیک به سلامت زندانیان نقض آشکار قانون اساسی و آیین‌نامه‌های اجرایی مرتبط است. از جمله جدیدترین این موارد مرگ مشکوک زندانیان باید به مرگ پرابهام محمد میرموسوی اشاره کرد که پس از بازداشت مرگ او در بازداشتگاه پلیس لاهیجان اعلام شد.
لیست بلندبالایی از زندانیان سیاسی که حق برخورداری از رسیدگی پزشکی مکفی از آنها سلب شده است را میتواند ارائه داد، از جمله:
مطلب احمدیان، پریوش مسلمی، راحله راحمی پور، غلامحسین کلبی، رضا شهابی، سجاد ایمان نژاد، رضا (غلامرضا) اقدسی، جمال عاملی، آذر کروندی (کوروندی) موسی زاده، مرضیه فارسی، حسین کوشکی نژاد، محمد رضوانی کاشانی، طاهر نقوی، حورا نیک بخت، سروناز احمدی، حسن سعیدی، میثم دهبان زاده، حمزه سواری، روح الله کاووسی، وسام مزرعه، علیرضا مرداسی، جابر صخراوی، عبدالامام زایری، مرتضی پروین، انور چالشی، محمد داوری، مریم جلال حسینی، عفیف نعیمی، زینب جلالیان، افشین بایمانی، رضا سلمان زاده، نجات انورحمیدی، نرگس محمدی، رضوانه احمدخان بیگی، سامان یاسین، فرزانه قره حسنلو، منوچهر بختیاری، ابوالحسن منتظر، وحید بنی عامریان و زرتشت احمدی راغب.
تعهدات بین‌المللی ایران
جمهوری اسلامی ایران عضو سازمان ملل متحد است و به عنوان یکی از امضاکنندگان میثاق‌های بین‌المللی مختلف، متعهد به رعایت حقوق بشر است. از جمله این میثاق‌ها می‌توان به “میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی” اشاره کرد که ایران در سال ۱۹۶۶ به آن پیوسته است. بر اساس ماده هفت این میثاق، “هیچ کس نباید تحت شکنجه یا مجازات یا رفتار ظالمانه، غیرانسانی یا موهن قرار گیرد.”
همچنین، “قوانین حداقل استاندارد رفتار با زندانیان” که توسط سازمان ملل متحد تصویب شده‌اند، مجموعه‌ای از اصول را برای حمایت از حقوق زندانیان ارائه می‌دهند. این قوانین بر دسترسی زندانیان به مراقبت‌های پزشکی مناسب تأکید دارند و هرگونه محرومیت از این حقوق را به عنوان نوعی شکنجه تلقی می‌کنند.
جمهوری اسلامی ایران با پیوستن به این میثاق‌ها و پذیرش این قوانین، متعهد شده است که حقوق زندانیان را رعایت کند. اما شواهد نشان می‌دهد که این تعهدات به‌طور گسترده‌ای نقض شده‌اند. زندانیان سیاسی در ایران نه تنها از حقوق اولیه خود محروم هستند، بلکه تحت رفتارهایی قرار می‌گیرند که به‌طور آشکار با تعهدات بین‌المللی ایران مغایرت دارد.
محرومیت از درمان: مصداق شکنجه و نقض حقوق بشر
محرومیت از درمان مناسب برای زندانیان سیاسی در ایران میتواند به عنوان نوعی شکنجه و نقض حقوق بشر تلقی شود. این محرومیت‌ها نه تنها به‌طور سیستماتیک و عامدانه اعمال می‌شوند، بلکه با اهداف سیاسی و به‌منظور ارعاب و سرکوب مخالفان به کار می‌روند. در بسیاری از موارد، مقامات زندان‌ها از ارائه درمان به زندانیان خودداری می‌کنند و حتی در مواقعی که وضعیت جسمانی زندانیان وخیم است، از اعزام آنها به بیمارستان‌های تخصصی تا حد ممکن جلوگیری می‌شود.
این رفتارها نقض آشکار میثاق‌های بین‌المللی و قوانین داخلی ایران است. به‌عنوان مثال، در مورد افشین بایمانی که بیش از دو دهه را در زندان سپری کرده به بیماری گرفتگی عروق قلب مبتلا است، اما از رسیدگی پزشکی پایدار محروم مانده که میتواند به‌عنوان نقض حق حیات و سلامت او تلقی شود.
واکنش‌های بین‌المللی و نقش جامعه جهانی
سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی، از جمله سازمان ملل متحد، بارها نسبت به وضعیت زندانیان سیاسی در ایران ابراز نگرانی کرده‌اند. این سازمان‌ها تأکید کرده‌اند که ایران به عنوان یکی از اعضای سازمان ملل متحد، موظف به رعایت قوانین بین‌المللی حقوق بشر است و باید به تعهدات خود پایبند باشد.
مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران از دولت‌های سراسر جهان و سازمان‌های بین‌المللی بارها خواسته است که مقامات جمهوری اسلامی را تحت فشار قرار دهند تا شرایط مناسب درمانی برای زندانیان فراهم شود. این سازمان همچنین از جامعه بین‌المللی خواسته است تا به‌طور قاطع علیه نقض حقوق بشر در ایران موضع‌گیری کند و اقدامات لازم را برای محافظت از حقوق زندانیان انجام دهد.
در همین راستا، درخواست‌هایی از سازمان‌های بین‌المللی از جمله اتحادیه اروپا، صلیب سرخ جهانی و گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران، برای مداخله فوری و آزادی زندانیان سیاسی مطرح شده است. این سازمان‌ها خواهان ارائه مراقبت‌های پزشکی فوری به زندانیان بیمار و اطمینان از دسترسی آنها به حقوق اولیه خود شده‌اند.
پیشنهاداتی برای جامعه بین‌المللی
برای مقابله با این وضعیت اسفبار، جامعه بین‌المللی باید به‌صورت هماهنگ و قاطعانه علیه نقض حقوق بشر در ایران اقدام کند. از جمله اقداماتی که می‌توان انجام داد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دولت‌های جهان باید از طریق مجامع بین‌المللی و سازمان‌های حقوق بشری، فشار بیشتری بر جمهوری اسلامی ایران وارد کنند تا به تعهدات بین‌المللی خود پایبند باشد.
- اعمال تحریم‌های هدفمند علیه مقامات قضایی و امنیتی ایران که در نقض حقوق بشر و شکنجه زندانیان نقش دارند، میتواند به عنوان ابزاری برای فشار بر دولت ایران مورد استفاده قرار گیرد.
- سازمان ملل متحد و دیگر نهادهای بین‌المللی باید مکانیسم‌های نظارتی برای پایش وضعیت زندانیان در ایران ایجاد کنند و گزارش‌های دوره‌ای از وضعیت زندانیان منتشر کنند.
- رسانه‌ها و سازمان‌های حقوق بشری باید تلاش کنند تا آگاهی عمومی در مورد وضعیت زندانیان سیاسی در ایران افزایش یابد و از این طریق فشار بیشتری بر مقامات جمهوری اسلامی وارد شود.
وضعیت زندانیان سیاسی در ایران نمایانگر نقض گسترده حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی است. محرومیت از درمان مناسب، استفاده از شکنجه، و عدم رعایت حقوق اولیه زندانیان نشان‌دهنده بحران عمیق حقوق بشر در این کشور است. جامعه بین‌المللی باید با اقداماتی قاطعانه و هماهنگ از حقوق این زندانیان دفاع کرده و مقامات ایران را برای ارتکاب این جنایات پاسخگو کند.